
Ảnh từ Internet
Trong lịch sá» tư tưởng nhân loại, Jean Jacques Rousseau được biết đến không chỉ vá»›i tư cách nhà tư tưởng vÄ© đại, nhà Khai sáng lá»—i lạc cá»§a Triết há»c Khai sáng Pháp thế ká»· XVIII. Ông còn được biết đến vá»›i tư cách nhà chÃnh trị há»c, nhà nghệ thuáºt há»c, nhà văn, nhà giáo dục há»c.
Vá»›i tư cách nhà triết há»c, vá» phương diện thế giá»›i quan, J.J.Rousseau là ngưá»i theo thuyết thần luáºn. Ngoà i sá»± tồn tại cá»§a thần linh, ông còn thừa nháºn sá»± tồn tại cá»§a linh hồn bất tá». Trong lÄ©nh vá»±c lý luáºn nháºn thức, ông đỠcao cảm giác luáºn, mặc dù ông thừa nháºn tÃnh chất bẩm sinh cá»§a các ý niệm đạo đức(1). Trong đạo đức há»c, ông coi đức hạnh là “khoa há»c cao siêu cá»§a các tâm hồn đơn sÆ¡â€, bởi triết há»c Ä‘Ãch thá»±c là “lắng nghe tiếng nói cá»§a lương tâmâ€(2).
Vá»›i tư cách nhà chÃnh trị há»c, J.J.Rousseau mang láºp trưá»ng cấp tiến. Ông là đại diện tiêu biểu cho tầng lá»›p tiểu tư sản theo đưá»ng lối cánh tả trong các nhà Khai sáng Pháp. Từ láºp trưá»ng cấp tiến - tả khuynh, ông phê phán gay gắt các quan hệ đẳng cấp phong kiến và chế độ chuyên chế, á»§ng há»™ ná»n dân chá»§Â tư sản và các quyá»n tá»± do cá»§a công dân, tán thà nh sá»± bình đẳng cá»§a con ngưá»i bất chấp nguồn gốc xuất thân; đồng thá»i, lên án các lãnh tụ chÃnh trị đỠcao khÃa cạnh kinh tế và hạ thấp vai trò cá»§a đạo đức, cá»§a đức hạnh trong chÃnh trị. Những tư tưởng nà y cá»§a ông đã trở thà nh khẩu hiệu và phương châm hà nh động cá»§a giai cấp tư sản Pháp trong cuá»™c cách mạng (1789 - 1794).
Vá»›i tư cách nhà nghệ thuáºt há»c, mặc dù thừa nháºn nghệ thuáºt là lÄ©nh vá»±c mãi mãi cần thiết cho nhân loại, song J.J.Rousseau vẫn giữ quan Ä‘iểm coi nghệ thuáºt là lÄ©nh vá»±c luôn chứa đựng những yếu tố nhục cảm và do váºy, nó luôn bị con ngưá»i sá» dụng cho những mục Ä‘Ãch bất chÃnh cá»§a há» và là má»™t trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng suy đồi cá»§a xã há»™i. Vá»›i năng khiếu âm nhạc, ông đã đỠxuất má»™t kiểu ký âm má»›i cho âm nhạc và sáng tác nhạc kịch.
Vá»›i tư cách nhà văn, J.J.Rousseau đã để lại cho nhân loại những áng văn tuyệt tác ca ngợi tình yêu chân tháºt, đấu tranh cho tá»± do hôn nhân, tá»± do luyến ái. Những cuốn tiểu thuyết cá»§a ông đã tạo nên má»™t trà o lưu văn há»c lãng mạn má»›i, trong đó tiểu thuyết July hay nà ng Heloise má»›i được coi là câu chuyện tình nổi tiếng nhất thế ká»· XVIII.
Vá»›i tư cách nhà giáo dục há»c, J.J.Rousseau kịch liệt phê phán hệ thống giáo dục theo đẳng cấp cá»§a chế độ phong kiến và đỠxuất xây dá»±ng má»™t hệ thống giáo dục má»›i lấy việc đà o tạo những công dân tÃch cá»±c, biết quý trá»ng lao động là m mục tiêu chÃnh.
J.J.Rousseau sinh ngà y 28 tháng 6 năm 1712 trong má»™t gia đình thợ thá»§ công là m nghá» sá»a chữa đồng hồ ở Geneve (Thụy SÄ©). Ông ná»™i cá»§a J.J.Rousseau vốn là ngưá»i Pháp. Bố đẻ cá»§a J.J.Rousseau là Issac Rousseau. Khi J.J.Rousseau má»›i ra Ä‘á»i được 9 ngà y thì mẹ đẻ ông mất. Mưá»i năm tuổi thÆ¡ cá»§a cáºu bé mồ côi J.J.Rousseau sống trong sá»± đùm bá»c, nuôi dạy cá»§a cha. Ông Issac Rousseau cho cáºu con trai Ä‘á»c rất nhiá»u cuốn sách viết vá» cuá»™c Ä‘á»i và sá»± nghiệp cá»§a các nhân váºt lịch sá». Trong số đó, J.J.Rousseau thÃch nhất là những cuốn sách cá»§a Plutarque (50 - 125) viết vá» các nhân váºt lịch sá» Hy Lạp và La Mã cổ đại. Sau nà y, khi nhá»› lại thá»i thÆ¡ ấu cá»§a mình, J.J.Rousseau đã nói rõ, sở dÄ© ông thÃch các tác phẩm cá»§a nhà văn Hy Lạp cổ đại là bởi chúng đã Ä‘em đến cho ông má»™t tinh thần tá»± do và cá»™ng hòa, má»™t tÃnh cách bất khuất và kiêu căng, má»™t lối sống không cam chịu, không chấp nháºn số pháºn nô lệ(3).
Năm 1722, do khó khăn trong cuá»™c sống gia đình, ông Issac Rousseau đã phải rá»i bá» Geneve Ä‘i kiếm sống ở nhiá»u nÆ¡i. Ông gá»i J.J.Rousseau cho em trai mình ở lại Geneve. Trong 5 năm sống vá»›i chú ruá»™t, thoạt đầu J.J.Rousseau được gá»i và o há»c ở má»™t trưá»ng ná»™i trú và tại đây, theo lá»i ông kể trong táºp hồi ký – Tá»± bạch,“chúng tôi há»c… tất cả cái rác rưởi vá»› vẩn từng được coi là sá»± giáo dụcâ€(4). Sau hai năm, ông thôi há»c ở đây để theo há»c nghá» chạm khắc vỠđồng hồ. Trong những năm tháng nà y, mặc dù có cuá»™c sống không đến ná»—i vất vả, lại được sống ở Geneve - nÆ¡i mà trong lòng chế độ phong kiến đã có sá»± xuất hiện cá»§a bầu không khà dân chá»§ tư sản, nhưng vốn là con ngưá»i có khát vá»ng tá»± do từ nhá», J.J.Rousseau luôn cảm thấy cuá»™c sống cá»§a mình là tù túng, bản thân mình bị bạc đãi, coi khinh. Do váºy, ngà y 14 tháng 3 năm 1728, khi gần tròn 16 tuổi, J.J.Rousseau đã tìm cách trốn khá»i Geneve.
Trong những năm tháng lưu lạc để kiếm sống và mưu tìm sá»± nghiệp, từ 1728 đến 1741, thoạt đầu ở Thụy SÄ©, sau đó ở Pháp, Italia và năm 1742 đến Paris - thá»§ đô nước Pháp, J.J.Rousseau đã trải qua nhiá»u công việc, từ thư ký sở địa chÃnh, chép nhạc thuê đến gia sư. Ở đâu, là m nghá» gì, ông cÅ©ng luôn gặp khó khăn trong cuá»™c sống, không hà i lòng vá»›i công việc và phải chứng kiến những cảnh bất công, phi lý. Ngay cả ở Paris – thá»§ đô hoa lệ cá»§a nước Pháp, ông cÅ©ng luôn cảm thấy xã há»™i thượng lưu xa lạ vá»›i chÃnh mình, xa lạ vá»›i cuá»™c sống cá»§a những ngưá»i lao động mà ông yêu mến. Äể ổn định cuá»™c sống, đã có lúc ông buá»™c phải từ bỠđạo Tin là nh mà ông vốn là má»™t tÃn đồ ngay từ nhỠđể trở thà nh má»™t tÃn đồ Giatô giáo theo ý muốn cá»§a ngưá»i khác. Mặc dù phải lo kiếm sống hà ng ngà y, song J.J.Rousseau vẫn không từ bá» thói quen Ä‘á»c sách. Ở tuổi 20, ông đã Ä‘á»c rất nhiá»u tác phẩm cá»§a Plato, Virgil, Horace, Montaigne, Pascal, Voltaire,… Vá»›i ông, Ä‘á»c sách bao giá» cÅ©ng là công việc hứng thú và là cách tốt nhất để tá»± trang bị kiến thức. Tư duy triết há»c, chÃnh trị há»c, văn há»c và cả âm nhạc, nghệ thuáºt cá»§a ông đã được hình thà nh và phát triển trong chÃnh những năm tháng lưu lạc để kiếm sống nà y. Và o những năm cuối cá»§a cuá»™c sống lưu lạc nà y, ông đã bắt đầu ghi chép những suy nghÄ© tản mạn cá»§a mình vá» những lÄ©nh vá»±c mà ông quan tâm.
Sá»± nghiệp sáng tạo lý luáºn cá»§a J.J.Rousseau thá»±c sá»± bắt đầu trong những năm 1742 - 1756 khi ông chuyển tá»›i sống ở Paris.
Năm 1742, J.J.Rousseau viết tác phẩm đầu tay - Kiến nghị láºp bản ký âm má»›i cho âm nhạc. Ông gá»i bản kiến nghị nà y lên Viện Hà n lâm khoa há»c Paris, nhưng không được Há»™i đồng giám định thông qua, vì phương pháp ghi âm má»›i cá»§a ông còn rắc rối, phức tạp hÆ¡n cách ghi nốt nhạc đương thá»i.
Năm 1743, J.J.Rousseau là m thư ký riêng cho De Montaigu - Äại sứ Pháp tại Vinise. Vá»›i công việc nà y, ông đã có thêm những hiểu biết vá» chÃnh trị. Song, vá»›i bản tÃnh cá»§a má»™t con ngưá»i phóng khoáng, yêu tá»± do, ông không chịu nổi cách đối xá» keo kiệt, bá»§n xỉn và thái độ trịnh thượng cá»§a viên đại sứ nà y và do váºy, ông đã xin thôi việc (năm 1744).
Năm 1745, J.J.Rousseau là m quen, rồi sau đó kết hôn (1768) và sống trá»n Ä‘á»i vá»›i cô gái nghèo, thất há»c Therese Levasseur - ngưá»i đã chia sẻ vá»›i ông má»i ná»—i Ä‘au buồn cá»§a cuá»™c sống, cùng ông nếm trải má»i khó khăn, gian khổ cÅ©ng như niá»m hạnh phúc giản dị. Trong táºp hồi ký - Tá»± bạch, khi nói vá» Therese Levasseur, ông viết: “Therese là niá»m an á»§i duy nhất và có thá»±c mà Trá»i đã ban cho tôi trong cảnh cùng khổ, và chỉ riêng niá»m an á»§i ấy đủ giúp tôi chịu đựng được cuá»™c Ä‘á»iâ€(5).
Năm 1746, J.J.Rousseau là m thư ký riêng cho bà Dupin, giúp bà chép bản thảo cuốn sách vá» vấn đỠphụ nữ. Cùng vá»›i công việc nà y, ông còn là m nghá» chép nhạc thuê để kiếm sống. Trong thá»i gian nà y, ông là m quen vá»›i D.Diderot (1713 - 1784) và cùng vá»›i D.Diderot, D’ Alambert và má»™t số nhà tư tưởng khác biên soạn Từ Ä‘iển Bách khoa toà n thư. Trong bá»™ Từ Ä‘iển (gồm 35 táºp) nà y, ông viết các mục vá» kinh tế chÃnh trị và âm nhạc. CÅ©ng trong thá»i gian nà y, ông còn viết má»™t số bà i báo nhằm truyá»n bá kiến thức khoa há»c, nghệ thuáºt, tuyên truyá»n tư tưởng tá»± do, bình đẳng, chống giáo há»™i và chế độ quân chá»§ chuyên chế đương thá»i.
Năm 1749, J.J.Rousseau viết luáºn văn Luáºn vá» khoa há»c và nghệ thuáºt để tham dá»± cuá»™c thi do Viện Hà n lâm khoa há»c Dijon tổ chức vá»›i chá»§ đỠ“Việc chấn hưng khoa há»c và nghệ thuáºt có góp phần là m cho phong tục thuần khiết hay khôngâ€. Trong luáºn văn nà y, ông đã khẳng định sá»± tiến bá»™ cá»§a khoa há»c và nghệ thuáºt là cái mà nhân loại luôn cần đến, song tá»™i lá»—i là ở chá»—, do khoa há»c lấn át tôn giáo, tÃnh nhục cảm chiếm ưu thế trong nghệ thuáºt và sá»± phóng đãng trà n ngáºp văn chương đã để cho con ngưá»i lợi dụng khoa há»c, văn há»c và nghệ thuáºt thá»±c hiện những mục Ä‘Ãch bất chÃnh. Vá»›i quan Ä‘iểm nà y, ông còn cho rằng, do tầng lá»›p thượng lưu quý tá»™c chỉ biết sống xa hoa trên đầu những ngưá»i dân lao động, nên khoa há»c, văn há»c và nghệ thuáºt cà ng phát triển thì xã há»™i quý tá»™c cà ng lún sâu và o con đưá»ng trụy lạc và những ngưá»i lao động ngà y cà ng nghèo khổ. Và , để phân biệt những nhà khoa há»c, nghệ thuáºt chân chÃnh vá»›i những kẻ áp bức, bóc lá»™t nhân dân, ông đã dà nh những trang cuối cá»§a luáºn văn nà y để ca ngợi công lao cá»§a các nhà khoa há»c, nhà triết há»c, như Bacon, Descartes, Newton. Luáºn văn nà y đã được Viện Hà n lâm khoa há»c Dijon trao giải thưởng. Nó đã là m cho J.J.Rousseau trở nên nổi tiếng và khiến cho D.Diderot phải thốt lên rằng, chưa bao giỠông thấy có trưá»ng hợp nà o lại thà nh công đến thế. Song khi được công bố và o năm 1750, nó đã gây nên nhiá»u phản ứng trái ngược nhau trong xã há»™i Pháp đương thá»i: giá»›i quý tá»™c Pháp thì lên tiếng chê bai, tháºm chà công kÃch, còn đông đảo quần chúng nhân dân thì hoan nghênh cả ná»™i dung lẫn tác giả cá»§a nó(6).
Năm 1753, J.J.Rousseau viết luáºn văn Vá» nguồn gốc cá»§a sá»± bất bình đẳng cÅ©ng lại để tham dá»± cuá»™c thi do Viện Hà n lâm khoa há»c Dijon tổ chức vá»›i chá»§ đỠ“Nguồn gốc cá»§a sá»± bất bình đẳng giữa ngưá»i và ngưá»i là gì? Nó có phù hợp vá»›i luáºt tá»± nhiên hay không?â€. Trong luáºn văn nà y, ông đã vạch rõ nguồn gốc cá»§a sá»± bất bình đẳng trong xã há»™i là ở chế độ tư hữu tà i sản. Vá»›i khẳng định nà y, ông kịch liệt phản đối chế độ tư hữu tà i sản và lên án mạnh mẽ những kẻ quyá»n thế đã ra sức bênh vá»±c và biện minh cho sá»± bất bình đẳng đó. Ông viết: “Những kẻ quyá»n thế luôn tìm má»i cách để bênh vá»±c cho sá»± bất bình đẳng. Há» giải thÃch rằng, bất bình đẳng là má»™t quy luáºt tá»± nhiên, cÅ©ng như bà n tay có ngón ngắn, ngón dà i. Nhân dân rên rỉ dưới sá»± áp bức cá»§a há» thì há» lại dẫn Kinh thánh ra để bịt miệng thiên hạâ€(7). Theo ông, bất bình đẳng không phải là má»™t quy luáºt tá»± nhiên, mà là sản phẩm cá»§a xã há»™i loà i ngưá»i; nó tồn tại và phát triển từ khi xuất hiện chế độ tư hữu tà i sản; rằng con ngưá»i đã tạo ra sá»± bất bình đẳng thì con ngưá»i cÅ©ng có thể xóa bá» nó. Ông cÅ©ng đã phân biệt rõ hai loại bất bình đẳng giữa ngưá»i vá»›i ngưá»i. Äó là bất bình đẳng tá»± nhiên như ngưá»i cao, kẻ thấp; ngưá»i thông minh, kẻ đần độn và bất bình đẳng xã há»™i - bất bình đẳng do cÆ¡ chế xã há»™i tạo nên, như kẻ già u, ngưá»i nghèo.
Vá»›i luáºn văn Vá» nguồn gốc cá»§a sá»± bất bình đẳng, trong những năm 1754 - 1755, J.J.Rousseau đã thá»±c sá»± dấn thân và o má»™t cuá»™c đấu tranh chÃnh trị. Khi luáºn văn nà y bị loại ra khá»i cuá»™c thi, ông đã gá»i bản thảo sang Hà Lan nhá» Nhà xuất bản Michel Ray ấn hà nh. Tháng 6 năm 1755, luáºn văn nà y đã ra mắt công chúng Hà Lan và ngay láºp tức, nó cÅ©ng đã xuất hiện ở các hiệu sách cá»§a thá»§ đô Paris. CÅ©ng ngay láºp tức, luáºn văn nà y đã nháºn được sá»± công kÃch mãnh liệt từ giá»›i thượng lưu quý tá»™c Paris và tác giả cá»§a nó - J.J.Rousseau - cÅ©ng chịu chung số pháºn. Vua Louis XV, khi gá»i J.J.Rousseau là “gã dân Ä‘en khốn nạnâ€, “tên ngoại kiá»u Geneveâ€, đã chất vấn ông vá»›i tư cách đó mà “dám trổ tà i múa chữ, tá»± cho mình cái quyá»n công khai nói vá» tá»± do ngay giữa Paris ư?â€. Hầu tước D’Argenson - má»™t chÃnh khách Pháp, bạn cá»§a các nhà Khai sáng Pháp thế ká»· XVIII, ngưá»i được J.J.Rousseau ca ngợi là nhà thông thái đáng kÃnh - lên án ông vá» tá»™i đã lăng mạ, phỉ báng xã há»™i Pháp, bác bá» chế độ tư hữu tà i sản, phê phán lối sống cá»§a giá»›i quý tá»™c thượng lưu và coi những quan niệm mà ông đưa ra là “hết sức quá đángâ€. Ngay cả F.M.Voltaire (1694 - 1778) - nhà Khai sáng Pháp hà ng đầu, ngưá»i được coi là thần tượng cá»§a tầng lá»›p thị dân Pháp đương thá»i và là bạn cao niên cá»§a J.J.Rousseau, khi nháºn được sách tặng cá»§a J.J.Rousseau đã viết thư phê phán ông và gá»i triết lý cá»§a ông là thứ “triết lý cá»§a bá»n khố rách áo ômâ€, là lá»i lẽ cá»§a kẻ chuyên “xui bá»n nhà nghèo cướp lại tà i sản cá»§a nhà già u†mà khi Ä‘á»c nó, “ngưá»i ta thấy ngứa ngáyâ€. Không thể chấp nháºn được sá»± công kÃch ấy, J.J.Rousseau đã viết thư đáp trả và công khai phản kÃch lại trên báo chà vá»›i những lá»i lẽ còn cay độc, sâu sắc hÆ¡n nữa(8).
Tuy nhiên, trước sá»± công kÃch dữ dá»™i cá»§a giá»›i quý tá»™c thượng lưu Paris, J.J.Rousseau đã buá»™c phải trở vá» quê hương ông - Geneve. Tại đây, ông cho tái bản luáºn văn Vá» nguồn gốc cá»§a sá»± bất bình đẳng vá»›i lá»i tá»±a má»›i và đỠtặng ná»n cá»™ng hòa Geneve. CÅ©ng tại đây, ông đã lấy lại tư cách công dân Genene và khôi phục tÃn ngưỡng gốc cá»§a mình là đạo Tin là nh.
Năm 1756, J.J.Rousseau lại rá»i bá» Geneve để đến sống ẩn dáºt ở Montmorency - má»™t vùng quê hẻo lánh ở phÃa Bắc Paris, trong má»™t ngôi nhà nhá» bá» hoang cá»§a má»™t ẩn sÄ© đã quá cố từ lâu. Những ngà y sống ở đây, ông hầu như không tiếp xúc vá»›i bạn bè và bạn bè ông, kể cả D.Diderot, cÅ©ng xa lánh ông, vì há» không đồng tình vá»›i việc ông rá»i bá» Paris để sống trÆ¡ trá»i, cô độc ở đây vá»›i thái độ cá»§a má»™t con ngưá»i ghét Ä‘á»i và kiêu kỳ. CÅ©ng do váºy mà tình bạn giữa ông vá»›i các nhà triết há»c trong nhóm Bách khoa toà n thư ngà y cà ng phai nhạt, tan vỡ.
Tháng 1 năm 1761, J.J.Rousseau cho ra mắt công chúng Pháp cuốn tiểu thuyết July hay nà ng Heloise má»›i. Trong tiểu thuyết nà y, thông qua câu chuyện tình éo le, trắc trở giữa nà ng July - con gái má»™t nam tước vá»›i chà ng gia sư Xanh - PrÆ¡, ông đã đưa ra má»™t quan niệm má»›i vá» tình yêu và hết lòng ca ngợi tình yêu chân tháºt, ngợi ca những con ngưá»i dám đấu tranh cho tá»± do hôn nhân, tá»± do luyến ái, đồng thá»i lên án gay gắt kiểu cưỡng ép hôn nhân cá»§a chế độ phong kiến đương thá»i. ChÃnh vì thế mà tiểu thuyết nà y đã được đông đảo công chúng Paris, nhất là các báºc mệnh phụ và lá»›p trẻ nồng nhiệt tiếp nháºn.
Tháng 5 năm 1762, J.J.Rousseau tiếp tục cho ra mắt công chúng Pháp cuốn tiểu thuyết thứ hai cá»§a ông - Emile hay bà n vá» giáo dục. Trong tiểu thuyết nà y, thông qua câu chuyện hư cấu vá» cách dạy dá»— cá»§a anh gia sư Jean Jacques đối vá»›i cáºu há»c trò Emile, J.J.Rousseau đã đưa ra má»™t quan niệm má»›i vá» giáo dục: hãy để cho trẻ được phát triển theo quy luáºt tá»± nhiên, bố mẹ không nên cưỡng chế con cái theo ý mình. Quan Ä‘iểm giáo dục nà y cá»§a ông tuy có đôi chá»— thái quá, nhưng nhìn chung, hoà n toà n trái ngược vá»›i ná»n giáo dục gò bó cá»§a chế độ phong kiến và Giáo há»™i đương thá»i. Cái bao trùm toà n bá»™ quan Ä‘iểm giáo dục nà y là nêu cao tinh thần dân chá»§ và tá»± do, hướng sá»± nghiệp giáo dục và o việc đà o tạo ra những công dân kiểu má»›i trong má»™t xã há»™i má»›i. ChÃnh vì lý do nà y mà ngay sau khi ra mắt công chúng Pháp, tiểu thuyết Emile hay bà n vá» giáo dục đã bị thu hồi và tác giả cá»§a nó bị truy nã.
Má»™t tháng trước khi tiểu thuyết Emile hay bà n vá» giáo dục ra Ä‘á»i, tháng 4 năm 1762, tác phẩm quan trá»ng nhất, có tầm ảnh hưởng sâu rá»™ng nhất cá»§a J.J.Rousseau - Bà n vá» Khế ước xã há»™i đã được Nhà xuất bản Michel Ray ở Amsterdam (Hà Lan) cho ra mắt độc giả.
Bà n vá» Khế ước xã há»™i, như tác giả cá»§a nó - J.J.Rousseau đã viết: “Luáºn văn nhá» nà y trÃch từ má»™t công trình nghiên cứu rá»™ng hÆ¡n mà trước kia tôi đã tiến hà nh nhưng chưa lượng sức mình, nên phải bá» Ä‘i từ lâu. Äoạn rút ra ở đây là đoạn khá nhất mà tôi có thể yên tâm trình bà y vá»›i công chúng. Những phần khác không còn nữaâ€(9). Mục Ä‘Ãch cá»§a tác phẩm nà y, như J.J.Rousseau đã chỉ rõ, là để “tìm xem trong tráºt tá»± dân sá»± có chăng má»™t số quy tắc cai trị chÃnh đáng, vững chắc, biết đối đãi vá»›i con ngưá»i như con ngưá»i; và có chăng những luáºt pháp đúng vá»›i ý nghÄ©a chân thá»±c cá»§a nóâ€; đồng thá»i “gắn liá»n cái mà luáºt pháp cho phép vá»›i cái mà lợi Ãch thúc đẩy phải là m, khiến cho công lý và lợi Ãch không tách rá»i nhauâ€(10).
Toà n bá»™ ná»™i dung tác phẩm nà y được J.J.Rousseau chia là m bốn quyển. Quyển thứ nhất gồm 9 chương, trình bà y những ý niệm chung vá» quá trình hình thà nh xã há»™i từ trạng thái tá»± nhiên chuyển sang trạng thái dân sá»± và những ý niệm chung vá» việc thà nh láºp “Công ước xã há»™iâ€. Quyển thứ hai gồm 12 chương, chá»§ yếu bà n vá» vấn đỠláºp pháp, trong đó hai chương đầu bà n vỠý chà chung cá»§a toà n dân, vá» chá»§ quyá»n tối cao và cÆ¡ quan quyá»n lá»±c tối cao cá»§a má»™t nước. Quyển thứ ba gồm 18 chương, chá»§ yếu bà n vá» vấn đỠhà nh pháp và cÆ¡ quan hà nh pháp. Quyển thứ tư gồm 9 chương, chá»§ yếu bà n vá» vấn đỠtư pháp và cÆ¡ quan tư pháp.
Tư tưởng chá»§ đạo cá»§a J.J.Rousseau trong Bà n vá» Khế ước xã há»™i cÅ©ng như trong các tác phẩm khác (“những áng văn chươngâ€) cá»§a ông, như nhà nghiên cứu, dịch giả Hoà ng Thanh Äạm - ngưá»i dịch, chú thÃch và bình giảiBà n vá» Khế ước xã há»™i đã khẳng định, là “lý tưởng tá»± do, bình đẳngâ€, là đỠcao và hết lòng “bênh vá»±c tá»± do, bình đẳngâ€, “bảo vệ tá»± do, dân chá»§â€(11).
Tháºt váºy, trong Bà n vá» Khế ước xã há»™i, J.J.Rousseau đã khẳng định: “Ngưá»i ta sinh ra tá»± do, nhưng rồi đâu đâu con ngưá»i cÅ©ng sống trong xiá»ng xÃchâ€; “tá»± do là từ bản chất con ngưá»i mà có. Luáºt đầu tiên cá»§a tá»± do là má»—i ngưá»i phải được chăm lo sá»± tồn tại cá»§a mình… và do đó tá»± mình là m chá»§ lấy mìnhâ€. Rằng, “từ bá» tá»± do cá»§a mình là từ bá» phẩm chất con ngưá»i, từ bá» quyá»n là m ngưá»i và cả nghÄ©a vụ là m ngưá»i†và nếu cần phải tìm xem “điá»u tốt nhất cho tất cả má»i ngưá»i†là gì, “đỉnh cao nhất cá»§a các hệ thống láºp pháp†là gì thì tất cả chúng ta Ä‘á»u thấy “điá»u đó quy gá»n và o hai mục tiêu: Tá»± do và bình đẳngâ€. Do váºy, má»i cá»™ng đồng quốc gia Ä‘á»u cần đến má»™t Khế ước xã há»™i và vấn đỠcÆ¡ bản cá»§a Khế ước xã há»™i đó là “má»—i thà nh viên trong khi khép mình và o táºp thể, dùng sức mạnh táºp thể, vẫn được tá»± do đầy đủ như trước, vẫn chỉ tuân theo chÃnh bản thân mìnhâ€(12).
Vá»›i tư tưởng đó, J.J.Rousseau đã công khai tuyên bố láºp trưá»ng chÃnh trị cấp tiến cá»§a ông - đấu tranh cho tá»± do, bình đẳng và dân chá»§, cho ná»n cá»™ng hòa và chống lại chÃnh thể quân chá»§ chuyên chế. CÅ©ng chÃnh vì thế mà ngay sau khi ra mắt công chúng, Bà n vá» Khế ước xã há»™i cá»§a ông đã bị cấm lưu hà nh và bản thân ông cÅ©ng bị truy nã.
Trong bối cảnh đó, giữa tháng 6 năm 1762, ông đã rá»i Pais để trở vá» Geneve. Nhưng tại Geneve - quê hương ông, chÃnh quyá»n và Giáo há»™i Geneve cÅ©ng ra lệnh đốt sách cá»§a ông và truy nã ông, khiến ông phải lẩn tránh khắp nÆ¡i. Năm 1765, khi ông Ä‘ang ẩn náu ở Motier - má»™t địa phương nhá» thuá»™c vùng Neuchatel(Thụy SÄ©), ngôi nhà nhá» mà ông Ä‘ang sống đã thưá»ng xuyên bị những ngưá»i dân quá khÃch trong vùng ném gạch đá theo sá»± xúi giục cá»§a các giáo sÄ©.
Năm 1766, J.J.Rousseau được nhà triết há»c Anh - D.Hume tạo Ä‘iá»u kiện cho cùng Ä‘i sang Anh. Nhưng tại Anh, ông vẫn cảm thấy bất ổn, nhất là khi ông cảm nháºn thấy cách đối xá» có ý đồ không tốt cá»§a D.Hume đối vá»›i ông trên bước đưá»ng lưu vong. Trong táºp hồi ký Tá»± bạch, ông viết: “Những kẻ khốn khổ thì ở đâu cÅ©ng bị khốn khổ. Ở Pháp ngưá»i ta hạ lệnh bắt giam, ở Thụy SÄ© ngưá»i ta ném đá và o nhà , ở Anh ngưá»i ta là m nhục. Ngưá»i ta đã bán cho mình mảnh đất dung thân bằng giá quá đắtâ€(13). Không thể sống mãi trong tình cảnh đó, đầu năm 1768, ông trở lại Pháp ẩn náu tại má»™t vùng gần biên giá»›i Pháp - Italia cho đến giữa năm 1769 thì trở lại Paris, khi việc truy lùng ông không còn gay gắt như trước nữa.
Trong những năm 1772 - 1773, J.J.Rousseau táºp trung viết táºp Äối thoại vá»›i tiêu Ä‘á»Â Rousseau - ngưá»i phán xét Jean Jacques nhằm mục Ä‘Ãch thanh minh để công chúng đương thá»i và đá»i sau hiểu rõ con ngưá»i thá»±c cá»§a ông, tư tưởng cá»§a ông và tâm địa độc ác cá»§a những kẻ từng là m hại ông. Năm 1766, ông bắt đầu viết táºp ký sá»±Những Ä‘iá»u mÆ¡ má»™ng cá»§a má»™t ngưá»i lãng du cô đơn để nói lên tâm sá»± và những suy nghÄ© cá»§a mình vá» tương lai. Táºp ký sá»± nà y hoà n thà nh thì cÅ©ng là lúc ông trút hÆ¡i thở cuối cùng và o ngà y 2 tháng 7 năm 1778. Thi hà i ông được chôn cất tại má»™t hòn đảo nhá» có tên gá»i Dương Liá»…u, nhưng và o ngà y 9 tháng 11 năm 1794, nhân dân Pháp đã rước di hà i cá»§a ông từ đảo Dương Liá»…u và o Ä‘iện Pantheon - nÆ¡i chôn cất các danh nhân đã là m rạng rỡ nước Pháp.
Nhân 230 năm ngà y mất cá»§a nhà tư tưởng vÄ© đại, nhà triết há»c Khai sáng Pháp - J.J.Rousseau, nhắc lại mấy nét vá» cuá»™c Ä‘á»i và sá»± nghiệp sáng tạo lý luáºn cá»§a ông để thêm má»™t lần nữa, chúng ta hiểu vì sao, ông được nhân dân Pháp và nhân loại tiến bá»™ trên toà n thế giá»›i tôn vinh, ngợi ca. Vì sao, tư tưởng cá»§a ông cùng vá»›i tư tưởng cá»§a các nhà triết há»c Khai sáng Pháp, như Montesquieu, Vontaire, Diderot lại có ảnh hưởng sâu rá»™ng đến tiến trình cá»§a cuá»™c cách mạng dân chá»§ tư sản Pháp thế ká»· XVIII (1789 - 1794). Vì sao, tác phẩm Emily hay bà n vá» giáo dục cá»§a ông lại được coi là tác phẩm hay nhất vá» giáo dục, kể từ tác phẩm Ná»n cá»™ng hoà cá»§a Pheđơ và cuốn hút I.Kant đến mức, khi Ä‘á»c tác phẩm nà y, ông quên mất cuá»™c Ä‘i dạo bá»™ Ä‘á»u đặn hà ng ngà y cá»§a mình. Tháºm chà tác phẩm nà y còn khiến I.Kant phải thốt lên rằng, D.Hume là ngưá»i đánh thức ông khá»i giấc ngá»§ giáo Ä‘iá»u trong lý thuyết vá» tri thức, còn J.J.Rousseau chÃnh là ngưá»i đã chỉ đưá»ng cho ông tá»›i má»™t lý thuyết má»›i vỠđạo đức há»c và tin rằng J.J.Rousseau là má»™t Newton trong thế giá»›i đạo đức há»c. I.Kant ngưỡng má»™ J.J.Rousseau đến mức treo ảnh ông trong phòng là m việc cá»§a mình. Vì sao, July hay nà ng Heloise má»›i được thừa nháºn là cuốn tiểu thuyết lãng mạn hay nhất thế ká»· XVIII. Vì sao, Vá» nguồn gốc cá»§a sá»± bất bình đẳng và Bà n vá» tinh thần pháp luáºt cá»§a ông lại có ảnh hưởng độc đáo và sâu sắc đến triết há»c chÃnh trị hÆ¡n bất cứ tác phẩm nà o khác đương thá»i. Và , trên hết, vì sao Bà n vá» Khế ước xã há»™i - tác phẩm quan trá»ng nhất cá»§a ông lại trở thà nh di sản lý luáºn cho nhiá»u chÃnh khách, nhiá»u ngưá»i thuá»™c thế hệ sau ông và cho cả các chÃnh khách, những ngưá»i thuá»™c thế hệ chúng ta hôm nay, nhất là vì sao, tác phẩm nà y cùng vá»›i Tinh thần pháp luáºt cá»§a Montesquieu lại được coi là bá»™ đôi khai sáng vá» quan Ä‘iểm pháp chế, vạch ra định hướng xây dá»±ng nhà nước pháp quyá»n và xã há»™i công dân ở nhiá»u nước trên thế giá»›i và giỠđây, vẫn còn có giá trị gợi mở cho chúng ta trong công cuá»™c xây dá»±ng nhà nước pháp quyá»n xã há»™i chá»§ nghÄ©a và xã há»™i dân sá»± ở Việt Nam.
(1`) Xem: Rôdentan (Chá»§ biên). Từ Ä‘iển triết há»c. Nxb Tiến bá»™, MátxcÆ¡va, 1986, tr. 491.
(2) Dẫn theo: Samuel Enoch Stumpf. Rousseau: Con ngưá»i lãng mạn giữa thá»i đại lý trÃ. Trong: Lịch sá»Â triết há»c và các luáºn đá». Nxb Lao động, Hà Ná»™i, 2004, tr.239.
(3) Xem: Nguyá»…n Mạnh Tưá»ng. Lý luáºn giáo dục châu Âu. Nxb Khoa há»c xã há»™i, Hà Ná»™i, 1994, tr. 418.
(4) Dẫn theo: Samuel Enoch Stumpf. Sđd., tr.235.
(5) Dẫn theo: Phùng Văn Tá»u (Biên soạn). Giăng Giắc Rútxô. Nxb Văn há»c, Hà Ná»™i, 1978, tr. 155.
(6) Xem: Phùng Văn Tá»u. SÄ‘d., tr. 172.
(7) Dẫn theo: Phùng Văn Tá»u. SÄ‘d., tr. 206.
(8) Xem: Phùng Văn Tá»u. SÄ‘d., tr. 218 - 223.
(9) J.J.Rousseau: Bà n vá» Khế ước xã há»™i (Hoà ng Thanh Äạm dịch thuáºt, chú thÃch và bình giải). Nxb Lý luáºn chÃnh trị, Hà Ná»™i, 2004, tr. 49.
(10) J.J.Rousseau. Sđd., tr. 51.
(11) Xem: Hoà ng Thanh Äạm. Jean Jacques Rousseau: cuá»™c Ä‘á»i và tác phẩm. Trong: J.J.Rousseau. Bà n vá» Khế ước xã há»™i. SÄ‘d., tr. 25.
(12) J.J.Rousseau. SÄ‘d., tr. 52, 53, 59, 66 - 67, 115. (13) Dẫn theo: Phùng Văn Tá»u. SÄ‘d., tr. 365.
Theo maxreading.com |