Jean-Jacques Rousseau (1712 – 1778) Imprimer
Jeudi, 14 Avril 2016 10:01

Jean-Jacques Rousseau (painted portrait).jpg

Ảnh từ Internet

Trong lịch sá»­ tÆ° tưởng nhân loại, Jean Jacques Rousseau được biết đến không chỉ vá»›i tÆ° cách nhà tÆ° tưởng vÄ© đại, nhà Khai sáng lá»—i lạc của Triết há»c Khai sáng Pháp thế ká»· XVIII. Ông còn được biết đến vá»›i tÆ° cách nhà chính trị há»c, nhà nghệ thuật há»c, nhà văn, nhà giáo dục há»c.


Vá»›i tÆ° cách nhà triết há»c, vá» phÆ°Æ¡ng diện thế giá»›i quan, J.J.Rousseau là ngÆ°á»i theo thuyết thần luận. Ngoài sá»± tồn tại của thần linh, ông còn thừa nhận sá»± tồn tại của linh hồn bất tá»­. Trong lÄ©nh vá»±c lý luận nhận thức, ông Ä‘á» cao cảm giác luận, mặc dù ông thừa nhận tính chất bẩm sinh của các ý niệm đạo đức(1). Trong đạo đức há»c, ông coi đức hạnh là “khoa há»c cao siêu của các tâm hồn Ä‘Æ¡n sÆ¡â€, bởi triết há»c đích thá»±c là “lắng nghe tiếng nói của lÆ°Æ¡ng tâmâ€(2).


Vá»›i tÆ° cách nhà chính trị há»c, J.J.Rousseau mang lập trÆ°á»ng cấp tiến. Ông là đại diện tiêu biểu cho tầng lá»›p tiểu tÆ° sản theo Ä‘Æ°á»ng lối cánh tả trong các nhà Khai sáng Pháp. Từ lập trÆ°á»ng cấp tiến - tả khuynh, ông phê phán gay gắt các quan hệ đẳng cấp phong kiến và chế Ä‘á»™ chuyên chế, ủng há»™ ná»n dân chủ tÆ° sản và các quyá»n tá»± do của công dân, tán thành sá»± bình đẳng của con ngÆ°á»i bất chấp nguồn gốc xuất thân; đồng thá»i, lên án các lãnh tụ chính trị Ä‘á» cao khía cạnh kinh tế và hạ thấp vai trò của đạo đức, của đức hạnh trong chính trị. Những tÆ° tưởng này của ông đã trở thành khẩu hiệu và phÆ°Æ¡ng châm hành Ä‘á»™ng của giai cấp tÆ° sản Pháp trong cuá»™c cách mạng (1789 - 1794).


Vá»›i tÆ° cách nhà nghệ thuật há»c, mặc dù thừa nhận nghệ thuật là lÄ©nh vá»±c mãi mãi cần thiết cho nhân loại, song J.J.Rousseau vẫn giữ quan Ä‘iểm coi nghệ thuật là lÄ©nh vá»±c luôn chứa Ä‘á»±ng những yếu tố nhục cảm và do vậy, nó luôn bị con ngÆ°á»i sá»­ dụng cho những mục đích bất chính của há» và là má»™t trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng suy đồi của xã há»™i. Vá»›i năng khiếu âm nhạc, ông đã Ä‘á» xuất má»™t kiểu ký âm má»›i cho âm nhạc và sáng tác nhạc kịch.

Vá»›i tÆ° cách nhà văn, J.J.Rousseau đã để lại cho nhân loại những áng văn tuyệt tác ca ngợi tình yêu chân thật, đấu tranh cho tá»± do hôn nhân, tá»± do luyến ái. Những cuốn tiểu thuyết của ông đã tạo nên má»™t trào lÆ°u văn há»c lãng mạn má»›i, trong đó tiểu thuyết July hay nàng Heloise má»›i được coi là câu chuyện tình nổi tiếng nhất thế ká»· XVIII.


Vá»›i tÆ° cách nhà giáo dục há»c, J.J.Rousseau kịch liệt phê phán hệ thống giáo dục theo đẳng cấp của chế Ä‘á»™ phong kiến và Ä‘á» xuất xây dá»±ng má»™t hệ thống giáo dục má»›i lấy việc đào tạo những công dân tích cá»±c, biết quý trá»ng lao Ä‘á»™ng làm mục tiêu chính.


J.J.Rousseau sinh ngày 28 tháng 6 năm 1712 trong má»™t gia đình thợ thủ công làm nghá» sá»­a chữa đồng hồ ở Geneve (Thụy SÄ©). Ông ná»™i của J.J.Rousseau vốn là ngÆ°á»i Pháp. Bố đẻ của J.J.Rousseau là Issac Rousseau. Khi J.J.Rousseau má»›i ra Ä‘á»i được 9 ngày thì mẹ đẻ ông mất. MÆ°á»i năm tuổi thÆ¡ của cậu bé mồ côi J.J.Rousseau sống trong sá»± đùm bá»c, nuôi dạy của cha. Ông Issac Rousseau cho cậu con trai Ä‘á»c rất nhiá»u cuốn sách viết vá» cuá»™c Ä‘á»i và sá»± nghiệp của các nhân vật lịch sá»­. Trong số đó, J.J.Rousseau thích nhất là những cuốn sách của Plutarque (50 - 125) viết vá» các nhân vật lịch sá»­ Hy Lạp và La Mã cổ đại. Sau này, khi nhá»› lại thá»i thÆ¡ ấu của mình, J.J.Rousseau đã nói rõ, sở dÄ© ông thích các tác phẩm của nhà văn Hy Lạp cổ đại là bởi chúng đã Ä‘em đến cho ông má»™t tinh thần tá»± do và cá»™ng hòa, má»™t tính cách bất khuất và kiêu căng, má»™t lối sống không cam chịu, không chấp nhận số phận nô lệ(3).


Năm 1722, do khó khăn trong cuá»™c sống gia đình, ông Issac Rousseau đã phải rá»i bá» Geneve Ä‘i kiếm sống ở nhiá»u nÆ¡i. Ông gá»­i J.J.Rousseau cho em trai mình ở lại Geneve. Trong 5 năm sống vá»›i chú ruá»™t, thoạt đầu J.J.Rousseau được gá»­i vào há»c ở má»™t trÆ°á»ng ná»™i trú và tại đây, theo lá»i ông kể trong tập hồi ký – Tá»± bạch,“chúng tôi há»c… tất cả cái rác rưởi vá»› vẩn từng được coi là sá»± giáo dụcâ€(4). Sau hai năm, ông thôi há»c ở đây để theo há»c nghá» chạm khắc vỠđồng hồ. Trong những năm tháng này, mặc dù có cuá»™c sống không đến ná»—i vất vả, lại được sống ở Geneve - nÆ¡i mà trong lòng chế Ä‘á»™ phong kiến đã có sá»± xuất hiện của bầu không khí dân chủ tÆ° sản, nhÆ°ng vốn là con ngÆ°á»i có khát vá»ng tá»± do từ nhá», J.J.Rousseau luôn cảm thấy cuá»™c sống của mình là tù túng, bản thân mình bị bạc đãi, coi khinh. Do vậy, ngày 14 tháng 3 năm 1728, khi gần tròn 16 tuổi, J.J.Rousseau đã tìm cách trốn khá»i Geneve.


Trong những năm tháng lÆ°u lạc để kiếm sống và mÆ°u tìm sá»± nghiệp, từ 1728 đến 1741, thoạt đầu ở Thụy SÄ©, sau đó ở Pháp, Italia và năm 1742 đến Paris - thủ đô nÆ°á»›c Pháp, J.J.Rousseau đã trải qua nhiá»u công việc, từ thÆ° ký sở địa chính, chép nhạc thuê đến gia sÆ°. Ở đâu, làm nghá» gì, ông cÅ©ng luôn gặp khó khăn trong cuá»™c sống, không hài lòng vá»›i công việc và phải chứng kiến những cảnh bất công, phi lý. Ngay cả ở Paris – thủ đô hoa lệ của nÆ°á»›c Pháp, ông cÅ©ng luôn cảm thấy xã há»™i thượng lÆ°u xa lạ vá»›i chính mình, xa lạ vá»›i cuá»™c sống của những ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng mà ông yêu mến. Äể ổn định cuá»™c sống, đã có lúc ông buá»™c phải từ bỠđạo Tin lành mà ông vốn là má»™t tín đồ ngay từ nhỠđể trở thành má»™t tín đồ Giatô giáo theo ý muốn của ngÆ°á»i khác. Mặc dù phải lo kiếm sống hàng ngày, song J.J.Rousseau vẫn không từ bá» thói quen Ä‘á»c sách. Ở tuổi 20, ông đã Ä‘á»c rất nhiá»u tác phẩm của Plato, Virgil, Horace, Montaigne, Pascal, Voltaire,… Vá»›i ông, Ä‘á»c sách bao giá» cÅ©ng là công việc hứng thú và là cách tốt nhất để tá»± trang bị kiến thức. TÆ° duy triết há»c, chính trị há»c, văn há»c và cả âm nhạc, nghệ thuật của ông đã được hình thành và phát triển trong chính những năm tháng lÆ°u lạc để kiếm sống này. Vào những năm cuối của cuá»™c sống lÆ°u lạc này, ông đã bắt đầu ghi chép những suy nghÄ© tản mạn của mình vá» những lÄ©nh vá»±c mà ông quan tâm.


Sự nghiệp sáng tạo lý luận của J.J.Rousseau thực sự bắt đầu trong những năm 1742 - 1756 khi ông chuyển tới sống ở Paris.


Năm 1742, J.J.Rousseau viết tác phẩm đầu tay - Kiến nghị lập bản ký âm má»›i cho âm nhạc. Ông gá»­i bản kiến nghị này lên Viện Hàn lâm khoa há»c Paris, nhÆ°ng không được Há»™i đồng giám định thông qua, vì phÆ°Æ¡ng pháp ghi âm má»›i của ông còn rắc rối, phức tạp hÆ¡n cách ghi nốt nhạc Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i.


Năm 1743, J.J.Rousseau làm thÆ° ký riêng cho De Montaigu - Äại sứ Pháp tại Vinise. Vá»›i công việc này, ông đã có thêm những hiểu biết vá» chính trị. Song, vá»›i bản tính của má»™t con ngÆ°á»i phóng khoáng, yêu tá»± do, ông không chịu nổi cách đối xá»­ keo kiệt, bủn xỉn và thái Ä‘á»™ trịnh thượng của viên đại sứ này và do vậy, ông đã xin thôi việc (năm 1744).


Năm 1745, J.J.Rousseau làm quen, rồi sau đó kết hôn (1768) và sống trá»n Ä‘á»i vá»›i cô gái nghèo, thất há»c Therese Levasseur - ngÆ°á»i đã chia sẻ vá»›i ông má»i ná»—i Ä‘au buồn của cuá»™c sống, cùng ông nếm trải má»i khó khăn, gian khổ cÅ©ng nhÆ° niá»m hạnh phúc giản dị. Trong tập hồi ký - Tá»± bạch, khi nói vá» Therese Levasseur, ông viết: “Therese là niá»m an ủi duy nhất và có thá»±c mà Trá»i đã ban cho tôi trong cảnh cùng khổ, và chỉ riêng niá»m an ủi ấy đủ giúp tôi chịu Ä‘á»±ng được cuá»™c Ä‘á»iâ€(5).


Năm 1746, J.J.Rousseau làm thÆ° ký riêng cho bà Dupin, giúp bà chép bản thảo cuốn sách vá» vấn Ä‘á» phụ nữ. Cùng vá»›i công việc này, ông còn làm nghá» chép nhạc thuê để kiếm sống. Trong thá»i gian này, ông làm quen vá»›i D.Diderot (1713 - 1784) và cùng vá»›i D.Diderot, D’ Alambert và má»™t số nhà tÆ° tưởng khác biên soạn Từ Ä‘iển Bách khoa toàn thÆ°. Trong bá»™ Từ Ä‘iển (gồm 35 tập) này, ông viết các mục vá» kinh tế chính trị và âm nhạc. CÅ©ng trong thá»i gian này, ông còn viết má»™t số bài báo nhằm truyá»n bá kiến thức khoa há»c, nghệ thuật, tuyên truyá»n tÆ° tưởng tá»± do, bình đẳng, chống giáo há»™i và chế Ä‘á»™ quân chủ chuyên chế Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i.


Năm 1749, J.J.Rousseau viết luận văn Luận vá» khoa há»c và nghệ thuật để tham dá»± cuá»™c thi do Viện Hàn lâm khoa há»c Dijon tổ chức vá»›i chủ đỠ“Việc chấn hÆ°ng khoa há»c và nghệ thuật có góp phần làm cho phong tục thuần khiết hay khôngâ€. Trong luận văn này, ông đã khẳng định sá»± tiến bá»™ của khoa há»c và nghệ thuật là cái mà nhân loại luôn cần đến, song tá»™i lá»—i là ở chá»—, do khoa há»c lấn át tôn giáo, tính nhục cảm chiếm Æ°u thế trong nghệ thuật và sá»± phóng đãng tràn ngập văn chÆ°Æ¡ng đã để cho con ngÆ°á»i lợi dụng khoa há»c, văn há»c và nghệ thuật thá»±c hiện những mục đích bất chính. Vá»›i quan Ä‘iểm này, ông còn cho rằng, do tầng lá»›p thượng lÆ°u quý tá»™c chỉ biết sống xa hoa trên đầu những ngÆ°á»i dân lao Ä‘á»™ng, nên khoa há»c, văn há»c và nghệ thuật càng phát triển thì xã há»™i quý tá»™c càng lún sâu vào con Ä‘Æ°á»ng trụy lạc và những ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng ngày càng nghèo khổ. Và, để phân biệt những nhà khoa há»c, nghệ thuật chân chính vá»›i những kẻ áp bức, bóc lá»™t nhân dân, ông đã dành những trang cuối của luận văn này để ca ngợi công lao của các nhà khoa há»c, nhà triết há»c, nhÆ° Bacon, Descartes, Newton. Luận văn này đã được Viện Hàn lâm khoa há»c Dijon trao giải thưởng. Nó đã làm cho J.J.Rousseau trở nên nổi tiếng và khiến cho D.Diderot phải thốt lên rằng, chÆ°a bao giỠông thấy có trÆ°á»ng hợp nào lại thành công đến thế. Song khi được công bố vào năm 1750, nó đã gây nên nhiá»u phản ứng trái ngược nhau trong xã há»™i Pháp Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i: giá»›i quý tá»™c Pháp thì lên tiếng chê bai, thậm chí công kích, còn đông đảo quần chúng nhân dân thì hoan nghênh cả ná»™i dung lẫn tác giả của nó(6).


Năm 1753, J.J.Rousseau viết luận văn Vá» nguồn gốc của sá»± bất bình đẳng cÅ©ng lại để tham dá»± cuá»™c thi do Viện Hàn lâm khoa há»c Dijon tổ chức vá»›i chủ đỠ“Nguồn gốc của sá»± bất bình đẳng giữa ngÆ°á»i và ngÆ°á»i là gì? Nó có phù hợp vá»›i luật tá»± nhiên hay không?â€. Trong luận văn này, ông đã vạch rõ nguồn gốc của sá»± bất bình đẳng trong xã há»™i là ở chế Ä‘á»™ tÆ° hữu tài sản. Vá»›i khẳng định này, ông kịch liệt phản đối chế Ä‘á»™ tÆ° hữu tài sản và lên án mạnh mẽ những kẻ quyá»n thế đã ra sức bênh vá»±c và biện minh cho sá»± bất bình đẳng đó. Ông viết: “Những kẻ quyá»n thế luôn tìm má»i cách để bênh vá»±c cho sá»± bất bình đẳng. Há» giải thích rằng, bất bình đẳng là má»™t quy luật tá»± nhiên, cÅ©ng nhÆ° bàn tay có ngón ngắn, ngón dài. Nhân dân rên rỉ dÆ°á»›i sá»± áp bức của há» thì há» lại dẫn Kinh thánh ra để bịt miệng thiên hạâ€(7). Theo ông, bất bình đẳng không phải là má»™t quy luật tá»± nhiên, mà là sản phẩm của xã há»™i loài ngÆ°á»i; nó tồn tại và phát triển từ khi xuất hiện chế Ä‘á»™ tÆ° hữu tài sản; rằng con ngÆ°á»i đã tạo ra sá»± bất bình đẳng thì con ngÆ°á»i cÅ©ng có thể xóa bá» nó. Ông cÅ©ng đã phân biệt rõ hai loại bất bình đẳng giữa ngÆ°á»i vá»›i ngÆ°á»i. Äó là bất bình đẳng tá»± nhiên nhÆ° ngÆ°á»i cao, kẻ thấp; ngÆ°á»i thông minh, kẻ đần Ä‘á»™n và bất bình đẳng xã há»™i - bất bình đẳng do cÆ¡ chế xã há»™i tạo nên, nhÆ° kẻ giàu, ngÆ°á»i nghèo.


Vá»›i luận văn Vá» nguồn gốc của sá»± bất bình đẳng, trong những năm 1754 - 1755, J.J.Rousseau đã thá»±c sá»± dấn thân vào má»™t cuá»™c đấu tranh chính trị. Khi luận văn này bị loại ra khá»i cuá»™c thi, ông đã gá»­i bản thảo sang Hà Lan nhá» Nhà xuất bản Michel Ray ấn hành. Tháng 6 năm 1755, luận văn này đã ra mắt công chúng Hà Lan và ngay lập tức, nó cÅ©ng đã xuất hiện ở các hiệu sách của thủ đô Paris. CÅ©ng ngay lập tức, luận văn này đã nhận được sá»± công kích mãnh liệt từ giá»›i thượng lÆ°u quý tá»™c Paris và tác giả của nó - J.J.Rousseau - cÅ©ng chịu chung số phận. Vua Louis XV, khi gá»i J.J.Rousseau là “gã dân Ä‘en khốn nạnâ€, “tên ngoại kiá»u Geneveâ€, đã chất vấn ông vá»›i tÆ° cách đó mà “dám trổ tài múa chữ, tá»± cho mình cái quyá»n công khai nói vá» tá»± do ngay giữa Paris Æ°?â€. Hầu tÆ°á»›c D’Argenson - má»™t chính khách Pháp, bạn của các nhà Khai sáng Pháp thế ká»· XVIII, ngÆ°á»i được J.J.Rousseau ca ngợi là nhà thông thái đáng kính - lên án ông vá» tá»™i đã lăng mạ, phỉ báng xã há»™i Pháp, bác bá» chế Ä‘á»™ tÆ° hữu tài sản, phê phán lối sống của giá»›i quý tá»™c thượng lÆ°u và coi những quan niệm mà ông Ä‘Æ°a ra là “hết sức quá đángâ€. Ngay cả F.M.Voltaire (1694 - 1778) - nhà Khai sáng Pháp hàng đầu, ngÆ°á»i được coi là thần tượng của tầng lá»›p thị dân Pháp Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i và là bạn cao niên của J.J.Rousseau, khi nhận được sách tặng của J.J.Rousseau đã viết thÆ° phê phán ông và gá»i triết lý của ông là thứ “triết lý của bá»n khố rách áo ômâ€, là lá»i lẽ của kẻ chuyên “xui bá»n nhà nghèo cÆ°á»›p lại tài sản của nhà giàu†mà khi Ä‘á»c nó, “ngÆ°á»i ta thấy ngứa ngáyâ€. Không thể chấp nhận được sá»± công kích ấy, J.J.Rousseau đã viết thÆ° đáp trả và công khai phản kích lại trên báo chí vá»›i những lá»i lẽ còn cay Ä‘á»™c, sâu sắc hÆ¡n nữa(8).


Tuy nhiên, trÆ°á»›c sá»± công kích dữ dá»™i của giá»›i quý tá»™c thượng lÆ°u Paris, J.J.Rousseau đã buá»™c phải trở vá» quê hÆ°Æ¡ng ông - Geneve. Tại đây, ông cho tái bản luận văn Vá» nguồn gốc của sá»± bất bình đẳng vá»›i lá»i tá»±a má»›i và Ä‘á» tặng ná»n cá»™ng hòa Geneve. CÅ©ng tại đây, ông đã lấy lại tÆ° cách công dân Genene và khôi phục tín ngưỡng gốc của mình là đạo Tin lành.


Năm 1756, J.J.Rousseau lại rá»i bá» Geneve để đến sống ẩn dật ở Montmorency - má»™t vùng quê hẻo lánh ở phía Bắc Paris, trong má»™t ngôi nhà nhá» bá» hoang của má»™t ẩn sÄ© đã quá cố từ lâu. Những ngày sống ở đây, ông hầu nhÆ° không tiếp xúc vá»›i bạn bè và bạn bè ông, kể cả D.Diderot, cÅ©ng xa lánh ông, vì há» không đồng tình vá»›i việc ông rá»i bá» Paris để sống trÆ¡ trá»i, cô Ä‘á»™c ở đây vá»›i thái Ä‘á»™ của má»™t con ngÆ°á»i ghét Ä‘á»i và kiêu kỳ. CÅ©ng do vậy mà tình bạn giữa ông vá»›i các nhà triết há»c trong nhóm Bách khoa toàn thÆ° ngày càng phai nhạt, tan vỡ.


Tháng 1 năm 1761, J.J.Rousseau cho ra mắt công chúng Pháp cuốn tiểu thuyết July hay nàng Heloise má»›i. Trong tiểu thuyết này, thông qua câu chuyện tình éo le, trắc trở giữa nàng July - con gái má»™t nam tÆ°á»›c vá»›i chàng gia sÆ° Xanh - PrÆ¡, ông đã Ä‘Æ°a ra má»™t quan niệm má»›i vá» tình yêu và hết lòng ca ngợi tình yêu chân thật, ngợi ca những con ngÆ°á»i dám đấu tranh cho tá»± do hôn nhân, tá»± do luyến ái, đồng thá»i lên án gay gắt kiểu cưỡng ép hôn nhân của chế Ä‘á»™ phong kiến Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i. Chính vì thế mà tiểu thuyết này đã được đông đảo công chúng Paris, nhất là các bậc mệnh phụ và lá»›p trẻ nồng nhiệt tiếp nhận.


Tháng 5 năm 1762, J.J.Rousseau tiếp tục cho ra mắt công chúng Pháp cuốn tiểu thuyết thứ hai của ông - Emile hay bàn vá» giáo dục. Trong tiểu thuyết này, thông qua câu chuyện hÆ° cấu vá» cách dạy dá»— của anh gia sÆ° Jean Jacques đối vá»›i cậu há»c trò Emile, J.J.Rousseau đã Ä‘Æ°a ra má»™t quan niệm má»›i vá» giáo dục: hãy để cho trẻ được phát triển theo quy luật tá»± nhiên, bố mẹ không nên cưỡng chế con cái theo ý mình. Quan Ä‘iểm giáo dục này của ông tuy có đôi chá»— thái quá, nhÆ°ng nhìn chung, hoàn toàn trái ngược vá»›i ná»n giáo dục gò bó của chế Ä‘á»™ phong kiến và Giáo há»™i Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i. Cái bao trùm toàn bá»™ quan Ä‘iểm giáo dục này là nêu cao tinh thần dân chủ và tá»± do, hÆ°á»›ng sá»± nghiệp giáo dục vào việc đào tạo ra những công dân kiểu má»›i trong má»™t xã há»™i má»›i. Chính vì lý do này mà ngay sau khi ra mắt công chúng Pháp, tiểu thuyết Emile hay bàn vá» giáo dục đã bị thu hồi và tác giả của nó bị truy nã.


Má»™t tháng trÆ°á»›c khi tiểu thuyết Emile hay bàn vá» giáo dục ra Ä‘á»i, tháng 4 năm 1762, tác phẩm quan trá»ng nhất, có tầm ảnh hưởng sâu rá»™ng nhất của J.J.Rousseau - Bàn vá» Khế Æ°á»›c xã há»™i đã được Nhà xuất bản Michel Ray ở Amsterdam (Hà Lan) cho ra mắt Ä‘á»™c giả.


Bàn vỠKhế ước xã hội
, nhÆ° tác giả của nó - J.J.Rousseau đã viết: “Luận văn nhá» này trích từ má»™t công trình nghiên cứu rá»™ng hÆ¡n mà trÆ°á»›c kia tôi đã tiến hành nhÆ°ng chÆ°a lượng sức mình, nên phải bá» Ä‘i từ lâu. Äoạn rút ra ở đây là Ä‘oạn khá nhất mà tôi có thể yên tâm trình bày vá»›i công chúng. Những phần khác không còn nữaâ€(9). Mục đích của tác phẩm này, nhÆ° J.J.Rousseau đã chỉ rõ, là để “tìm xem trong trật tá»± dân sá»± có chăng má»™t số quy tắc cai trị chính đáng, vững chắc, biết đối đãi vá»›i con ngÆ°á»i nhÆ° con ngÆ°á»i; và có chăng những luật pháp đúng vá»›i ý nghÄ©a chân thá»±c của nóâ€; đồng thá»i “gắn liá»n cái mà luật pháp cho phép vá»›i cái mà lợi ích thúc đẩy phải làm, khiến cho công lý và lợi ích không tách rá»i nhauâ€(10).


Toàn bá»™ ná»™i dung tác phẩm này được J.J.Rousseau chia làm bốn quyển. Quyển thứ nhất gồm 9 chÆ°Æ¡ng, trình bày những ý niệm chung vá» quá trình hình thành xã há»™i từ trạng thái tá»± nhiên chuyển sang trạng thái dân sá»± và những ý niệm chung vá» việc thành lập “Công Æ°á»›c xã há»™iâ€. Quyển thứ hai gồm 12 chÆ°Æ¡ng, chủ yếu bàn vá» vấn Ä‘á» lập pháp, trong đó hai chÆ°Æ¡ng đầu bàn vỠý chí chung của toàn dân, vá» chủ quyá»n tối cao và cÆ¡ quan quyá»n lá»±c tối cao của má»™t nÆ°á»›c. Quyển thứ ba gồm 18 chÆ°Æ¡ng, chủ yếu bàn vá» vấn Ä‘á» hành pháp và cÆ¡ quan hành pháp. Quyển thứ tÆ° gồm 9 chÆ°Æ¡ng, chủ yếu bàn vá» vấn Ä‘á» tÆ° pháp và cÆ¡ quan tÆ° pháp.


TÆ° tưởng chủ đạo của J.J.Rousseau trong Bàn vá» Khế Æ°á»›c xã há»™i cÅ©ng nhÆ° trong các tác phẩm khác (“những áng văn chÆ°Æ¡ngâ€) của ông, nhÆ° nhà nghiên cứu, dịch giả Hoàng Thanh Äạm - ngÆ°á»i dịch, chú thích và bình giảiBàn vá» Khế Æ°á»›c xã há»™i đã khẳng định, là “lý tưởng tá»± do, bình đẳngâ€, là Ä‘á» cao và hết lòng “bênh vá»±c tá»± do, bình đẳngâ€, “bảo vệ tá»± do, dân chủâ€(11).


Thật vậy, trong Bàn vá» Khế Æ°á»›c xã há»™i, J.J.Rousseau đã khẳng định: “NgÆ°á»i ta sinh ra tá»± do, nhÆ°ng rồi đâu đâu con ngÆ°á»i cÅ©ng sống trong xiá»ng xíchâ€; “tá»± do là từ bản chất con ngÆ°á»i mà có. Luật đầu tiên của tá»± do là má»—i ngÆ°á»i phải được chăm lo sá»± tồn tại của mình… và do đó tá»± mình làm chủ lấy mìnhâ€. Rằng, “từ bá» tá»± do của mình là từ bá» phẩm chất con ngÆ°á»i, từ bá» quyá»n làm ngÆ°á»i và cả nghÄ©a vụ làm ngÆ°á»i†và nếu cần phải tìm xem “điá»u tốt nhất cho tất cả má»i ngÆ°á»i†là gì, “đỉnh cao nhất của các hệ thống lập pháp†là gì thì tất cả chúng ta Ä‘á»u thấy “điá»u đó quy gá»n vào hai mục tiêu: Tá»± do và bình đẳngâ€. Do vậy, má»i cá»™ng đồng quốc gia Ä‘á»u cần đến má»™t Khế Æ°á»›c xã há»™i và vấn Ä‘á» cÆ¡ bản của Khế Æ°á»›c xã há»™i đó là “má»—i thành viên trong khi khép mình vào tập thể, dùng sức mạnh tập thể, vẫn được tá»± do đầy đủ nhÆ° trÆ°á»›c, vẫn chỉ tuân theo chính bản thân mìnhâ€(12).


Vá»›i tÆ° tưởng đó, J.J.Rousseau đã công khai tuyên bố lập trÆ°á»ng chính trị cấp tiến của ông - đấu tranh cho tá»± do, bình đẳng và dân chủ, cho ná»n cá»™ng hòa và chống lại chính thể quân chủ chuyên chế. CÅ©ng chính vì thế mà ngay sau khi ra mắt công chúng, Bàn vá» Khế Æ°á»›c xã há»™i của ông đã bị cấm lÆ°u hành và bản thân ông cÅ©ng bị truy nã.


Trong bối cảnh đó, giữa tháng 6 năm 1762, ông đã rá»i Pais để trở vá» Geneve. NhÆ°ng tại Geneve - quê hÆ°Æ¡ng ông, chính quyá»n và Giáo há»™i Geneve cÅ©ng ra lệnh đốt sách của ông và truy nã ông, khiến ông phải lẩn tránh khắp nÆ¡i. Năm 1765, khi ông Ä‘ang ẩn náu ở Motier - má»™t địa phÆ°Æ¡ng nhá» thuá»™c vùng Neuchatel(Thụy SÄ©), ngôi nhà nhá» mà ông Ä‘ang sống đã thÆ°á»ng xuyên bị những ngÆ°á»i dân quá khích trong vùng ném gạch đá theo sá»± xúi giục của các giáo sÄ©.


Năm 1766, J.J.Rousseau được nhà triết há»c Anh - D.Hume tạo Ä‘iá»u kiện cho cùng Ä‘i sang Anh. NhÆ°ng tại Anh, ông vẫn cảm thấy bất ổn, nhất là khi ông cảm nhận thấy cách đối xá»­ có ý đồ không tốt của D.Hume đối vá»›i ông trên bÆ°á»›c Ä‘Æ°á»ng lÆ°u vong. Trong tập hồi ký Tá»± bạch, ông viết: “Những kẻ khốn khổ thì ở đâu cÅ©ng bị khốn khổ. Ở Pháp ngÆ°á»i ta hạ lệnh bắt giam, ở Thụy SÄ© ngÆ°á»i ta ném đá vào nhà, ở Anh ngÆ°á»i ta làm nhục. NgÆ°á»i ta đã bán cho mình mảnh đất dung thân bằng giá quá đắtâ€(13). Không thể sống mãi trong tình cảnh đó, đầu năm 1768, ông trở lại Pháp ẩn náu tại má»™t vùng gần biên giá»›i Pháp - Italia cho đến giữa năm 1769 thì trở lại Paris, khi việc truy lùng ông không còn gay gắt nhÆ° trÆ°á»›c nữa.


Trong những năm 1772 - 1773, J.J.Rousseau tập trung viết tập Äối thoại vá»›i tiêu Ä‘á»Â Rousseau - ngÆ°á»i phán xét Jean Jacques nhằm mục đích thanh minh để công chúng Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i và Ä‘á»i sau hiểu rõ con ngÆ°á»i thá»±c của ông, tÆ° tưởng của ông và tâm địa Ä‘á»™c ác của những kẻ từng làm hại ông. Năm 1766, ông bắt đầu viết tập ký sá»±Những Ä‘iá»u mÆ¡ má»™ng của má»™t ngÆ°á»i lãng du cô Ä‘Æ¡n để nói lên tâm sá»± và những suy nghÄ© của mình vá» tÆ°Æ¡ng lai. Tập ký sá»± này hoàn thành thì cÅ©ng là lúc ông trút hÆ¡i thở cuối cùng vào ngày 2 tháng 7 năm 1778. Thi hài ông được chôn cất tại má»™t hòn đảo nhá» có tên gá»i DÆ°Æ¡ng Liá»…u, nhÆ°ng vào ngày 9 tháng 11 năm 1794, nhân dân Pháp đã rÆ°á»›c di hài của ông từ đảo DÆ°Æ¡ng Liá»…u vào Ä‘iện Pantheon - nÆ¡i chôn cất các danh nhân đã làm rạng rỡ nÆ°á»›c Pháp.


Nhân 230 năm ngày mất của nhà tÆ° tưởng vÄ© đại, nhà triết há»c Khai sáng Pháp - J.J.Rousseau, nhắc lại mấy nét vá» cuá»™c Ä‘á»i và sá»± nghiệp sáng tạo lý luận của ông để thêm má»™t lần nữa, chúng ta hiểu vì sao, ông được nhân dân Pháp và nhân loại tiến bá»™ trên toàn thế giá»›i tôn vinh, ngợi ca. Vì sao, tÆ° tưởng của ông cùng vá»›i tÆ° tưởng của các nhà triết há»c Khai sáng Pháp, nhÆ° Montesquieu, Vontaire, Diderot lại có ảnh hưởng sâu rá»™ng đến tiến trình của cuá»™c cách mạng dân chủ tÆ° sản Pháp thế ká»· XVIII (1789 - 1794). Vì sao, tác phẩm Emily hay bàn vá» giáo dục của ông lại được coi là tác phẩm hay nhất vá» giáo dục, kể từ tác phẩm Ná»n cá»™ng hoà của PheÄ‘Æ¡ và cuốn hút I.Kant đến mức, khi Ä‘á»c tác phẩm này, ông quên mất cuá»™c Ä‘i dạo bá»™ Ä‘á»u đặn hàng ngày của mình. Thậm chí tác phẩm này còn khiến I.Kant phải thốt lên rằng, D.Hume là ngÆ°á»i đánh thức ông khá»i giấc ngủ giáo Ä‘iá»u trong lý thuyết vá» tri thức, còn J.J.Rousseau chính là ngÆ°á»i đã chỉ Ä‘Æ°á»ng cho ông tá»›i má»™t lý thuyết má»›i vỠđạo đức há»c và tin rằng J.J.Rousseau là má»™t Newton trong thế giá»›i đạo đức há»c. I.Kant ngưỡng má»™ J.J.Rousseau đến mức treo ảnh ông trong phòng làm việc của mình. Vì sao, July hay nàng Heloise má»›i được thừa nhận là cuốn tiểu thuyết lãng mạn hay nhất thế ká»· XVIII. Vì sao, Vá» nguồn gốc của sá»± bất bình đẳng vàBàn vá» tinh thần pháp luật của ông lại có ảnh hưởng Ä‘á»™c đáo và sâu sắc đến triết há»c chính trị hÆ¡n bất cứ tác phẩm nào khác Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i. Và, trên hết, vì sao Bàn vá» Khế Æ°á»›c xã há»™i - tác phẩm quan trá»ng nhất của ông lại trở thành di sản lý luận cho nhiá»u chính khách, nhiá»u ngÆ°á»i thuá»™c thế hệ sau ông và cho cả các chính khách, những ngÆ°á»i thuá»™c thế hệ chúng ta hôm nay, nhất là vì sao, tác phẩm này cùng vá»›i Tinh thần pháp luật của Montesquieu lại được coi là bá»™ đôi khai sáng vá» quan Ä‘iểm pháp chế, vạch ra định hÆ°á»›ng xây dá»±ng nhà nÆ°á»›c pháp quyá»n và xã há»™i công dân ở nhiá»u nÆ°á»›c trên thế giá»›i và giỠđây, vẫn còn có giá trị gợi mở cho chúng ta trong công cuá»™c xây dá»±ng nhà nÆ°á»›c pháp quyá»n xã há»™i chủ nghÄ©a và xã há»™i dân sá»± ở Việt Nam.


(1`) Xem: Rôdentan (Chủ biên). Từ Ä‘iển triết há»c. Nxb Tiến bá»™, MátxcÆ¡va, 1986, tr. 491.

(2) Dẫn theo: Samuel Enoch Stumpf. Rousseau: Con ngÆ°á»i lãng mạn giữa thá»i đại lý trí. Trong: Lịch sử triết há»c và các luận đá». Nxb Lao động, Hà Ná»™i, 2004, tr.239.

(3) Xem: Nguyá»…n Mạnh TÆ°á»ng. Lý luận giáo dục châu Âu. Nxb Khoa há»c xã há»™i, Hà Ná»™i, 1994, tr. 418.

(4) Dẫn theo: Samuel Enoch Stumpf. Sđd., tr.235.

(5) Dẫn theo: Phùng Văn Tá»­u (Biên soạn). Giăng Giắc Rútxô. Nxb Văn há»c, Hà Ná»™i, 1978, tr. 155.

(6) Xem: Phùng Văn Tửu. Sđd., tr. 172.

(7) Dẫn theo: Phùng Văn Tửu. Sđd., tr. 206.

(8) Xem: Phùng Văn Tửu. Sđd., tr. 218 - 223.

(9) J.J.Rousseau: Bàn vá» Khế Æ°á»›c xã há»™i (Hoàng Thanh Äạm dịch thuật, chú thích và bình giải). Nxb Lý luận chính trị, Hà Ná»™i, 2004, tr. 49.

(10) J.J.Rousseau. Sđd., tr. 51.

(11) Xem: Hoàng Thanh Äạm. Jean Jacques Rousseau: cuá»™c Ä‘á»i và tác phẩm. Trong: J.J.Rousseau. Bàn vá» Khế Æ°á»›c xã há»™i. SÄ‘d., tr. 25.

(12) J.J.Rousseau. Sđd., tr. 52, 53, 59, 66 - 67, 115.
(13) Dẫn theo: Phùng Văn Tửu. Sđd., tr. 365.

Theo maxreading.com