Äá»™t phá trong nhận thức vá» chúa Nguyá»…n, triá»u Nguyá»…n Imprimer
Dimanche, 16 Janvier 2011 14:34

21:26' 16/10/2008 (GMT+7)

Äi sâu vào thá»i kỳ Nguyá»…n còn nhiá»u vấn Ä‘á» cần tiếp tục nghiên cứu thảo luận, nhÆ°ng quan Ä‘iểm trong há»™i thảo này sẽ xích lại gần nhau qua không khí há»c thuật tá»± do, tranh luận cởi mở, để qua cá» xát sẽ tiếp cận sá»± thật trung thá»±c nhất.

GS Phan Huy Lê

Äến giá» chúng ta má»›i tổ chức há»™i thảo để nhìn nhận, đánh giá lại má»™t thá»i kỳ lịch sử đã bị ứng xá»­ không công bằng, liệu có muá»™n không? Nhất là khi, rất nhiá»u thế hệ há»c sinh, sinh viên đã há»c qua SGK và có cái nhìn lệch lạc, má»™t chiá»u vá» các chúa Nguyá»…n và vÆ°Æ¡ng triá»u Nguyá»…n?

- Nói chậm thì cÅ©ng đúng, vì quan Ä‘iểm phê phán thá»i kỳ chúa Nguyá»…n, nhà Nguyá»…n gần nhÆ° trở thành quan Ä‘iểm chính thống. Quan Ä‘iểm này xuất hiện lần đầu tiên vào năm 1954, đỉnh cao là năm 1960 - 1962, từ đó thành quan Ä‘iểm ảnh hưởng đến tất cả những công trình nghiên cứu, kể cả sách giáo khoa phổ thông cÅ©ng nhÆ° đại há»c, dù không có sá»± chỉ đạo cụ thể nào nhÆ° thế, nhÆ°ng má»™t số cuốn sách được xem là chính thống Ä‘Æ°a ra quan Ä‘iểm đó và nhiá»u ngÆ°á»i cứ hÆ°á»›ng theo.

Quan Ä‘iểm này có bối cảnh khách quan, hình thành trong thá»i kỳ chiến tranh, khi mục tiêu sống còn là dành Ä‘á»™c lập và thống nhất tổ quốc. Bối cảnh chính trị đó tác Ä‘á»™ng mạnh đến nhận thức của giá»›i Sá»­ há»c, nhÆ°ng bản thân giá»›i sá»­ há»c cÅ©ng phải chịu trách nhiệm vá» mặt phÆ°Æ¡ng pháp luận.

"Hy vá»ng há»™i thảo này gây được chuyển biến khá căn bản trong nhận thức đánh giá, cả vá» mặt công tích lẫn hạn chế vá» thá»i kỳ chúa Nguyá»…n và triá»u Nguyá»…n. Äứng vá» phÆ°Æ¡ng diện khoa há»c thì đây là thá»i Ä‘iểm chín mùi cho cuá»™c há»™i thảo tầm quốc gia, vì đã có quá trình chuẩn bị, vài thập ká»· nghiên cứu..."

Äứng vá» mặt thá»i gian là chậm, nhÆ°ng trong cái chậm đó có những lý do của nó. Trong suốt thá»i gian từ 1990 trở vỠđây có rất nhiá»u công trình nghiên cứu, trên dÆ°á»›i 20 há»™i thảo vá» vấn Ä‘á» này, nhÆ°ng chÆ°a có quy mô quốc gia mà má»›i là những há»™i thảo cấp trÆ°á»ng ÄH (ÄH Huế, ÄH SÆ° phạm TPHCM, ÄH SÆ° phạm Hà Ná»™i), cấp Viện hay Trung tâm nghiên cứu. Những há»™i thảo đó vá» chủ Ä‘á» thì chÆ°a tập trung, hoặc chÆ°a Ä‘i cả thá»i kỳ dài, mà thÆ°á»ng Ä‘i vào má»™t phÆ°Æ¡ng diện nào đó, nhÆ° thảo luận riêng vá» tình hình bảo tồn di sản văn hóa, tình hình kinh tế và bá»™ máy quản lý hành chính...

Có những cuá»™c há»™i thảo quan Ä‘iểm xung Ä‘á»™t khá gay gắt (nhất là thá»i kỳ đầu), nhÆ°ng tiếng nói của những kết quả nghiên cứu má»›i ngày càng thu hút sá»± quan tâm của giá»›i khoa há»c và đã góp phần tạo nên má»™t xu hÆ°á»›ng má»›i trong nhận thức. Hy vá»ng há»™i thảo này gây được chuyển biến khá căn bản trong nhận thức đánh giá, cả vá» mặt công tích lẫn hạn chế vá» thá»i kỳ chúa Nguyá»…n và triá»u Nguyá»…n. Äứng vá» phÆ°Æ¡ng diện khoa há»c thì đây là thá»i Ä‘iểm chín mùi cho cuá»™c há»™i thảo tầm quốc gia, vì đã có quá trình chuẩn bị, vài thập ká»· nghiên cứu, để trên cÆ¡ sở các thành quả đó, Ä‘i tá»›i nhìn nhận có tính chất tổng hợp, hệ thống trên má»™t số vấn Ä‘á» cÆ¡ bản, còn dÄ© nhiên má»™t số vấn Ä‘á» cụ thể còn phải tiếp tục thảo luận, nhÆ°ng có định hÆ°á»›ng chung.

Nghĩa là, ta chính thức thừa nhận quan điểm phê phán và phủ định trước đây là không khách quan?

- Äúng vậy, ta có thể nhìn thấy những thành tá»±u rất rõ ràng và to lá»›n của chúa Nguyá»…n và vÆ°Æ¡ng triá»u Nguyá»…n, của cả thá»i kỳ lịch sá»­ trên ba thế ká»· đó để lại. Ví dụ nhÆ° mở rá»™ng lãnh thổ vào tận đồng bằng sông Cá»­u Long, xác lập chủ quyá»n trên vùng đất má»›i, rồi trên cÆ¡ sở đó Ä‘i tá»›i thống nhất quốc gia trên má»™t lãnh thổ rá»™ng lá»›n tÆ°Æ¡ng ứng vá»›i lãnh thổ Việt Nam hiện đại, bao gồm cả đất liá»n và hải đảo. Xác lập lãnh thổ hiện đại là mốc cá»±c kỳ quan trá»ng trong lịch sá»­ má»—i quốc gia – dân tá»™c.

Hay những thành tá»±u văn hóa của thá»i Nguyá»…n cÅ©ng là má»™t cống hiến to lá»›n. Có tá»›i ba di sản văn hóa được UNESCO công nhận có giá trị toàn cầu thuá»™c vá»Â thá»i kỳ này: Cố đô Huế, Há»™i An và Nhã nhạc cung đình Huế. Cố đô Huế tuy thá»i gian tồn tại chỉ từ 1802 - 1945, trÆ°á»›c đó là Phú Xuân của chúa Nguyá»…n, Phú Xuân của Tây SÆ¡n, nhÆ°ng vá» phÆ°Æ¡ng diện khác đây là trung tâm chính trị, văn hóa, quyá»n lá»±c của má»™t nhà nÆ°á»›c Việt Nam thống nhất từ Bắc đến Nam, phản ánh được bÆ°á»›c phát triển cao hÆ¡n của lãnh thổ quốc gia, quy tụ được các giá trị văn hóa của cả lãnh thổ rá»™ng lá»›n. Há»™i An cÅ©ng là sản phẩm của thá»i kỳ này, thuá»™c loại hình thÆ°Æ¡ng cảng, trung tâm kinh tế, mậu dịch đối ngoại, giao lÆ°u quốc tế trong thá»i kỳ há»™i nhập mạnh.

ChÆ°a có Quốc sá»­ quán nào hoạt Ä‘á»™ng hiệu quả nhÆ° triá»u Nguyá»…n, để lại cho ta má»™t di sản cá»±c kỳ đồ sá»™. Di sản văn hóa chữ viết của thá»i kỳ này vô cùng phong phú vá»›i khối lượng lá»›n các bá»™ quốc sá»­, địa chí, há»™i Ä‘iển, văn bia, châu bản, địa bạ, gia phả... Má»™t phần rất quan trá»ng nữa là các di sản văn hóa vật thể không những của thá»i kỳ này mà của cả thá»i đại  trÆ°á»›c Ä‘á»u được bảo tồn, trùng tu vào thá»i Nguyá»…n, kể cả những di sản lâu Ä‘á»i (có từ thá»i Lý đến Hậu Lê) nhÆ° chùa Má»™t Cá»™t, chùa Trấn Quốc, chùa Dâu... nhỠđó lÆ°u giữ được nhiá»u di sản trÆ°á»›c Nguyá»…n.

Tất nhiên Ä‘i sâu vào thá»i kỳ Nguyá»…n còn nhiá»u vấn Ä‘á» cần tiếp tục nghiên cứu thảo luận, nhÆ°ng quan Ä‘iểm trong há»™i thảo này sẽ xích lại gần nhau qua không khí há»c thuật tá»± do, tranh luận cởi mở, để qua cá» xát sẽ tiếp cận sá»± thật trung thá»±c nhất. Ví dụ nhÆ° công lao thống nhất đất nÆ°á»›c là của nhà Nguyá»…n nhÆ°ng còn có vai trò của Tây SÆ¡n?

TrÆ°á»›c đây có hai xu hÆ°á»›ng đối nghịch nhau, có lúc nhìn nhận tất cả công lao cho Tây SÆ¡n, sau lại phủ nhận Tây SÆ¡n, ghi hết công lao cho nhà Nguyá»…n. Cả hai quan Ä‘iểm cục Ä‘oan Ä‘á»u không đúng, vì lịch sá»­ là sá»± tiếp nối và phát triển trong mâu thuẫn và có lúc có vẻ nhÆ° nghịch lý.

Thành Gia Äịnh (Sài Gòn) vẽ theo tÆ° liệu của bản đồ Bruyn 1795,
Trần Văn Há»c 1815

Còn những hạn chế của vÆ°Æ¡ng triá»u Nguyá»…n thì sao, thÆ°a GS? Nguyá»…n Ãnh có tá»™i hay không, khi Ä‘Æ°a quân Xiêm vào để chống lại nhà Tây SÆ¡n? Hay vua Tá»± Äức có bán nÆ°á»›c?

- Äúng là trong cuá»™c đấu tranh chống Tây SÆ¡n, Nguyá»…n Ãnh đã Ä‘Æ°a quân Xiêm vào. TrÆ°á»›c đây có quan Ä‘iểm cá»±c Ä‘oan gá»i đây là hành Ä‘á»™ng "cõng rắn cắn gà nhà", là "bán nÆ°á»›c". Äúng là không thể biện há»™ cho hành Ä‘á»™ng "không sáng" này, cÅ©ng có thể coi là má»™t tì vết trong sá»± nghiệp của Nguyá»…n Ãnh, nhÆ°ng phải nhìn nhận công bằng. Trong những cuá»™c đấu tranh bên trong quyết liệt, việc nhỠđến ngoại viện là chuyện thÆ°á»ng xảy ra  trong lịch sá»­. NhÆ°ng Ä‘iá»u quan trá»ng nhất là ngÆ°á»i cầu ngoại viện phải giữ được Ä‘á»™c lập chủ quyá»n của dân tá»™c, Ä‘Æ°a lại lợi ích cho đất nÆ°á»›c, còn nếu cầu ngoại viện mà bất lá»±c để mất nÆ°á»›c thì có tá»™i lá»›n.

Trong tình thế của Nguyá»…n Ãnh lúc đó, bị đánh bật khá»i đất Gia Äịnh, lÆ°u vong, nên phải nhá» ngoại viện để chống Tây SÆ¡n. Có thá»±c tế là thế lá»±c Nguyá»…n Ãnh yếu, không kiá»m chế nổi quân Xiêm, chính ông đã có lúc than thở: Ta Ä‘Æ°a quân Xiêm vào thế này, giá» nó cÆ°á»›p bóc giết hại nhân dân, nhân dân oán thán nhÆ° vậy, ta được nÆ°á»›c còn có nghÄ©a gì? CÅ©ng có thá»±c tế nữa là quân Xiêm đã bị quân Tây SÆ¡n đánh tan trong trận Rạch Gầm - Xoài Mút. NhÆ°ng ngÆ°á»i ta có thể suy luận rằng, nếu quân Xiêm không bị Tây SÆ¡n đánh bại, thì chắc gì Nguyá»…n Ãnh đã kiá»m chế được quân Xiêm, nhất là đặt trong tham vá»ng của vÆ°Æ¡ng triá»u Xiêm lúc bấy giá» Ä‘ang muốn khống chế cả Chân Lạp và Gia Äịnh. Hành Ä‘á»™ng của Nguyá»…n Ãnh cần phân tích và đánh giá má»™t cách công minh.

Má»™t vấn Ä‘á» nữa cÅ©ng phải thảo luận, là việc nhà Nguyá»…n (thá»i Tá»± Äức) để mất nÆ°á»›c trÆ°á»›c cuá»™c xâm lăng của đế quốc Pháp. Kết luận trÆ°á»›c đây cho rằng Tá»± Äức bạc nhược đầu hàng, phản bá»™i dân tá»™c là chÆ°a thá»a đáng, chÆ°a khách quan. Ông và triá»u Nguyá»…n đã tìm má»i cách bảo vệ đất nÆ°á»›c và cÅ©ng là bảo vệ vÆ°Æ¡ng triá»u đến cùng, nhÆ°ng do năng lá»±c và nhãn quan chính trị nên không Ä‘á» ra được đối sách đúng để giành thắng lợi trÆ°á»›c má»™t thế lá»±c xâm lược hoàn toàn má»›i, mà lịch sử trÆ°á»›c đây chÆ°a để lại kinh nghiệm.

Trong cả khu vá»±c Äông Nam à và Äông Ã, tất cả các quốc gia Ä‘á»u mất nÆ°á»›c, hoặc thành thuá»™c địa, hoặc thành ná»­a thuá»™c địa. Chỉ riêng Nhật Bản và Thái Lan giữ được Ä‘á»™c lập. Nhật Bản thá»i Minh Trị thá»±c hiện cuá»™c cải cách lá»›n, nhÆ°ng tình hình kinh tế xã há»™i của Nhật có khác các nÆ°á»›c phÆ°Æ¡ng Äông, bắt đầu từ TK XVII khi đóng cá»­a vá»›i bên ngoài nhÆ°ng bên trong phát triển kinh tế rất mạnh, tạo lập những tiá»n Ä‘á» cho cuá»™c cải cách.

Thái Lan thì có cách ứng xá»­ rất khôn ngoan, tận dụng được vị thế vùng đệm nằm giữa 2 thế lá»±c đế quốc rất mạnh, Anh ở phía Ấn Äá»™, Pháp ở phía Äông DÆ°Æ¡ng, lợi dụng được mâu thuẫn và cạnh tranh gay gắt này để duy trì thế Ä‘á»™c lập tÆ°Æ¡ng đối, thá»±c hiện được Ä‘Æ°á»ng lối má»m má»ng trong bảo vệ chủ quyá»n quốc gia, tuy cÅ©ng có lúc phải chấp nhận sá»± lệ thuá»™c nào đó vá»›i thế lá»±c đế quốc này hay đế quốc khác nhÆ°ng không bị mất nÆ°á»›c. VÆ°Æ¡ng triá»u Thái Lan sau đó cÅ©ng cải cách khá mạnh, duy trì chế Ä‘á»™ quân chủ nhÆ°ng Ä‘i vào khuynh hÆ°á»›ng phát triển tÆ° bản chủ nghÄ©a khá sá»›m. Chỉ hai quốc gia đó thoát khá»i sá»± xâm chiếm và thống trị của đế quốc phÆ°Æ¡ng Tây.

Chúng ta cần có cái nhìn so sánh để làm sáng rõ hÆ¡n nguyên do mất nÆ°á»›c cuối thế ká»· XIX. NghÄ©a là, trong việc mất nÆ°á»›c cuối TK XIX không thể phủ nhận trách nhiệm của triá»u Nguyá»…n là nhà nÆ°á»›c quản lý đất nÆ°á»›c, nhÆ°ng lúc phân tích nguyên nhân mất nÆ°á»›c thì phải hết sức khách quan, toàn diện, đặt trong bối cảnh lịch sá»­ má»›i của khu vá»±c và thế giá»›i, không nên quy kết má»™t cách giản Ä‘Æ¡n.

Có xu hÆ°á»›ng nhìn nhận rằng nhà Nguyá»…n không "mặn mà" vá»›i canh tân, Ä‘i ngược lại xu thế của thá»i đại thì sao, thÆ°a GS?

- Nhiá»u nhà sá»­ há»c đã đặt ra vấn Ä‘á» này, và cách giải thích, phân tích, đánh giá cÅ©ng còn có sá»± khác biệt. Trong bối cảnh má»›i của thá»i đại thì canh tân là nhu cầu rất bức xúc. Chế Ä‘á»™ nhà Nguyá»…n vẫn là quân chủ, trên hệ tÆ° tưởng Nho giáo, kinh tế xã há»™i vẫn mang tính tiá»n tÆ° bản – tiá»n công nghiệp, nên trên bình diện phát triển của thá»i đại đã bá»™c lá»™ sá»± chậm tiến, nếu không canh tân thì không Ä‘Æ°a đất nÆ°á»›c vượt ra khá»i tình trạng lá»—i thá»i, không đủ tiá»m lá»±c để tồn tại Ä‘á»™c lập. Canh tân thành nhu cầu quyết định sá»± tồn vong của đất nÆ°á»›c, nhất là khi phải đầu Ä‘Æ°Æ¡ng đầu vá»›i má»™t thế lá»±c xâm lược hoàn toàn má»›i đến từ các đế quốc phÆ°Æ¡ng Tây ở trình Ä‘á»™ chủ nghÄ©a tÆ° bản và văn minh công nghiệp cao hÆ¡n hẳn ta.

Trong những Ä‘á» nghị cải cách thá»i nhà Nguyá»…n cần phân biệt làm hai loại. Má»™t loạt cải cách trên ná»n tảng không có gì đụng chạm tá»›i kết cấu kinh tế xã há»™i Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i, nhÆ° khai hoang, làm thủy lợi, chẩn cứu dân nghèo... nghÄ©a là má»™t số sá»­a đổi trên ná»n tảng bảo tồn của chế Ä‘á»™ phong kiến, rất cần thiết nhÆ°ng chÆ°a đáp ứng yêu cầu phát triển má»›i của đất nÆ°á»›c phù hợp vá»›i xu thế của thá»i đại..

Có những Ä‘á» xuất canh tân vượt quá tầm nhìn trên, vÆ°Æ¡n tá»›i sá»± phát triển cao của thá»i đại, tập trung chủ yếu thá»i Tá»± Äức, nhÆ° những Ä‘iá»u trần của Nguyá»…n TrÆ°á»ng Tá»™, Nguyá»…n Lá»™ Trạch, Äặng Huy Trứ, ba nhà cải cách có hệ thống nhất. Những cải cách đó không phủ định triá»u Nguyá»…n, chÆ°a đụng chạm đến sá»± tồn tại của chế Ä‘á»™ quân chủ, những ngÆ°á»i Ä‘á» xuất cải cách Ä‘á»u trung thành vá»›i vÆ°Æ¡ng triá»u Nguyá»…n. Há» Ä‘á» nghị mở cá»­a thông thÆ°ong, há»c tập công nghệ phÆ°Æ¡ng Tây, phát triển công thÆ°Æ¡ng nghiệp, cải cách giáo dục, củng cố quốc phòng...Những Ä‘á» nghị canh tân đó sẽ tạo nên những chuyển biến vá» kinh tế xã há»™i để Ä‘Æ°a đất nÆ°á»›c vượt qua tình trạng lạc hậu và mở ra xu thế phát triển má»›i. NhÆ°ng rất tiếc những Ä‘á» nghị đó không được chấp nhận.

Trong các vua nhà Nguyá»…n, ngÆ°á»i có ý tưởng canh tân tÆ°Æ¡ng đối sá»›m vá»›i những suy tÆ° vá» tình hình trong nÆ°á»›c và cả tầm nhìn khu vá»±c là Minh Mạng. Ông gá»­i nhiá»u phái Ä‘oàn ra ngoài, lý do là để mua hàng hóa, nhÆ°ng những nÆ¡i tá»›i Ä‘á»u là căn cứ thÆ°Æ¡ng mại - quân sá»± của phÆ°Æ¡ng Tây. Ông có tầm nhìn hÆ°á»›ng biển, có những thá»­ nghiệm thành công  kỹ thuật phÆ°Æ¡ng Tây nhÆ° đóng tàu chạy hÆ¡i nÆ°á»›c, dịch nhiá»u sách kỹ thuật phÆ°Æ¡ng Tây ra chữ Hán, mua vÅ© khí, củng cố hệ thống thành lÅ©y... , rất chú ý đến việc phòng vệ ven biển. Äó là tầm nhìn chiến lược, nhÆ°ng Minh Mạng má»›i có những ý tưởng chứ chÆ°a cụ thể hóa thành chủ trÆ°Æ¡ng biện pháp có hệ thống và chÆ°a tập hợp được trong triá»u những ngÆ°á»i có đầu óc canh tân nên chÆ°a thể biến ý tưởng thành hiện thá»±c.

Còn những vấn Ä‘á» khác nữa cÅ©ng sẽ được Ä‘á» cập trong há»™i thảo, nhÆ°ng thá»i gian không cho phép Ä‘i sâu, chẳng hạn nhÆ° vá» vai trò Nho giáo trong bối cảnh TK 19 thì đánh giá thế nào? Hay việc nhà Nguyá»…n có những thành tá»±u trong việc thống nhất đất nÆ°á»›c, cải cách bá»™ máy hành chính tiến bá»™,... nhÆ°ng lại không thu phục được lòng dân, tình hình xã há»™i bất ổn định triá»n miên, khởi nghÄ©a nông dân nhiá»u nhất so vá»›i các thá»i kỳ trÆ°á»›c đây... Hay chính sách của nhà Nguyá»…n vá»›i tôn giáo thế nào? Còn rất nhiá»u vấn Ä‘á» cần tiếp tục nghiên cứu.

Há»™i thảo này không tham vá»ng giải quyết quá nhiá»u vấn Ä‘á», mà tập trung vào những vấn Ä‘á» lá»›n để tạo sá»± chuyển biến trong nhận thức và đánh giá má»™t cách khách quan vá»›i chúa Nguyá»…n và vÆ°Æ¡ng triá»u Nguyá»…n, còn những vấn Ä‘á» khác sẽ tiếp tục nghiên cứu và thảo luận.

So vá»›i thá»i vÆ°Æ¡ng triá»u Nguyá»…n Ä‘ang cần sá»± định hÆ°á»›ng lại, thá»i kỳ chúa Nguyá»…n có vẻ ít được quan tâm hÆ¡n? TÆ° liệu vá» các chúa Nguyá»…n dÆ°á»ng như khuyết thiếu?

- Thật ra thá»i kỳ này rất quan trá»ng. Lãnh thổ nÆ°á»›c ta trÆ°á»›c thá»i các chúa Nguyá»…n má»›i đến dinh Quảng Nam (Ä‘Æ¡n vị hành chính rá»™ng gồm từ Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Äịnh vào đến Bắc Phú Yên), giữa thế ká»· 16 chúa Nguyá»…n Hoàng tập trung khai phá vùng đất Thuận Quảng cho sá»± tồn tại của chính quyá»n má»›i, vừa lo đối phó vá»›i Trịnh ở Äàng Ngoài. Công cuá»™c mở rá»™ng vào đồng bằng sông Cá»­u Long được đẩy mạnh trong TK XVII, đầu TK XVIII, đến giữa thế ká»· XVIII thì đến toàn bá»™ vùng đất Nam Bá»™ hiện nay, xác lập chủ quyá»n trên vùng đất má»›i. Những chúa Nguyá»…n nhÆ° Nguyá»…n Hoàng, Nguyá»…n Phúc Nguyên, Nguyá»…n Phúc Lan, Nguyá»…n Phúc Tần, Nguyá»…n Phúc Thái, Nguyá»…n Phúc Chu... tÆ° tưởng không bị Nho giáo ảnh hưởng nặng ná», nên mang tính thá»±c tế, cởi mở, khai phóng, cái gì có lợi cho xứ sở, cho sá»± tồn tại và phát triển của vÆ°Æ¡ng triá»u thì thá»±c thi ngay, không bị ràng buá»™c.

"Äúng là trÆ°á»›c đây ta ít nghiên cứu thá»i kỳ chúa Nguyá»…n, nhÆ°ng gần đây tập trung khá nhiá»u, vì nghiên cứu Nam Bá»™ thì phải Ä‘i sâu vào thá»i các chúa Nguyá»…n cÅ©ng nhÆ° triá»u đình nhà Nguyá»…n... "

Tôi lấy má»™t ví dụ. Chúa Nguyá»…n Phúc Nguyên chủ trÆ°Æ¡ng mở cá»­a giao thÆ°Æ¡ng vá»›i nÆ°á»›c ngoài, thu hút các thuyá»n buôn, các công ty tÆ° bản phÆ°Æ¡ng Tây đến buôn bán. ThÆ°Æ¡ng cảng há»™i An (Quảng Nam) ra Ä‘á»i trong bối cảnh đó. Tại đây chính quyá»n chúa Nguyá»…n cho phép ngÆ°á»i nÆ°á»›c ngoài cÆ° trú lâu dài, lập phố xá, thÆ°Æ¡ng Ä‘iếm, làm ăn và chung sống vá»›i cÆ° dân tại chá»—. Äiá»u cần nêu lên là cho phép ngÆ°á»i Nhật, ngÆ°á»i Hoa sống thành hai khu phố riêng vá»›i tính tá»± quản khá cao, má»—i khu phố có trưởng khu do ngÆ°á»i nÆ°á»›c ngoài cá»­ ra, hỠđược quản lý khu phố và phải hoàn thành nhiệm vụ vá»›i nhà nÆ°á»›c (chủ yếu là thuế), cÆ° dân nÆ°á»›c ngoài trong khu phố được sống theo phong tục, tập quán, lối sống…. nhÆ° tại quê hÆ°Æ¡ng.

NÆ°á»›c ta thá»i phong kiến không có thành thị tá»± do mà ở đó tần lá»›p thị dân giữ vai trò quản lý đô thị, nhÆ°ng mức Ä‘á»™ tá»± quản mà chúa Nguyá»…n dành cho cÆ° dân nÆ°á»›c ngoài tại đô thị biểu thị thái Ä‘á»™ cởi mở và tạo Ä‘iá»u kiện thuận lợi cho các hoạt Ä‘á»™ng thÆ°Æ¡ng mại cÅ©ng nhÆ° Ä‘á»i sóng của cá»™ng đồng cÆ° dân nÆ°á»›c ngoài, từ đó tạo nên sức cuốn hút thÆ°Æ¡ng gia ngoại quốc, thúc đẩy sá»± phát triển nhanh của các cảng thị Äàng trong.

TrÆ°á»›c đây việc nghiên cứu vá»›i thá»i kỳ chúa Nguyá»…n chÆ°a nhiá»u, nhÆ°ng trong vài thập ká»· gần đây đã có nhiá»u công trình nghiên cứu có giá trị trên nhiá»u phÆ°Æ¡ng diện, ở trong nÆ°á»›c và cả ở nÆ°á»›c ngoài, đặc biệt công việc nghiên cứu vùng đất Nam Bá»™ Ä‘Æ°á»c giá»›i khoa há»c rất quan tâm. Và dÄ© nhiên nghiên cứu Nam Bá»™ thì phải Ä‘i sâu vào thá»i kỳ khai phá, mở mang bá» cõi, xác lập chủ quyá»n thá»i các chúa Nguyá»…n và triá»u Nguyá»…n.

Liệu ta có chấm dứt được cách nhìn nhận lịch sá»­ theo góc nhìn chính trị? Còn nhiá»u nhân vật, nhiá»u triá»u đại khác phải nhìn nhận lại?

- Giá» thì không ai ép buá»™c, nhÆ°ng có "chính trị hóa" hay không thì tùy thuá»™c vào bản lÄ©nh và năng lá»±c của các nhà khoa há»c, có thể giữ vai trò chủ Ä‘á»™ng trong sáng tạo khoa há»c, và chính những kết quả nghiên cứu khoa há»c bảo đảm tính khách quan và chân xác đó là cÆ¡ sở khoa há»c đáng tin cậy để nhà quản lý Ä‘Æ°a ra các chủ trÆ°Æ¡ng và giải pháp chính trị cÅ©ng nhÆ° kinh tế, văn hóa, xã há»™i hữu hiệu nhất. Äấy má»›i là má»›i quan hệ đúng đắn giữa khoa há»c và chính trị.

Sá»­ há»c là quá trình nhận thức lại lịch sá»­, vấn Ä‘á» này chÆ°a xong thì vấn Ä‘á» khác đặt ra, thá»i gian vừa qua, không chỉ thá»i kỳ chúa Nguyá»…n và triá»u Nguyá»…n mà cả thá»i kỳ nhà Hồ, thá»i nhà Mạc.. Ä‘á»u được nhìn nhận và đánh giá lại má»™t cách khách quan hÆ¡n. Äối vá»›i thá»i kỳ chúa Nguyá»…n và triá»u Nguyá»…n, ngoài mổt số vấn Ä‘á» cÆ¡ bản liên quan đến định hÆ°á»›ng nhận thức chung, còn rất nhiá»u vần Ä‘á» cần tiếp tục đặt ra và tiếp tục công việc nghiên cứu, thảo luận... GS có hy vá»ng, há»™i thảo lần này sẽ thay đổi định hÆ°á»›ng chung cho cách nhìn nhận, đánh giá lịch sá»­? Tại há»™i thảo quốc gia này, hiện đã có 91 báo cáo khoa há»c (trong đó có 8 báo cáo của nÆ°á»›c ngoài), quy tụ tất cả những chuyên gia hàng đầu nghiên cứu vá» thá»i Nguyá»…n, đại diện cho giá»›i sá»­ há»c và má»™t số ngành khoa há»c liên quan của cả nÆ°á»›c, sẽ Ä‘Æ°a ra những nhận thức má»›i và định hÆ°á»›ng cho việc nghiên cứu cÅ©ng nhÆ° quảng bá những hiểu biết vá» thá»i kỳ lịch sá»­ các chúa Nguyá»…n và vÆ°Æ¡ng triá»u Nguyá»…n.

Tôi nghÄ© rằng, có những vấn Ä‘á» có thể Ä‘i đến kết luận, nghÄ©a là đạt được sá»± đồng thuận cao, có những vấn Ä‘á» chÆ°a hoàn toàn nhất trí nhÆ°ng nhận thức có thể xích lại gần nhau, tạo nên cÆ¡ sở chung để tiếp tục nghiên cứu. Từ kết quả há»™i thảo, các cÆ¡ quan chức năng có thể tiếp nhận để Ä‘Æ°a ra những chỉ đạo má»›i trong công việc bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa thá»i kỳ này, cÅ©ng nhÆ° Ä‘iá»u chỉnh và cập nhật những ná»™i dung liên quan trong SGK lịch sá»­. Giá»›i sá»­ há»c cÅ©ng từ đây có thể rút ra những kinh nghiệm bổ ích trong nâng cao trình Ä‘á»™ lý luận và phÆ°Æ¡ng pháp tiếp cận trong nghiên cứu lịch sá»­ nói chung.

GS có hy vá»ng, há»™i thảo lần này sẽ thay đổi định hÆ°á»›ng chung cho cách nhìn nhận, đánh giá lịch sá»­?

- Tại há»™i thảo quốc gia này, hiện đã có 91 báo cáo khoa há»c (trong đó có 8 báo cáo của nÆ°á»›c ngoài), quy tụ tất cả những chuyên gia hàng đầu nghiên cứu vá» thá»i Nguyá»…n, đại diện cho giá»›i sá»­ há»c và má»™t số ngành khoa há»c liên quan của cả nÆ°á»›c, sẽ Ä‘Æ°a ra những nhận thức má»›i và định hÆ°á»›ng cho việc nghiên cứu cÅ©ng nhÆ° quảng bá những hiểu biết vá» thá»i kỳ lịch sá»­ các chúa Nguyá»…n và vÆ°Æ¡ng triá»u Nguyá»…n. Tôi nghÄ© rằng, có những vấn Ä‘á» có thể Ä‘i đến kết luận, nghÄ©a là đạt được sá»± đồng thuận cao, có những vấn Ä‘á» chÆ°a hoàn toàn nhất trí nhÆ°ng nhận thức có thể xích lại gần nhau, tạo nên cÆ¡ sở chung để tiếp tục nghiên cứu. Từ kết quả há»™i thảo, các cÆ¡ quan chức năng có thể tiếp nhận để Ä‘Æ°a ra những chỉ đạo má»›i trong công việc bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa thá»i kỳ này, cÅ©ng nhÆ° Ä‘iá»u chỉnh và cập nhật những ná»™i dung liên quan trong SGK lịch sá»­. Giá»›i sá»­ há»c cÅ©ng từ đây có thể rút ra những kinh nghiệm bổ ích trong nâng cao trình Ä‘á»™ lý luận và phÆ°Æ¡ng pháp tiếp cận trong nghiên cứu lịch sá»­ nói chung.

Xin cảm ơn GS.

  • Khánh Linh (thá»±c hiện)

http://vietnamnet.vn/vanhoa/2008/10/808823/