Lắng nghe như thế nà o? |
Wednesday, 13 April 2016 06:41 |
Là giáo viên, các bạn hẳn chẳng còn xa lạ vá»›i những khái niệm nhÆ° dạy há»c tÃch cá»±c, dạy há»c lấy há»c sinh là m trung tâm, dạy há»c dá»± án… Tất cả những phÆ°Æ¡ng pháp nà y cung cấp cho các bạn những kÄ© thuáºt Ä‘a dạng để tÃch cá»±c hoá vai trò của há»c sinh trong lá»›p há»c, khiến cho giá» há»c trở nên sinh Ä‘á»™ng, hấp dẫn. Tuy nhiên, hẳn không Ãt khi bạn vẫn cảm thấy bế tắc. Sau khi bạn hăm hở và vất vả thi triển vô và n các kÄ© thuáºt kÄ© xảo, há»c sinh của bạn vẫn dá»ng dÆ°ng, không nhúc nhÃch. Trong khi đó, rất nhiá»u giáo viên không há» tá» ra mình Ä‘ang đổi má»›i phÆ°Æ¡ng pháp, chẳng phô diá»…n kÄ© thuáºt hay kiến thức, há» vẫn có má»™t sức hút nà o đó khiến há»c sinh bị thu phục và cảm hoá. Khi há» cất lá»i, tất cả há»c sinh Ä‘á»u im phăng phắc. Chúng dÆ°á»ng nhÆ° thuần phục má»™t cách vô Ä‘iá»u kiện.
Váºy cái gì là m nên sá»± hấp dẫn của những giáo viên ấy? Váºy đâu là điá»u cốt lõi của dạy há»c? Bà ẩn gì nằm bên trong má»™t bà i giảng thà nh công? Cái gì là m nên má»™t ngÆ°á»i giáo viên thá»±c sá»±? Có má»™t Ä‘iá»u mà có lẽ không Ãt giáo viên ngà y nay đã quên, đó là bạn cần lắng nghe há»c sinh của mình nhiá»u hÆ¡n. Äiá»u cốt lõi nà y, bà máºt giản dị nà y, tiếc thay, lại chẳng phải phát kiến gì má»›i mẻ và vì thế nó đã bị phần lá»›n giáo viên lãng quên. Bạn cần phải nghÄ© đến há»c sinh từ khi Ä‘ang ngồi đặt những dòng đầu tiên trên giáo án, khi xác định mục tiêu bà i há»c, khi lá»±a chá»n kiến thức trá»ng tâm, khi thiết kế các hoạt Ä‘á»™ng, khi đánh giá kết quả há»c táºp, khi giao bà i táºp vá» nhà . Nếu không thá»±c sá»± hiểu được há»c sinh của mình, bạn không thể dạy chúng. Các giáo án được thiết kế sẵn không giúp bạn thà nh công, tháºm chà chúng có thể biến bạn thà nh má»™t cái máy lÆ°á»i suy nghÄ©, bởi không thể có má»™t giáo án chung cho mấy chục triệu há»c sinh trên khắp cả nÆ°á»›c. Váºy là m thế nà o để hiểu há»c sinh của bạn? Bạn cần lắng nghe chúng nhiá»u hÆ¡n. Bạn phải lắng nghe từng cá» chỉ, hà nh Ä‘á»™ng, biểu hiện của chúng trong lá»›p há»c. Có đứa trẻ sẽ không ngừng ngá» ngoạy chân tay trong lúc Ä‘ang rất táºp trung và cố gắng ghi nhá»› bà i há»c. Có đứa trẻ ngá» ngoạy chân tay để thể hiện má»™t sá»± bất mãn sâu sắc vá»›i bà i há»c cÅ©ng nhÆ° má»™t sá»± phản kháng mạnh mẽ đối vá»›i giáo viên. Có đứa ngá» ngoạy bởi chúng có nhu cầu được giao tiếp trong khi qui định của lá»›p há»c là không được là m ồn. Có đứa ngá» ngoạy có thể là vì chúng đã bị dÃnh chặt và o cái bà n trong má»™t thá»i gian quá lâu ngoà i sức chịu Ä‘á»±ng. Có đứa chỉ Ä‘Æ¡n giản là cần được má»™t khoảnh khắc tá»± do để thÆ° giãn đầu óc. Có vô và n là do để má»™t đứa trẻ ngá» ngoạy trong lá»›p. Bạn cần lắng nghe để nhìn thấy chúng Ä‘ang thá»±c sá»± ngá» ngoạy vì cái gì. Äôi lúc, má»™t ánh mắt lÆ¡ đãng cÅ©ng có thể là dấu hiệu cho những Ä‘iá»u tháºt sá»± hệ trá»ng. Chúng có thể Ä‘ang bÆ°á»›c sang tuổi dáºy thì, thá»i Ä‘iểm mà tâm hồn lÅ© trẻ thÆ°á»ng treo ngược cà nh cây. CÅ©ng có thể chúng Ä‘ang mang và o lá»›p há»c rất nhiá»u Æ°u tÆ° vá» cuá»™c sống ngoà i cổng trÆ°á»ng. Có thể đó là biểu hiện của má»™t lá»— hổng nà o đó trong kiến thức khiến chúng nản lòng và mất táºp trung. Có thể sức khoẻ của chúng Ä‘ang không được ổn… Là m thế nà o để có thể tìm ra cái gì Ä‘ang ẩn giấu đằng sau ánh mắt ấy, bạn buá»™c phải lắng nghe. Äể là má»™t giáo viên thá»±c sá»±, tầm mắt của bạn phải đủ rá»™ng để không bá» sót bất cứ má»™t góc nhá» nà o trong lá»›p há»c. ThÆ°á»ng thì giáo viên hay táºp trung ánh mắt và o những bạn há»c giá»i hoặc những bạn cá biệt trong lá»›p, và khi đã hoà n toà n bất lá»±c trÆ°á»›c những há»c trò cá biệt, giáo viên thÆ°á»ng bá» chúng ra ngoà i tầm mắt, và đi tìm cảm hứng trong những há»c sinh gÆ°Æ¡ng mẫu. Phần lá»›n những há»c sinh không có gì nổi báºt hoặc quá phá bÄ©nh sẽ bị coi là những kẻ ngoà i lá», và mắt bạn láºp tức gạt chúng ra bên ngoà i tầm quan sát má»™t cách vô thức. Trong suốt khoảng thá»i gian bị lãng quên đó, không Ãt em thÆ°á»ng thÆ°á»ng báºc trung đã âm thầm ná»— lá»±c để gây ấn tượng vá»›i thầy cô, muốn thay đổi bản thân mình, nhÆ°ng những cánh tay rụt rè, ngáºp ngừng của chúng đã bị lÆ°á»›t qua. Và chúng đã cảm thấy thất vá»ng bởi dù mình có cố gắng bao nhiêu, mình cÅ©ng chẳng bao giá» lá»t và o mắt xanh của thầy cô. Vì thế, má»™t trong những nguyên tắc vô cùng quan trá»ng để hiểu há»c sinh của bạn là hãy mở rá»™ng tầm mắt và mở rá»™ng tâm hồn bạn để bao quát cả lá»›p há»c và đón nháºn những thay đổi dù là nhá» nhất trong má»—i há»c sinh của bạn. NhÆ°ng bạn không chỉ cần lắng nghe bằng mắt. Bạn cần nghe bằng tai. Sá»± thay đổi nà o đó trong giá»ng nói của má»™t há»c sinh, cÅ©ng nhÆ° sá»± thay đổi của các loại hợp âm trong lá»›p há»c có thể là má»™t dấu hiệu cho bạn biết chúng Ä‘ang nghÄ© gì. Khi má»™t đứa trẻ ngà y thÆ°á»ng luôn phát biểu rất dõng dạc, bá»—ng má»™t ngà y trở nên ngáºp ngừng, do dá»±, thì có thể có má»™t sá»± xáo trá»™n nà o đó Ä‘ang xảy ra trong cuá»™c sống cÅ©ng nhÆ° trong tâm hồn chúng. Khi bạn bÆ°á»›c và o lá»›p và lá»›p há»c huyên náo hÆ¡n mức bình thÆ°á»ng, bạn có thể cần phải dừng lại đôi phút để quan sát và phân tÃch xem Ä‘iá»u gì Ä‘ang thá»±c sá»± diá»…n ra bên trong… Lắng nghe bằng tai là điá»u vô cùng cần thiết má»—i khi bạn bÆ°á»›c và o lá»›p há»c. Có những khi bạn bÆ°á»›c và o lá»›p há»c, má»i thứ vẫn diá»…n ra bình thÆ°á»ng, không có xáo trá»™n gì đặc biệt, không có âm thanh nà o là m bạn cảm thấy lo ngại, không có hình ảnh nà o gợi nên má»™t Ä‘iá»u gì khá lạ, nhÆ°ng bạn vẫn có má»™t cảm giác nà o đó, má»™t cái gì đó thiếu sinh khÃ, uể oải hÆ¡n thÆ°á»ng ngà y, hoặc căng thẳng, hoặc e ngại… Tất cả những cảm giác đó tháºt mÆ¡ hồ, nhÆ°ng rõ rà ng bạn Ä‘ang cảm thấy có Ä‘iá»u gì đó không ổn. Lúc đó bạn cÅ©ng cần phải dừng lại, lắng nghe và lắng nghe nhiá»u hÆ¡n. Là giáo viên, bạn không chỉ cần phải lắng nghe bằng các giác quan, bạn cần phải cảm nháºn há»c sinh của bạn bằng trá»±c giác, bằng sá»± quan tâm thÆ°á»ng trá»±c. Thá»±c hà nh lắng nghe sâu, lắng nghe bằng tất cả các giác quan, bằng sá»± yêu thÆ°Æ¡ng, tha thứ, lòng bao dung, từng ngà y từng ngà y má»™t, bằng mong má»i ghi nháºn dù là những tiến bá»™ rất nhá» của má»—i há»c sinh,  đến má»™t lúc nà o đó, bạn sẽ thá»±c sá»± hiểu được há»c sinh của mình là ai và chúng Ä‘ang nghÄ© gì. Há»c sinh của bạn mong má»i chúng được lắng nghe. Chúng cần biết bao má»™t ngÆ°á»i hiểu thấu suy nghÄ© của chúng, chỉ ra cho chúng con ngÆ°á»i bên trong thá»±c sá»± của chúng, cái con ngÆ°á»i mâu thuẫn mà chÃnh chúng cÅ©ng không thể hiểu. Khi bạn thá»±c sá»± lắng nghe sâu, bạn sẽ không cần mất nhiá»u thá»i gian để nhồi nhét kiến thức hay thi triển kÄ© thuáºt. Bạn cảm nháºn chúng bằng trái tim của bạn, chúng cảm nháºn được tâm hồn của bạn. Những sá»± giao tiếp vô hình đó là cái cần thiết để tạo nên má»™t mối quan hệ bá»n chặt, má»™t sá»± tin tưởng sâu xa trong lá»›p há»c của bạn. NhÆ°ng là m thế nà o để Ä‘Æ°a ra những phán Ä‘oán chÃnh xác sau khi đã có đầy đủ thông tin. NhÆ° bạn đã biết, đằng sau má»™t dấu hiệu có thể tri giác được, là vô và n những là do sâu xa mà bạn không bao giá» có thể biết hết. Váºy là m cách nà o để không suy Ä‘oán nhầm lẫn? Ná»n tảng kiến thức vá» sinh làhá»c, tâm là há»c, xã há»™i há»c sẽ giúp bạn. Tôi vẫn sinh viên sÆ° phạm phải Ä‘á»c rất nhiá»u sách để hiểu biết cặn kẽ con ngÆ°á»i. Các qui luáºt của tâm lÃ, cÆ¡ chế của cảm xúc… sẽ giúp bạn hiểu rõ những gì Ä‘ang diá»…n ra trong tâm hồn của từng đứa trẻ, và dá»± Ä‘oán trÆ°á»›c những gì sẽ diá»…n ra, cÅ©ng nhÆ° cách để kiểm soát những phản ứng tiêu cá»±c. Kiến thức vá» sinh lý há»c giúp bạn hiểu rõ đâu là những yếu tố thuá»™c vá» thiên bẩm mà bạn cần phải chấp nháºn vá»›i lòng cảm thông, và đâu là những yếu tố xã há»™i ảnh hưởng đến hà nh vi của há»c sinh mà bạn cần Ä‘iá»u chỉnh. Kiến thức vá» xã há»™i há»c sẽ giúp bạn phân tÃch những luồng ảnh hưởng Ä‘a dạng của gia đình, nhà trÆ°á»ng, xã há»™i, bạn bè… Ä‘ang hà ng ngà y tác Ä‘á»™ng đến đứa trẻ, để thông cảm vá»›i chúng hoặc can thiệp để loại trừ táºn gốc nguyên nhân. Tất cả những kiến thức nà y, nếu trÆ°á»ng SÆ° phạm không dạy bạn, thì bạn buá»™c phải tá»± há»c trÆ°á»›c khi trở thà nh má»™t giáo viên thá»±c sá»±. Không những thế, bạn liên tục phải cáºp nháºt những tri thức má»›i để có thể hiểu há»c sinh của mình má»™t cách sâu sắc hÆ¡n. Nhiá»u giáo viên đã không tá»± trang bị những kiến thức ná»n nà y, và đó là là do tại sao há» luôn cố gắng để đổi má»›i phÆ°Æ¡ng pháp, song vẫn không đạt được thà nh công nhÆ° ý muốn. Không có má»™t công việc nà o khó khăn nhÆ° việc ná»— lá»±c để trở thà nh má»™t ngÆ°á»i giáo viên thá»±c sá»±. Ta không có má»™t công thức nà o để có thể “điá»u chế†ra má»™t giáo viên giá»i. Tuy nhiên, nếu bạn muốn thá»±c sá»± là m được má»™t Ä‘iá»u gì đó cho há»c sinh của mình, cho sá»± nghiệp của mình, bạn có thể bắt đầu bằng bà i táºp lắng nghe. Lắng nghe và hãy lắng nghe nhiá»u hÆ¡n nữa. Nguyá»…n Thị Ngá»c Minh Giảng viên khoa Ngữ văn, Äại há»c SÆ° phạm Hà Ná»™i |