NGHỊCH Là VÀ Lá»I THOÃT: triết lý phát triển Khoa há»c và Giáo dục Việt Nam 打å°
周三, 2015年 05月 06日 03:50

Má»›i đây, chúng tôi vừa được xem quyển Nghịch lý và lối thoát-Bàn vá» triết lý phát triển Khoa há»c và Giáo dục Việt Nam của GS VÅ© Cao Äàm (NXB Thế Giá»›i, 2014) thì Ä‘ang bi quan lại cảm thấy lạc quan lên được đôi chút, phần vì thấy tuổi ông đã khá cao mà “tâm thần vẫn chÆ°a canâ€, còn đầy tâm huyết; phần khác nhận thấy ná»™i dung sách cung cấp được nhiá»u thông tin và nhận định khách quan, trung thá»±c, đôi chá»— có thể gá»i là táo bạo..., phi là ngÆ°á»i quan tâm tha thiết vá»›i sá»± nghiệp giáo dục nÆ°á»›c nhà thì không ai bá» công làm được nhÆ° thế.

Trần Văn Chánh

Những năm gần đây, không kể nhiá»u bài báo lẻ rải rác đó đây, được biết đã có không ít sách bàn vá» cải cách giáo dục của má»™t số tác giả tâm huyết vá»›i tiá»n đồ dân tá»™c, nhÆ° có thể kể vài sách nổi bật của nhà xuất bản Tri Thức: Những vấn Ä‘á» giáo dục hiện nay: Quan Ä‘iểm và Giải pháp của nhiá»u tác giả (2007), Äại há»c Humboldt 200 năm (1810-2010) do Nguyá»…n Xuân Xanh chủ biên (2011), Giáo dục: Xin cho tôi nói thẳng của Hoàng Tụy (2012, tái bản năm 2013)… Trong những sách vừa kể, các tác giả đã vạch ra khá đầy đủ và má»™t cách hệ thống, hợp tình hợp lý giải pháp cho ná»n giáo dục Việt Nam, chỉ ra cho nó lối thoát, nhÆ°ng rất tiếc do bị trói buá»™c bởi những Ä‘iá»u kiện chính trị-xã há»™i nghiệt ngã, hầu hết các ý kiến Ä‘á»u chÆ°a được Ä‘em ra thá»±c hiện, hoặc chỉ thá»±c hiện má»™t cách vá víu ná»­a vá»i. Äặc biệt, GS Hoàng Tụy rất nhiá»u lần đã Ä‘Æ°a ý kiến cho vấn Ä‘á» cải cách giáo dục, đạo đạt lên nhiá»u nhà lãnh đạo cấp cao, nhÆ°ng chẳng khác nhÆ° Mạnh Tá»­, Mặc Tử… ở Trung Quốc thá»i cổ, Ä‘i mòn gót giầy thuyết phục các vua chÆ° hầu cải cách chính trị, đạo đức nhÆ°ng ngÆ°á»i ta chỉ gật gù khen hay thôi chứ chẳng ai có thá»±c tâm thá»±c hiện, hoặc giả cÅ©ng có chút thiện chí nhÆ°ng lá»±c bất tòng tâm!

Má»›i đây, chúng tôi vừa được xem quyển Nghịch lý và lối thoát-Bàn vá» triết lý phát triển Khoa há»c và Giáo dục Việt Nam của GS VÅ© Cao Äàm (NXB Thế Giá»›i, 2014) thì Ä‘ang bi quan lại cảm thấy lạc quan lên được đôi chút, phần vì thấy tuổi ông đã khá cao mà “tâm thần vẫn chÆ°a canâ€, còn đầy tâm huyết; phần khác nhận thấy ná»™i dung sách cung cấp được nhiá»u thông tin và nhận định khách quan, trung thá»±c, đôi chá»— có thể gá»i là táo bạo..., phi là ngÆ°á»i quan tâm tha thiết vá»›i sá»± nghiệp giáo dục nÆ°á»›c nhà thì không ai bá» công làm được nhÆ° thế.

Äá»c vào bên trong, lại càng thấy đây là má»™t công trình không chỉ nghiên cứu khoa há»c giáo dục Ä‘Æ¡n thuần mà còn ná»— lá»±c Ä‘Æ°a ra suy nghÄ©/ đỠđạt giải pháp có tính tập đại thành, trên cÆ¡ sở tổng hợp tÆ° liệu phong phú và nhỠđó trình bày má»™t cách tÆ°á»ng tận Ä‘i vào ngóc ngách bá»™ mặt thật của đối tượng nghiên cứu trong Ä‘iá»u kiện cụ thể Việt Nam, của má»™t ngÆ°á»i từng ở lâu năm trong ngành giáo dục, và từng được dịp tiếp cận vá»›i thá»±c tiá»…n giáo dục nhiá»u nÆ°á»›c trên thế giá»›i, cả ở khối XHCN nhÆ° Việt Nam lẫn nhiá»u nÆ°á»›c phÆ°Æ¡ng Tây tiên tiến khác.

Triết lý KH&GD ở nÆ°á»›c ta mang trên mình những khuyết tật có tính hệ thống; những khuyết tật đó không thể sá»­a chữa vặt mang tính chắp vá, mà phải “tÆ° duy lại†xuất phát từ má»™t cách tiếp cận hệ thống; bản chất cốt lõi của luồng tÆ° duy đó là: Trả lại quyá»n tá»± trị cho KH&GD, và Nhà nÆ°á»›c chỉ thá»±c hiện chức năng quản lý vÄ© mô…


Sách gồm cả thảy ba phần, bảy chÆ°Æ¡ng. Phần thứ nhất là “CÆ¡ sở lý luận vá» triết lý khoa há»c và giáo dụcâ€, nhÆ°ng những Ä‘iá»u đáng chú ý có lẽ tập trung nhiá»u hÆ¡n ở Phần thứ hai, “Quá trình diá»…n biến triết lý khoa há»c và giáo dục Việt Nam†gồm hai chÆ°Æ¡ng 3 và 4 (từ trang 133 đến hết trang 232). Trong khuôn khổ rất giá»›i hạn của bài báo này, không thể thuật lại chi tiết dài dòng nên chỉ xin nhắc qua vài Ä‘iểm chính dá»±a theo những phần “tiểu kết†sau má»—i chÆ°Æ¡ng của tác giả.

Ở tiểu kết ChÆ°Æ¡ng 3 (tr.164), trên cÆ¡ sở phân tích so sánh giữa hai ná»n giáo dục miá»n Nam và giáo dục miá»n Bắc, tác giả nhận định hệ thống khoa há»c và giáo dục (KH&GD) thuá»™c Việt Nam Cá»™ng hòa (trÆ°á»›c đây) Ä‘i theo thiết chế tá»± trị, còn giáo dục Việt Nam Dân chủ Cá»™ng hòa (sau này là Cá»™ng hòa Xã há»™i Chủ nghÄ©a Việt Nam) lại Ä‘i theo triết lý Nhà nÆ°á»›c Ä‘á»™c tôn làm khoa há»c. Không thể phủ nhận má»™t thá»±c tế, giáo chức và nhà khoa há»c miá»n Nam (từ thá»i Bảo Äại trở Ä‘i, 1949-1975) đã phát triển má»™t hệ thống KH&GD phù hợp xu thế phát triển của thế giá»›i Ä‘Æ°Æ¡ng đại, và hệ thống này bị khép lại sau khi nÆ°á»›c Việt Nam thống nhất theo mô hình các nÆ°á»›c XHCN (1975), nhÆ°ng chúng ta thấy hiện nay nó Ä‘ang dần tái hiện lại hình hài của hệ thống KH&GD mà cá»™ng đồng KH&GD miá»n Nam đã xây dá»±ng trong những năm trÆ°á»›c 1975. Do vậy, “Nghiên cứu nghiêm túc những bài há»c kinh nghiệm của cá»™ng đồng KH&GD miá»n Nam chắc chắn sẽ góp má»™t phần rất quan trá»ng vào việc xây dá»±ng má»™t thiết chế KH&GD tá»± trị, phù hợp quy luật phát triển của KH&GD hiện nay†(tr. 164).

ChÆ°Æ¡ng 4 (từ trang 165 đến 231) nêu má»™t cách chi tiết vá»›i nguồn tài liệu dẫn chứng sinh Ä‘á»™ng từ thá»±c tế “Những khuyết tật trong hệ thống KH&GD Việt Namâ€, làm cho ná»n KH&GD Việt Nam dÆ°á»ng nhÆ° không lối thoát. Theo đó, nhÆ° đã nêu ở phần tiểu kết: 1. Triết lý KH&GD ở nÆ°á»›c ta mang trên mình những khuyết tật có tính hệ thống; 2. Những khuyết tật đó không thể sá»­a chữa vặt mang tính chắp vá, mà phải “tÆ° duy lại†xuất phát từ má»™t cách tiếp cận hệ thống; 3. Bản chất cốt lõi của luồng tÆ° duy đó là: (1) Trả lại quyá»n tá»± trị cho KH&GD, và (2) Nhà nÆ°á»›c chỉ thá»±c hiện chức năng quản lý vÄ© mô…

Phần ba (ba chÆ°Æ¡ng 5, 6 và 7) “Bàn vá» biện pháp cải cách triết lý KH&GD Việt Namâ€, vá»›i kết luận ở cuối ChÆ°Æ¡ng 7 (tr.392) đại khái cho rằng việc tái cấu trúc hệ thống KH&GD trên cÆ¡ sở tá»± trị, phù hợp xu hÆ°á»›ng há»™i nhập quốc tế và bằng chính sách thá»±c hiện má»m dẻo không câu nệ mệnh lệnh hành chính là má»™t tất yếu khách quan, trên con Ä‘Æ°á»ng cải cách từ ná»n kinh tế chỉ huy sang ná»n kinh tế thị trÆ°á»ng…

Cuối sách còn có ba phụ lục rất bổ ích cho những ngÆ°á»i quan tâm nghiên cứu việc cải cách giáo dục, gồm: (1) Tuyên ngôn Bologna 1999 (bản tiếng Pháp), (2) Báo cáo của Jacques Delors, UNESCO (bản tiếng Pháp); (3) Báo cáo của Jacques Delors, UNESCO (bản tiếng Anh).

Bá» qua vài khuyết Ä‘iểm nhá» vá» tính thiếu minh bạch của khái niệm “triết lý giáo dục†(nhÆ° thÆ°á»ng lẫn lá»™n giữa chính sách, phÆ°Æ¡ng pháp giáo dục vá»›i triết lý giáo dục đúng nghÄ©a…), và đôi chá»— vá» cấu trúc trình bày (nhÆ° dừng lại hÆ¡i thừa ở chá»— nói vá» nạn “quay cópâ€â€¦), công trình tâm huyết Nghịch lý và lối thoát của tác giả VÅ© Cao Äàm, vá»›i tác dụng tích cá»±c của nó, sẽ góp thêm má»™t tiếng kêu lá»›n bức xúc đòi há»i cải cách ná»n KH&GD Việt Nam nhằm mở ra tÆ°Æ¡ng lai tốt đẹp hÆ¡n cho sá»± phồn vinh của đất nÆ°á»›c.

Nguồn; Tia Sáng