Suy nghÄ© thêm vá» các cuá»™c kháng chiến chống Pháp xâm lược ở Nam Kỳ ná»a sau thế ká»· XIX |
Thursday, 13 January 2011 14:35 |
Việc nghiên cứu lịch sá» cáºn đại Việt Nam ná»a sau thế ká»· XIX còn chứa Ä‘á»±ng nhiá»u sai lạc và ngá»™ nháºn. Có những sai lạc do vô tình, có những ngá»™ nháºn do thiên kiến, có dụng tâm. Vá» loại thứ nhất, có thể nêu trÆ°á»ng hợp "Chiếu Cần vÆ°Æ¡ng" của vua Hà m Nghi là má»™t thà dụ. Vua thì có thể ban bố nhiá»u văn bản khác nhau: chiếu, dụ, sắc, chỉ... Má»—i loại có những thể thức văn bản khác nhau. Và dụ mở đầu má»™t tá» chiếu bao giá» cÅ©ng là cụm từ: Thừa thiên hÆ°ng váºn, Hoà ng đế chiếu viết... hoặc Phụng thiên thừa váºn, Hoà ng đế chiếu viết...(1) Äối vá»›i dụ, mở đầu bằng hai chữ Ä‘Æ¡n giản: Dụ viết... Thế nhÆ°ng Ãt ai nháºn ra sá»± mâu thuẫn trong nhan Ä‘á» và ná»™i dung văn bản của bản văn quan trá»ng nà y. Các tác giả sách ThÆ¡ văn yêu nÆ°á»›c ná»a sau thế ká»· XIX (Nxb Văn há»c, Hà Ná»™i, 1970) in văn bản nà y vá»›i nhan Ä‘á» Chiếu Cần vÆ°Æ¡ng nhÆ°ng không lÆ°u tâm đến chữ đầu là Dụ (trang 463). CÅ©ng từ má»™t nguồn tÆ° liệu duy nhất là Trung-Pháp chiến tranh tÆ° liệu, Lê ThÆ°á»›c đã dịch và in trong phần phụ lục cuốn Bà i ngoại liệt truyện của Phan Trá»ng MÆ°u dÆ°á»›i nhan Ä‘á» "Chiếu Cần vÆ°Æ¡ng của vua Hà m Nghi" vá»›i hình thức mở đầu văn bản là "Dụ rằng..." Dụ, hay Dụ viết là hình thức mở đầu của má»™t dụ (sắc lệnh của vua), chÆ°a bao giá» là mở đầu của chiếu (tuyên cáo, thông báo cho toà n dân),(2) nhÆ° đã trình bà y ở trên. Các nguồn tÆ° liệu gốc Ä‘á»u khẳng định là duï nhÆ° Äại Nam thá»±c lục ("Dụ Thiên hạ cần vÆ°Æ¡ng, "Dụ Cần vÆ°Æ¡ng"), Dáºu Tuất niên gian phong há»a ký sá», Äại loạn năm Ất Dáºu: "Tôn Thất Thuyết lánh thân trốn khá»i "Dụ Hà m Nghi má»›i tống đạt các nÆ¡i, Trong bà i viết ngắn nà y chúng tôi chỉ giá»›i hạn vá» những sai lạc khi viết vá» các cuá»™c kháng chiến ở Nam Kỳ ná»a sau thế ká»· XIX: - Truyá»n thuyết "TrÆ°Æ¡ng Äịnh Ä‘á» cá»". - Bà i "Ngá»± chế" được má»™t số nhà nghiên cứu cho là của vua Tá»± Äức. - Các cuá»™c kháng chiến chống Pháp ở Nam Kỳ mà tiêu biểu là cuá»™c kháng chiến của TrÆ°Æ¡ng Äịnh, Nguyá»…n Hữu Huân, Nguyá»…n Trung Trá»±c có chống lại triá»u đình nhà Nguyá»…n không? 1. Truyá»n thuyết "TrÆ°Æ¡ng Äịnh Ä‘á» cá» Phan Lâm mại quốc, triá»u đình khà dân" là không đáng tin. Dù đã có kết luáºn của cuá»™c há»™i thảo vá» Phan Thanh Giản năm 1994 ở VÄ©nh Long rằng sá»± kiện TrÆ°Æ¡ng Äịnh Ä‘á» cá» "Phan Lâm mại quốc, triá»u đình khà dân" là không đáng tin, trong tá»a Ä‘Ã m vá» Phan Thanh Giản năm 2003 tại TPHCM vẫn có nhiá»u diá»…n giả dùng sá»± kiện nà y nhÆ° chứng cứ để kết tá»™i Phan Thanh Giản.(3) Ngay khi dẫn câu nà y, các tác giả cÅ©ng dùng sai chữ. VÅ© Ngá»c Khánh gá»i ông là kẻ "mãi quốc" (bán nÆ°á»›c) (Sic).(4) Thá»±c raè²· mãi là mua, mạiè³£ má»›i là bán. Nếu quả tháºt có sá»± kiện Ä‘á» cá» nhÆ° trên, câu há»i đặt ra là tại sao: - Các tà i liệu gốc nhÆ° Lãnh binh TrÆ°Æ¡ng Äịnh truyện của Nguyá»…n Thông, Châu bản triá»u Nguyá»…n vá» TrÆ°Æ¡ng Äịnh,(5) truyện TrÆ°Æ¡ng Äịnh trong Äại Nam chÃnh biên liệt truyện Ä‘á»u không há» ghi nháºn sá»± kiện nà y. - Còn có thể dẫn các sá»± kiện phản chứng nhÆ° vua Tá»± Äức đã ra lệnh cấp tuất cho vợ TrÆ°Æ¡ng Äịnh và cho láºp Ä‘á»n thá» TrÆ°Æ¡ng Äịnh ở Bình SÆ¡n, Quảng Ngãi. Việc tiểu sá» TrÆ°Æ¡ng Äịnh được Ä‘Æ°a và o Äại Nam chÃnh biên liệt truyện cÅ©ng minh chứng TrÆ°Æ¡ng Äịnh không chống lại triá»u đình. Vua Tá»± Äức cÅ©ng đã phái Äá»— Thúc TÄ©nh và o Nam để bà máºt khuyến khÃch và ủng há»™ các cuá»™c kháng Pháp. Khi Phan Thanh Giản yêu cầu vua Tá»± Äức xuống dụ yêu cầu TrÆ°Æ¡ng Äịnh giải binh, chÃnh Tá»± Äức đã bảo Phan Thanh Giản rằng sá»± phản kháng của TrÆ°Æ¡ng Äịnh có lợi cho mÆ°u đồ khôi phục lại giang sÆ¡n của triá»u đình! ChÃnh vua Tá»± Äức đã sai thị vệ Thi Ä‘em má»™t kim khánh tặng cho TrÆ°Æ¡ng Äịnh.(6) NgÆ°á»i Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i hiểu TrÆ°Æ¡ng Äịnh không ai bằng Nguyá»…n Äình Chiểu. TÆ°Æ¡ng truyá»n Nguyá»…n Äình Chiểu khuyên TrÆ°Æ¡ng Äịnh tiếp tục chiến đấu hÆ¡n là tuân lệnh triá»u đình Ä‘i nháºm chức Lãnh binh An Giang. Trong 12 bà i thÆ¡ khóc TrÆ°Æ¡ng Äịnh, Nguyá»…n Äình Chiểu nhiá»u lần khẳng định tấm lòng trung trinh vá»›i vua: Chà dốc ra tay nâng vạc ngã, Năm dà i những mảng ngóng tin vua, Dâng há»™ nÆ°á»›c Nam vá» má»™t mối, Trong bà i Văn tế, Nguyá»…n Äình Chiểu cÅ©ng viết: Từ Bến Nghé mây mÆ°a sùi sụt, 2. Vá» bà i thÆ¡ được gắn nhan Ä‘á» là "Ngá»± chế" mà nhiá»u ngÆ°á»i cho là của vua Tá»± Äức nhÆ°ng không dẫn được xuất xứ. CÅ©ng trong cuá»™c tá»a Ä‘Ã m "Thế ká»· XXI nhìn vá» nhân váºt lịch sá» Phan Thanh Giản", tháng 8/2003, GS Trần Văn Già u và PGS VÅ© Ngá»c Khánh Ä‘á»u dẫn bà i thÆ¡ "Ngá»± chế"(7) Khà dân, triá»u đình cá»u, NghÄ©a là : Bá» dân, triá»u đình lá»—i, Bà i thÆ¡ trên có mấy Ä‘iá»u đáng ngá»: - Vá» nhan Ä‘á», "Ngá»± chế" không phải là nhan Ä‘á» của bà i thÆ¡. Bà i văn, bà i thÆ¡, chiếu, dụ nà o của vua lại không được gá»i là ngá»± chế? - Phải chăng bà i thÆ¡ nà y lấy ý từ câu "Phan Lâm mãi quốc, triá»u đình khà dân"? và rõ rà ng đã lặp lại lá»—i từ ngữ mãi và mại. Có Ä‘iá»u "mãi quốc" không còn gán cho Phan Lâm mà được đặt và o miệng của Tá»± Äức! - Chúng tôi, ngay tại buổi tá»a Ä‘Ã m, đã yêu cầu dẫn xuất xứ của bà i "Ngá»± chế" nhÆ°ng chỉ được đáp lại bằng sá»± im lặng. Sau đó, tại há»™i thảo vá» phong trà o Duy Tân được tổ chức ở Quảng Nam, cùng năm 2003, PGS VÅ© Ngá»c Khánh cÅ©ng không thể trả lá»i vá» xuất xứ của bà i "Ngá»± chế". Trong dụ "Tá»± biếm", vua Tá»± Äức đã nháºn lá»—i lầm vá» việc để mất đất và dân Nam Kỳ cùng ná»—i vô vá»ng cùng cá»±c trÆ°á»›c cuá»™c xâm chiếm của thá»±c dân Pháp mà nhà vua không có má»™t kế sách nà o để chống lại.(8) Nhà vua chẳng những tá»± nháºn lá»—i mà còn công bố cho toà n dân thiên hạ biết: "Äể mất đất và dân Nam Kỳ là lá»—i của tiểu tá» nà y". NhÆ°ng "mại quốc" (không phải là mãi quốc) là điá»u không thể gán ghép cho Phan Thanh Giản và vua Tá»± Äức. Những chứng cứ không có thá»±c, tùy tiện bà y đặt ra nhÆ° thế sẽ chẳng tồn tại mãi được. 3. Có phải TrÆ°Æ¡ng Äịnh, Nguyá»…n Trung Trá»±c, Thủ Khoa Huân chiến đấu dÆ°á»›i ngá»n cá» quân chủ ? - Nguyá»…n Trung Trá»±c lúc đốt tà u Esperance là Quyá»n quản binh đã cùng vá»›i Phó quản binh Huỳnh Khắc Nhượng và Võ Văn Quang chỉ huy. Vua Tá»± Äức đã tưởng thưởng cho những chỉ huy và binh sÄ© láºp nên chiến công Nhá»±t Tảo và cấp tuất cho 4 ngÆ°á»i hy sinh. - Nguyá»…n Trung Trá»±c được bổ là m Thà nh thủ úy Hà Tiên. Sau khi bị tá» hình, vua Tá»± Äức đã sắc phong cho Nguyá»…n Trung Trá»±c là m Thà nh hoà ng là ng VÄ©nh Thanh Vân (tỉnh lỵ Rạch Giá). Cá» chỉ nà y của nhà vua tÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° đã cho láºp nhà thá» TrÆ°Æ¡ng Äịnh ở TÆ° Cung, Bình SÆ¡n, Quảng Ngãi. - TrÆ°Æ¡ng Äịnh là Phó lãnh binh và sau khi đại đồn Chà Hòa tan vỡ, ông trở thà nh thống lãnh quân Ä‘á»™i của 3 tỉnh miá»n Äông. Lệnh của triá»u đình buá»™c Hiệp tán quân vụ Thân Văn Nhiếp và Khâm phái quân vụ Nguyá»…n Túc TrÆ°ng phải há»™i quân vá»›i TrÆ°Æ¡ng Äịnh để chống giặc. Những cuá»™c kháng chiến chống Pháp ở Nam Kỳ "là để giúp đỡ cho trà o đình" nhÆ° của TrÆ°Æ¡ng Äịnh gá»i cho các nÆ¡i.(9) Phải chăng đã đến lúc chấm dứt những suy nghÄ© áp đặt chủ quan đối vá»›i các cuá»™c kháng chiến chống Pháp ná»a sau thế ká»· XIX trên vùng đất mà các chúa Nguyá»…n đã dà y công xây dá»±ng và là đất khởi nghiệp của Nguyá»…n Phúc Ãnh. TÆ° tưởng trung quân ái quốc ở Nam Kỳ vẫn còn sâu nặng và o đầu thế ká»· XX. Các há»c sinh Äông Du của Nam Kỳ đã lấy lá»… quân thần mà bái yết Kỳ Ngoại Hầu CÆ°á»ng Äể và khi Phan Bá»™i Châu cải tổ Duy Tân há»™i thà nh Việt Nam Quang Phục há»™i theo tÆ° tưởng cá»™ng hòa dân chủ đã gặp sá»± phản đối mạnh mẽ của các thà nh viên Nam Kỳ.(10) Phan Bá»™i Châu đã kết luáºn: "...Tôi má»›i Ä‘á» xuất nghị án giữa công chúng là đổi chủ nghÄ©a quân chủ [láºp hiến] là m dân chủ. Äầu hết tán thà nh là ông Äặng Tá» Mẫn, LÆ°Æ¡ng Láºp Nham, Hoà ng Trá»ng Máºu cùng đồng chà Trung Bắc hai kỳ, thảy đại tán thà nh; chỉ duy má»™t và i ngÆ°á»i Nam Kỳ phản đối. Nhân vì đồng bà o trong Nam đối vá»›i Kỳ Ngoại Hầu tÃn ngưỡng rất sâu, não chất ấy chÆ°a bá»—ng chốc mà đổi được...".(11,12) Hoà n cảnh lịch sá» Nam Kỳ có thể giải thÃch tại sao tÆ° tưởng quân chủ còn được bảo lÆ°u lâu dà i tại Nam Kỳ so vá»›i Bắc và Trung Kỳ. Quá trình lâu dà i chống xâm lược Pháp đã là m phân hóa sâu sắc từ triá»u đình đến nhân dân. Những thất bại liên tiếp của nhà Nguyá»…n từ năm 1873 đến kinh thà nh thất thủ (1885) đã không tác Ä‘á»™ng mấy đến nhân dân Nam Kỳ vì từ năm 1867, Nam Kỳ đã bị Pháp chiếm và hòa Æ°á»›c 1874 thừa nháºn đất Nam Kỳ là thuá»™c địa của Pháp! Hình ảnh má»™t triá»u đình bạc nhược vá»›i vua Hiệp Hòa, vá»›i Hồng Tham, Hồng Phì, Nguyá»…n Trá»ng Hợp, Nguyá»…n Thân, Hoà ng Cao Khải... chỉ tác Ä‘á»™ng đến sÄ© phu và nhân dân Trung và Bắc. Nhân dân Nam Kỳ còn lÆ°u giữ trong tâm trà mình má»™t hình ảnh triá»u đình Huế vá»›i Nguyá»…n Tri PhÆ°Æ¡ng, Nguyá»…n Duy, TrÆ°Æ¡ng Äịnh, Nguyá»…n Trung Trá»±c, Thủ Khoa Huân... Ngá»n cá» quân chủ ở Nam Kỳ chÆ°a đến Ä‘á»™ rách nát tả tÆ¡i nhÆ° ở Trung và Bắc sau khi phong trà o Cần VÆ°Æ¡ng thất bại và cÅ©ng không chịu ảnh hưởng của các ông vua "xằng" chá»…m chệ trên ngai và ng ở Huế nhÆ° Äồng Khánh, Khải Äịnh. Ở Nam Kỳ chỉ có hạng tiểu nhân đắc chà nhÆ° Huỳnh Công Tấn, Trần Bá Lá»™c... chứ chÆ°a sản sinh ra những Cần Chánh Ä‘iện Äại há»c sÄ©, ba lần được tặng Bắc đẩu bá»™i tinh nhÆ° Nguyá»…n Thân, Kinh lược sứ Hoà ng Cao Khải... Nghiên cứu lịch sá» Nam Kỳ trong thế ká»· XIX, đầu thế ká»· XX phải thấy được Ä‘á»™ "chênh" giữa Nam Kỳ vá»›i Trung và Bắc để khá»i phải áp đặt những tÆ° tưởng của Văn thân Nghệ TÄ©nh nhÆ° Trần Tấn, Äặng NhÆ° Mai hay của sÄ© phu Bắc Hà đầu thế ká»· XX đã gá»i vua là "dân tặc"- khi bắt đầu chịu tác Ä‘á»™ng của tân thÆ°-(13) cho sÄ© phu và nhân dân Nam Kỳ. T V N CHÚ THÃCH (1) Xem Tá»± Äức thánh chế văn tam táºp, nguyên văn chữ Hán, bản dịch của Bùi Tấn Niên, Trần Tuấn Khải, Phủ Quốc vụ khanh đặc trách văn hóa (Sà i Gòn) xuất bản, 1973. (2) Trong má»™t dịp khác, tôi sẽ trình bà y các văn bản Chiếu Cần vÆ°Æ¡ng 2 do VÅ© Văn TÄ©nh giá»›i thiệu (Tạp chà Nghiên cứu lịch sá», số 140, 1971) và gần đây Chiếu Cần vÆ°Æ¡ng do nguồn của Argenlieu cung cấp là hoà n toà n giả mạo. (3) VÅ© Ngá»c Khánh. "Quần chúng cảm thông để lịch sỠđỡ phần nghiêm khắc". Thế ká»· XXI nhìn vá» nhân váºt lịch sá» Phan Thanh Giản, Nxb Äồng Nai và Tạp chà XÆ°a và Nay, 2006, trang 101. (4) TlÄ‘d, trang 100. (5) "Tình hình ba tỉnh Nam kỳ". Táºp san SỠđịa, số 3, trang 7- 9, 1966. (6) P.Vral. Les premières années de la Cochinchine, q.II, 1874, trang 261. Dẫn theo Phù Lang TrÆ°Æ¡ng Bá Phát, Táºp san SỠđịa, số 3, 1966, "Nén hÆ°Æ¡ng hoà i cổ, TrÆ°Æ¡ng Äịnh". (7) VÅ© Ngá»c Khánh, TlÄ‘d, trang 102. (8) Trần Viết Ngạc. "Góp phần tìm hiểu vá» vua Tá»± Äức qua dụ Tá»± biếm và má»™t số châu phê", Tạp chà Nghiên cứu và Phát triển, số 2(73). 2009. (9) Nguyá»…n Thông. "Lãnh binh TrÆ°Æ¡ng Äịnh truyện". Tô Nam và Bùi Quang Tung dịch, Táºp san SỠđịa, số 3, 1966. (10) Tiêu biểu là Nguyá»…n Thần Hiến. (11) Tá»± phán. Nxb Anh Minh, Huế, 1956, trang 146. Tiểu La cÅ©ng từng nháºn xét "Kim tiá»n nÆ°á»›c ta là ở Nam Kỳ mà khai thác ra Nam Kỳ là công đức triá»u Nguyá»…n là m..." (Tá»± phán, trang 35). (12) Mà váºn Ä‘á»™ng Nam Kỳ tất nhỠở nÆ¡i nhân dân nhá»› cÅ© (Tá»± phán, trang 72). (13) Theo tà i liệu của Pháp từ "dân tặc" đã xuất hiện từ trÆ°á»ng há»c cụ Cá» Can, năm Giáp Thân (1904) nhân có khoa thi Há»™i năm đó. Notes sur l'agitation antifrancaise de puis dix ans et le parti nationnalis de annammite, trang 19. Do tÃnh cách phức tạp của bối cảnh lịch sá» Việt Nam cáºn đại (từ 1858), nhiá»u ý kiến sai lạc và ngá»™ nháºn của má»™t số nhà nghiên cứu đã tồn tại rất lâu và vẫn còn tiếp tục tồn tại nếu chúng ta không chịu khó gỡ dần. Và dụ "Dụ Cần vÆ°Æ¡ng" của vua Hà m Nghi vẫn được gá»i là "Chiếu Cần vÆ°Æ¡ng", "Hà m Nghi đế chiếu", dù là hai chữ mở đầu văn bản nà y ở các tà i liệu gốc đã là chứng cứ cải chÃnh hùng hồn. Trong bà i viết ngắn nà y, tác giả kiểm chứng lại hai sá»± kiện "TrÆ°Æ¡ng Äịnh Ä‘á» cá»" và bà i thÆ¡ "Ngá»± chế" (sic) được nhiá»u ngÆ°á»i cho là của vua Tá»± Äức. Cuối cùng tác giả khẳng định các cuá»™c chiến đấu của TrÆ°Æ¡ng Äịnh, Thủ Khoa Huân, Nguyá»…n Trung Trá»±c ở Nam Kỳ ná»a sau thế ká»· XIX "là để giúp đỡ cho trà o đình". Trần Viết Ngạc http://chimviet.free.fr/lichsu/tranvietngac/tvns058.htm |