2:30, 13/05/2009
|
Äại sứ Ellsworth Bunker trả lá»i báo chà ngay sau tráºn Tết Máºu Thân ngà y 31/1/1968. |
|
|
CÅ©ng nhÆ° Ngô Äình Diệm, sá»± lên ngôi của Nguyá»…n Văn Thiệu có vai trò rất lá»›n của CIA. Tuy nhiên, kể từ sau cuá»™c Tổng tiến công tết Máºu Thân 1968, con Ä‘Æ°á»ng diệt vong của chế Ä‘á»™ Sà i Gòn đã được định sẵn. Äó cÅ©ng là con Ä‘Æ°á»ng dẫn đến thất bại nặng ná» nhất mà CIA từng nếm trải trong lịch sá» can thiệp ở nÆ°á»›c ngoà i.
CIA và cuộc bầu cỠtổng thống Sà i Gòn năm 1967
Cuối tháng 2/1965, Nguyá»…n Khánh bị phế truất và lÆ°u Ä‘Ã y ở hải ngoại. Má»™t chÃnh phủ thá» nghiệm vá»›i Phan Khắc Sá»u là m Quốc trưởng, Phan Huy Quát là m Thủ tÆ°á»›ng được dá»±ng lên thay; Nguyá»…n Văn Thiệu là m Chủ tịch Há»™i đồng Quân lá»±c (Armed Forces Council). NhÆ°ng chÃnh phủ Sá»u - Quát hoạt Ä‘á»™ng kém hiệu quả, không đáp ứng yêu cầu thá»i cuá»™c, cho nên ngà y 18/6/1965, chÃnh phủ lại phải thay đổi má»™t lần nữa; lần nà y Nguyá»…n Văn Thiệu là m Quốc trưởng, còn Nguyá»…n Cao Kỳ là m Thủ tÆ°á»›ng.
Khoảng cuối năm 1965, quân Mỹ tại Việt Nam đã tăng lên khoảng 180.000, CIA bắt đầu tăng tốc chương trình bình định nhằm hỗ trợ Thiệu - Kỳ phục hồi kiểm soát ở vùng nông thôn. Mặc dù trên danh nghĩa vai trò của CIA bị hạn chế trong phạm vi cố vấn và hỗ trợ, nhưng trên thực tế CIA đã xé rà o là m luôn cả khâu tổ chức, trang bị các thứ và trực tiếp kiểm soát cả những chương trình triển khai ở cấp tỉnh.
Phải đến khi Cabot Lodge mãn nhiệm Äại sứ (lần thứ 2), Ellsworth Bunker đến thay thế đầu tháng 5/1967, trÆ°á»›c thá»m cuá»™c bầu cỠđầu tiên của ná»n Äệ nhị Cá»™ng hòa, CIA má»›i lại có cÆ¡ há»™i mở rá»™ng ảnh hưởng lên chÃnh trÆ°á»ng miá»n Nam Việt Nam. Äến thá»i Ä‘iểm nà y, Trạm CIA cÅ©ng đã trải qua nhiá»u thay đổi và Trưởng trạm hiện tại là John Hart - má»™t chuyên gia kỳ cá»±u từng nhiá»u năm là m Trưởng trạm CIA ở châu à - Thái Bình DÆ°Æ¡ng.
Vá»›i việc Hiến pháp má»›i của Việt Nam Cá»™ng hòa được thông qua ngà y 1/4, Sà i Gòn cần phải bầu bá»™ máy lãnh đạo má»›i. CIA lại bắt tay và o xây dá»±ng má»™t triá»u đại cầm quyá»n má»›i ở Sà i Gòn, tÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° đã từng là m thá»i Ngô Äình Diệm má»›i lên là m Thủ tÆ°á»›ng.
Thá»i Ä‘iểm nà y, cả tÆ°á»›ng Nguyá»…n Cao Kỳ và tÆ°á»›ng Nguyá»…n Văn Thiệu Ä‘á»u Ä‘ang là những nhà lãnh đạo của chế Ä‘á»™ Sà i Gòn và cả 2 Ä‘á»u Ä‘ang được Washington để mắt nhá» phong Ä‘á»™ Ä‘ang lên của há». Kỳ có nhiá»u Ä‘iểm khiến CIA Æ°a chuá»™ng hÆ¡n Thiệu.
Cá»±u TÆ° lệnh Không quân đầy quyá»n uy Nguyá»…n Cao Kỳ là ngÆ°á»i đóng vai trò quyết định trong má»i chiến dịch quân sá»±, kể cả các cuá»™c đảo chÃnh. Tầm ảnh hưởng lá»›n cá»™ng vá»›i tÃnh cách hoạt bát của má»™t viên tÆ°á»›ng trẻ tạo cho Kỳ nhiá»u thuáºn lợi hÆ¡n trong việc triển khai các chÃnh sách bình định, chống Cá»™ng ở miá»n Nam mà Mỹ mong muốn.
Bởi thế, CIA đã là m má»i cách để quảng bá, khuếch trÆ°Æ¡ng hình ảnh Nguyá»…n Cao Kỳ, từ việc xuất bản sách viết vỠông ta cho đến các hoạt Ä‘á»™ng nhân đạo mang tÃnh hình thức để đăng báo. Mục Ä‘Ãch của CIA là tạo dá»±ng cho Kỳ má»™t ná»n tảng ủng há»™ trong cá» tri.
Ngà y 12/5/1967, Nguyá»…n Cao Kỳ tuyên bố tranh cá» tổng thống. Khác vá»›i Cabot Lodge, Äại sứ Bunker không ngần ngại táºn dụng các kênh liên hệ chÃnh trị của CIA để phục vụ cho việc tiếp cáºn và điá»u tiết chÃnh quyá»n Sà i Gòn.
Theo cách nà y, Bunker muốn CIA giúp đỡ thực hiện chỉ thị của Washington là phải đảm bảo một cuộc bầu cỠdiễn ra suôn sẻ, tránh gây chia rẽ trong hà ng ngũ các tướng tá và tránh gây nghi ngỠvỠsự thiên vị đối với Thiệu và Kỳ. Bunker được lệnh của Bộ Ngoại giao nên sỠdụng "công cụ cố vấn" của CIA để tác động lên Thiệu - Kỳ.
HÆ¡n nữa, Äại sứ Bunker không muốn dÆ° luáºn chú ý đến sá»± ủng há»™ của Mỹ dà nh cho Kỳ nên phải hạn chế các cuá»™c tiếp xúc giữa các cố vấn, chuyên gia phái bá»™ Mỹ vá»›i Kỳ mà chỉ dá»±a và o kênh bà máºt của CIA.
NhÆ°ng, ngà y 30/6/1967, tại cuá»™c há»p kéo dà i 2 ngà y vá»›i khoảng 50 tÆ°á»›ng lÄ©nh cao cấp của Sà i Gòn, Nguyá»…n Cao Kỳ đã "bẻ chÄ©a", lùi xuống vị trà thứ 2, nhÆ°á»ng vị trà ứng cá» viên tổng thống cho Nguyá»…n Văn Thiệu. Không cần phải nói cÅ©ng biết Tổng hà nh dinh CIA thất vá»ng thế nà o khi Ä‘ang liên lạc và kiểm soát "đối tác" rất chặt chẽ mà CIA vẫn bị các tÆ°á»›ng Sà i Gòn "qua mặt cái vù". SÆ¡ hở của CIA trong vụ nà y là đã không để ý đến khả năng liệu Kỳ có tháºt sá»± đủ mạnh để khống chế và điá»u khiển Thiệu "nhÆ° con rối" nhÆ° ông ta giải thÃch hay không. Thá»±c tế đã chứng minh là không!
"Ngá»™ biến tùng quyá»n", CIA quay sang lo há»— trợ liên danh Thiệu - Kỳ Ä‘ang đối mặt sá»± cạnh tranh quyết liệt của ứng cá» viên dân sá»±. Mỹ không muốn phe dân sá»± lên nắm quyá»n vì lo ngại những bất ổn má»›i khó kiểm soát, nhÆ°ng cÅ©ng không muốn Thiệu - Kỳ giở trò "ma giáo" trong bầu cá» sẽ là m mất uy tÃn cuá»™c chÆ¡i mình rắp tâm dà n dá»±ng.
Â
|
Hai Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu và Richard Nixon tại San Clamente, California tháng 4/1973. |
Äược “chÃnh quốc báºt đèn xanh†cho Trạm CIA được phép tham gia há»— trợ Thiệu - Kỳ váºn Ä‘á»™ng tranh cá», ngà y 14/7/1967, CIA bắt đầu triển khai kế hoạch tác Ä‘á»™ng và o chiến dịch tranh cá». Bunker và Trạm CIA dá»± định tà i trợ cho các tổ chức bình phong nhÆ° các giáo phái hoặc nhóm chÃnh trị ủng há»™ Thiệu - Kỳ nhằm tạo đòn bẩy ủng há»™ mạnh hÆ¡n trong cá» tri, nhÆ°ng Washington không đồng ý.
Ngoại trưởng Mỹ Dean Rusk đánh Ä‘iện yêu cầu Bunker bám sát Thiệu hÆ¡n nữa trong khi CIA vẫn tiếp tục cố vấn cho Kỳ. Thông qua đầu mối liên lạc chÃnh là Bá»™ trưởng Phúc lợi xã há»™i Nguyá»…n Xuân Phong, CIA đã cố vấn cho Thiệu - Kỳ má»™t danh mục các gợi ý chÃnh sách để váºn Ä‘á»™ng tranh cá»; đồng thá»i Bá»™ trưởng Phong lãnh nhiệm vụ ngầm đẩy mạnh quảng bá cho Thiệu - Kỳ.
Äể thủ chắc phần thắng, CIA cÅ©ng yêu cầu Thủ tÆ°á»›ng Kỳ duyệt chi 5 triệu đồng bạc lấy từ "quỹ Ä‘en" để váºn Ä‘á»™ng tôn giáo - chÃnh trị. CIA còn không ngần ngại chấp nháºn Ä‘á» xuất của Phong là sá» dụng công cụ sức mạnh của tÆ°á»›ng Nguyá»…n Ngá»c Loan ở những khu vá»±c trá»ng yếu, những vùng cá» tri không biết và không muốn theo ai để dồn lá phiếu cho Thiệu - Kỳ. Rồi thì những phà n nà n vá» gian láºn và "chÆ¡i xấu" trong váºn Ä‘á»™ng tranh cá» cÅ©ng rá»™ lên.
Những trò tung tiá»n tà i trợ của CIA để mua lá phiếu... đã được thừa nháºn và cÅ©ng chẳng có ai xá» lý, trong khi Nguyá»…n Cao Kỳ không chịu từ chức Thủ tÆ°á»›ng.
Gần đến ngà y bầu cá», liên danh dân sá»± do Trần Văn HÆ°Æ¡ng đứng đầu dần dần suy yếu do không đủ phÆ°Æ¡ng tiện và tà i chÃnh để đấu vá»›i liên danh Thiệu - Kỳ, từ đó tạo thuáºn lợi cho liên danh Thiệu - Kỳ già nh chiến thắng áp đảo trong ngà y bầu cá» 3/9.
Sau đó, được Há»™i đồng láºp pháp lâm thá»i (trÆ°á»›c bầu cá» Hạ viện tháng 12/1967) phê chuẩn kết quả bầu cá», Thiệu - Kỳ đã tuyên thệ nháºm chức và o ngà y 31/10/1967.
Äòn Ä‘au Tết Máºu Thân 1968 và thất bại toà n diện của CIA
Äầu năm 1968, tức khoảng 3 tháng sau khi Thiệu - Kỳ nháºm chức, giữa Trạm CIA tại Sà i Gòn và Tổng hà nh dinh ở Mỹ xảy ra tranh cãi vá» năng lá»±c lãnh đạo của Thiệu. Tổng hà nh dinh CIA chất vấn Trạm CIA vá» việc Thiệu có biểu hiện kém cá»i vá» năng lá»±c lãnh đạo chÃnh trị lẫn trong các quyết định quân sá»±.
Trạm CIA thừa nháºn má»™t số vấn Ä‘á» Ä‘ang nảy sinh trong chÃnh thể Thiệu, nhÆ° cuá»™c đấu đá giữa Tổng thống Thiệu và Phó tổng thống Kỳ, sá»± khác biệt trong quan Ä‘iểm giữa ngÆ°á»i Mỹ và Sà i Gòn vá» cách xá» lý cuá»™c chiến Ä‘ang tiếp diá»…n. Sá»± lá»™n xá»™n nà y khiến cho Nhà Trắng nổi giáºn, thể hiện qua bức Ä‘iện ngà y 16/1/1968 của Cố vấn an ninh Quốc gia Walt Rostow gá»i cho Giám đốc CIA Richard Helms.
Cho đến thá»i Ä‘iểm trÆ°á»›c Tết Máºu Thân, tức cuối tháng 1/1968, lá»±c lượng quân viá»…n chinh Mỹ tại miá»n Nam Việt Nam do tÆ°á»›ng William Westmoreland chỉ huy (thay tÆ°á»›ng Paul Harkins) đã lên đến con số 495.000 quân, và theo yêu cầu của tÆ°á»›ng Westmoreland thì sau Tết Máºu Thân đã tăng lên mức đỉnh là 535.000 quân.
Thế nhÆ°ng tất cả chẳng thể là m gì để ngăn được cuá»™c tổng tiến công Tết Máºu Thân bắt đầu trên phạm vi toà n miá»n Nam, và o sáng sá»›m ngà y 31/1/1968. Tất cả các mục tiêu của chÃnh quyá»n Sà i Gòn và các cÆ¡ sở của Mỹ tại miá»n Nam Việt Nam Ä‘á»u bị tấn công má»™t cách bất ngá». Tòa đại sứ Mỹ đã trở thà nh Ä‘iểm yếu nhất, bị chiếm trong và i tiếng đồng hồ; trạm tiá»n tiêu của CIA ở tỉnh Quảng Trị bị tấn công thiệt hại nặng ná» nhất, kế đến là căn cứ ở thà nh phố Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa.
Trạm CIA, Tòa đại sứ, Dinh Äá»™c Láºp, Tổng nha Cảnh sát, Nha An ninh... tất cả Ä‘á»u bị thiệt hại và rối tung lên vì không thể lÆ°á»ng trÆ°á»›c quy mô cÅ©ng nhÆ° sức mạnh tiến công của quân cách mạng. Trưởng trạm CIA Lewis Lapham trốn ở nhà riêng cho đến 9 giá» sáng hôm sau má»›i được lÃnh há»™ tống đến Tòa đại sứ ẩn náu sau khi Quân Giải phóng đã rút Ä‘i hết.
CIA và Tòa đại sứ Mỹ đã hoà n toà n bị bất ngá» trÆ°á»›c khả năng tổ chức tổng tiến công quy mô lá»›n nhÆ° thế mà thông tin vẫn được giữ kÃn nhÆ° bÆ°ng. Thá»±c ra, ngay từ tháng 12/1967, tin tức tình báo từ các địa phÆ°Æ¡ng truyá»n vỠđã dá»± báo nguy cÆ¡ “Cá»™ng sản†sẽ mở đợt tấn công quy mô lá»›n và o dịp Tết Nguyên đán.
Má»™t báo cáo tình báo từ tỉnh Long An nêu ná»™i dung tuyên bố của Mặt tráºn dân tá»™c Giải phóng miá»n Nam là sẽ thà nh láºp má»™t chÃnh phủ liên hiệp do Mặt tráºn lãnh đạo; còn má»™t báo cáo từ căn cứ CIA ở Nha Trang ngà y 20/1 thì nêu rõ "mục tiêu của chiến dịch ở Vùng II là giải phóng 2 tỉnh Kontum và Pleiku...".
Thá»i Ä‘iểm nà y, cả MACV và NSA cÅ©ng nháºn được tin báo vá» việc chuẩn bị cho má»™t cuá»™c tấn công lá»›n. 2 ngà y trÆ°á»›c tráºn đánh, Trạm CIA cÅ©ng có má»™t báo cáo vá» việc chuẩn bị thà nh láºp 6 tiểu khu an ninh trong ná»™i ô và xung quanh Sà i Gòn trá»±c thuá»™c Trung Æ°Æ¡ng Cục miá»n Nam.
Từ những thông tin báo cáo nà y, Trạm CIA và Tòa đại sứ đã có sá»± cảnh giác Ä‘á» phòng rồi, và tÆ°á»›ng Westmoreland đã cho Ä‘iá»u Ä‘á»™ng má»™t số Ä‘Æ¡n vị quân Mỹ di chuyển vá» bảo vệ Sà i Gòn. Cái thua của ngÆ°á»i Mỹ là ở chá»— không ai dá»± Ä‘oán được thá»i Ä‘iểm diá»…n ra cuá»™c tấn công. Cho đến giá» chót, ngà y 29/1/1968, tình báo Quân lá»±c Việt Nam Cá»™ng hòa có báo cáo vá» tráºn đánh dịp tết nhÆ°ng tất cả đã quá muá»™n.
Sau tráºn đánh tết Máºu Thân, Ä‘Ã m phán sÆ¡ bá»™ giữa Mỹ vá»›i miá»n Bắc Việt Nam bắt đầu tại Paris và o tháng 5/1968 và các cuá»™c Ä‘Ã m phán chÃnh thức được bắt đầu và o tháng 1-1969, ngay trÆ°á»›c khi Richard Nixon nháºm chức Tổng thống Mỹ.
Tuy nhiên, liên tiếp 3 năm mà các cuá»™c Ä‘Ã m phán vẫn giẫm chân tại chá»—, trong khi Nixon triển khai chiến lược "Việt Nam hóa chiến tranh", đồng thá»i Quân Giải phóng tiếp tục giáng những tráºn đánh lá»›n và o các vùng ven đô Sà i Gòn, trong đó tráºn đánh và o An Lá»™c tháng 3/1972 được mô tả là tráºn lá»›n nhất sau Tết Máºu Thân. Ở tráºn đánh nà y, CIA má»™t lần nữa bị bất ngá» vì không thể dá»± báo được chÃnh xác ngà y giá» tiến công của quân Giải phóng...
Ngà y cuối cùng ở Sà i Gòn
Trong hà nh trang sang Sà i Gòn nháºn nhiệm vụ và o tháng 1-1972, Trưởng trạm CIA Thomas Polgar mang theo lá»i dặn của Bá»™ trưởng Quốc phòng khi đó là Melvin Laird rằng "ngÆ°á»i Mỹ sẽ ở đó khoảng 40 năm". Thế nhÆ°ng chỉ 3 năm sau, tình hình đã thay đổi má»™t cách không ngá». Polgar vừa báo cáo vá» Tổng hà nh dinh CIA việc DÆ°Æ¡ng Văn Minh lên nháºm chức Tổng thống thay cho Trần Văn HÆ°Æ¡ng vừa từ chức.
Äêm 28/4/1975 được xem là đêm cuối cùng của Polgar ở Sà i Gòn. Äêm đó, Polgar không ngủ được. Sáng sá»›m hôm sau, Polgar lo tất báºt vá»›i việc di tản nhân viên, trao phong bì cho má»—i ngÆ°á»i khoảng hÆ¡n 1.000 đôla là m phà di tản, đồng thá»i chạy ngược chạy xuôi xin máy bay váºn tải C-130 để váºn chuyển nhân viên sang Nam Phong và Äà i Bắc (Äà i Loan).
Trong khi đó, nhân sá»± Tòa đại sứ và Tùy viên quân sá»± cÅ©ng ráo riết tháo chạy trong tiếng gầm rú của pháo binh. Quân Giải phóng Ä‘ang tiến rất gần. Polgar có thể nhìn thấy cảnh máy bay, xe tăng bị bắn cháy khắp nÆ¡i trên Ä‘Æ°á»ng di tản nhân viên ra chiến hạm USS Blue Ridge thuá»™c Hạm Ä‘á»™i 7 Ä‘áºu ngoà i khÆ¡i biển Äông.
ChÃnh quyá»n DÆ°Æ¡ng Văn Minh quá yếu, uể oải và buông súng. Nhìn tÆ°á»›ng Äặng Văn Quang hình hà i nhếch nhác, len lá»i qua cánh cổng rà o Trạm CIA để chạy trốn, Polgar chua chát thừa nháºn: "Kết thúc đến nÆ¡i rồi... Chúng tôi đã ná»— lá»±c cho đến giây phút cuối nhÆ°ng Ä‘Ã nh chịu thua"...
4h sáng ngà y 30/4/1975, Polgar cùng vá»›i Äại sứ Graham Martin, Phó trạm CIA Conrad LaGueux và điá»u phối viên di tản George Jacobson, lên trá»±c thăng rá»i khá»i Sà i Gòn, đóng lại trang cuối cùng của chÆ°Æ¡ng Ä‘en tối nhất trong lịch sá» can thiệp ở nÆ°á»›c ngoà i
|
Trương Hùng (lược dịch) |
|
Â
|