"Minh oan" cho Hoà ng Cao Khải |
Vendredi, 14 Janvier 2011 14:31 | ||
 “Muốn viết sá», phải biết phÆ°Æ¡ng pháp sá» há»c, và trÆ°á»›c hết, phải là ngÆ°á»i trung thá»±c, chứ không phải là tên cÆ¡ há»™iâ€.
(Lịch sá», Sá»± tháºt & Sá» há»c, 1999, tr. 15) *** Sau năm 1975, má»™t và i ngÆ°á»i Việt Nam ở nÆ°á»›c ngoà i tìm cách “minh oan†cho má»™t số nhân váºt từng phục vụ các thế lá»±c nÆ°á»›c ngoà i xâm lược và thống trị Việt Nam.
Mấy năm gần đây, má»™t số ngÆ°á»i trong nÆ°á»›c cÅ©ng là m chuyện tÆ°Æ¡ng tá»±. Äiển hình là má»™t phó giáo sÆ° đã viết trên tạp chà Nghiên cứu lịch sá», cÆ¡ quan chÃnh thức của Viện Sá» há»c Việt Nam : “Hoà ng Cao Khải là má»™t nhân váºt lịch sá» có vấn Ä‘á». Vấn Ä‘á» của ông cần được nghiên cứu để có thể có những nháºn định rạch ròi và xác đáng...Cuá»™c Ä‘á»i của ông, có thể nói, đặt ra những câu há»i cần giải đáp để đảm bảo được sá»± công bằng trong lịch sá»â€
Mục Ä‘Ãch của chúng tôi là cùng bạn Ä‘á»c trong và ngoà i nÆ°á»›c xác định chá»— đứng của Hoà ng Cao Khải trong bối cảnh lịch sá» Việt Nam cuối thế ká»· XIX – đầu thế ká»· XX. Việc Ä‘á» cáºp tá»›i bà i báo nói trên là điá»u bất đắc dÄ©, do đó chúng tôi thấy không cần thiết nêu tên tác giả của bà i báo ấy
Mấy dòng trÃch dẫn trên đây hà m ý rằng hiện nay chÆ°a có những nháºn định rạch ròi, xác đáng và công bằng vá» nhân váºt há» Hoà ng. Do đó, trÆ°á»›c hết chúng ta cần biết
HOÀNG CAO KHẢI LÀ AI ?
Ở là ng Äông Thái, huyện La SÆ¡n (nay thuá»™c xã Tùng Ảnh, huyện Äức Thá»), tỉnh Hà TÄ©nh, có hai nhân váºt cùng thá»i, cùng nổi tiếng.
NgÆ°á»i thứ nhất là Phan Äình Phùng (1847- 1895), Ä‘á»— đình nguyên tiến sÄ© (1877), là m ngá»± sỠở Viện Äô Sát. Sau khi thá»±c dân Pháp chiếm kinh thà nh Huế (1885), ông dá»±ng cá» khởi nghÄ©a ở HÆ°Æ¡ng Khê (Hà TÄ©nh). Vua Hà m Nghi cỠông là m Hiệp thống quân vụ, chỉ huy nghÄ©a quân ở ba tỉnh Nghệ An – Hà TÄ©nh – Quảng Bình. Äược nhân dân ủng há»™, nghÄ©a quân láºp nhiá»u chiến công. Thá»±c dân Pháp dùng má»i thủ Ä‘oạn, từ lấy tiá»n tà i chức tÆ°á»›c mua chuá»™c đến Ä‘Ã o mồ mả tổ tiên, bắt giam ngÆ°á»i thân của ông, nhÆ°ng tất cả Ä‘á»u không thể khuất phục nhà yêu nÆ°á»›c há» Phan. Ông bị thÆ°Æ¡ng trong má»™t tráºn đánh và sau đó qua Ä‘á»i khi má»›i 48 tuổi. Há»™i nghị Trung Æ°Æ¡ng Äảng lần thứ 8 (tháng 5-1941) ca ngợi ông: “Từ khi Pháp lấy nÆ°á»›c ta, đã có biết bao vị anh hùng cứu quốc đứng ra chống vá»›i quân thù: ...Phan Äình Phùng, Hoà ng Hoa Thám, LÆ°Æ¡ng Ngá»c Quyến...â€
NgÆ°á»i thứ hai cÅ©ng nổi tiếng, nhÆ°ng theo chiá»u ngược lại : Hoà ng Cao Khải (1850 – 1933). Sau khi Ä‘áºu kỳ thi HÆ°Æ¡ng năm 1868, “ở nhà nhà n cÆ° vô sá»±, cá» bạc chÆ¡i bá»i, đến đổi bán hết gia viên Ä‘iá»n sản, chỉ còn má»™t nÆ°á»›c tá»± tỠđến nÆ¡i, há» Hoà ng bá» nhà đi ra Bắc Hà â€. Vá»›i bằng cá» nhân, Khải được bổ là m huấn đạo huyện Thá» XÆ°Æ¡ng rồi giáo thụ phủ Hoà i Äức.
Ngà y 25-4-1882, thực dân Pháp chiếm thà nh Hà Nội lần thứ hai, tổng đốc Hoà ng Diệu tuẫn nghĩa. Sau đó, Pháp đánh nống ra các tỉnh khác của Bắc Kỳ.
Các cuá»™c khởi nghÄ©a nổ ra khắp nÆ¡i. Pháp xua quân Ä‘i đánh nhÆ°ng không thể dáºp tắt ngá»n lá»a kháng chiến của nhân dân Bắc Kỳ. Chúng nghÄ© tá»›i việc áp dụng ở Bắc Kỳ thủ Ä‘oạn “dùng ngÆ°á»i Việt đánh ngÆ°á»i Việt†mà trÆ°á»›c đó chúng đã thi hà nh ở Nam Kỳ và Trung Kỳ vá»›i những Việt gian khét tiếng nhÆ° Trần Bá Lá»™c, Huỳnh Tấn, Nguyá»…n Thân...
Hoà ng Cao Khải tá»± nguyện theo giúp quân xâm lược, rất được Pháp tin dùng. Ông được cá» là m tiá»…u phủ sứ, phụ trách “dẹp loạn†ở các tỉnh Bắc Ninh, HÆ°ng Yên, Hải DÆ°Æ¡ng. Sau đó, ông được thăng  chức tổng đốc Hải Yên (liên tỉnh Hải DÆ°Æ¡ng – Quảng Yên); đến năm 1889, ông leo lên địa vị cao nhất xứ Bắc Kỳ: kinh lược sứ, được Pháp gá»i là “phó vÆ°Æ¡ng Bắc Kỳ†(vice–roi du Tonkin), má»™t chức quan không há» có trong sá» sách Việt Nam. Việc nà y được De Lanessan (là m toà n quyá»n Äông DÆ°Æ¡ng từ 21-4-1891 đến 29-12-1894) nhắc tá»›i trong cuốn “Công cuá»™c thuá»™c địa hoá ở Äông DÆ°Æ¡ng†(La colonisation française en Indochine): “Thấy tuyệt vá»ng không thể bình định được vùng đồng bằng [Bắc Kỳ] bằng những Ä‘á»™i quân chÃnh quy và những Ä‘á»™i dân vệ mà lúc đó quân số cÅ©ng đã lên 8 000 ngÆ°á»i, viên toà n quyá»n tạm quyá»n [François Bideau] và viên thống sứ [Eusèbe Parreau] đã tổ chức, vá»›i những dân vệ và những lÃnh cÆ¡ dÆ°á»›i quyá»n của vị kinh lược [Hoà ng Cao Khải] và và i vị quan, những “đội quân cảnh sát†hà nh Ä‘á»™ng trong các tỉnh bị rối loạn nhất, đặc biệt là ở Bắc Ninh, HÆ°ng Yên, Hải DÆ°Æ¡ng, Hà Ná»™i...â€.
Trong báo cáo ngà y 27-3-1889, thống sứ Bắc Kỳ Eusèbe Parreau cÅ©ng viết : “Cần có biện pháp má»›i, nghÄ©a là phải là m sao cho dân bản xứ chống lại nhau.Tôi đã giao nhiệm vụ nà y cho tổng đốc Hoà ng Cao Khải, viên quan rất có nghị lá»±c và đầy tham vá»ng†5 . Theo nhà sá» há»c Pháp Philippe Devillers, thi hà nh chủ trÆ°Æ¡ng của Pháp, “Hoà ng Cao Khải thà nh láºp má»™t lá»±c lượng [gồm] 400 lÃnh tình nguyện lấy trong số những lÃnh khố Ä‘á» cÅ© và 500 vệ binh dân sá»± do các công sứ cung cấp. Lá»±c lượng nà y Ä‘i ngang dá»c khắp nÆ¡i ở Bãi Sáºy, có khi đụng Ä‘á»™ vá»›i những nhóm kháng chiến chÃnh yếu, nhÆ°ng thÆ°á»ng là hà nh Ä‘á»™ng theo chiá»u sâu, trên cÆ¡ sở những tin tức tình báo, do đó bắt được nhiá»u ngÆ°á»i và thÆ°á»ng là hà nh quyết ngay...†6. Phối hợp vá»›i quân viá»…n chinh Pháp, “đội quân cảnh sát†của Khải mở các cuá»™c hà nh quân cà n quét và o những khu căn cứ của nghÄ©a quân (Bãi Sáºy ở HÆ°ng Yên, Hai Sông ở Hải DÆ°Æ¡ng...), bao vây dà i ngà y để cắt đứt việc tiếp tế lÆ°Æ¡ng thá»±c, chém giết bừa bãi nhằm khủng bố dân chúng để há» không dám giúp đỡ nghÄ©a quân. NghÄ©a quân ở các tỉnh đồng bằng Bắc Kỳ chịu nhiá»u tổn thất nặng ná».
Ở Trung Kỳ, Pháp đánh mãi mà không Ä‘Ã n áp được cuá»™c khởi nghÄ©a HÆ°Æ¡ng Khê, nên tháng 11-1894 toà n quyá»n De Lanessan sai Hoà ng Cao Khải lấy danh nghÄ©a đồng hÆ°Æ¡ng và có quan hệ thông gia để viết thÆ° dụ Phan Äình Phùng. Trong thÆ°, Khải khẳng định việc Pháp cÆ°á»›p nÆ°á»›c ta là điá»u không thể xoay đổi (“Sá»± thế gần đây đã xoay đổi ra thế nà o, thá» há»i việc Ä‘á»i có thể là m được nữa không, dầu kẻ Ãt há»c thức kém trà khôn cÅ©ng Ä‘á»u trả lá»i không đượcâ€), do đó kháng chiến già nh lại Ä‘á»™c láºp chỉ là m cho “quê hÆ°Æ¡ng Ä‘iêu đứng xiêu tà n†(“Nếu nhÆ° ngà i cứ khăng khăng là m trà n tá»›i mãi thì e rằng khắp cả sông Lam núi Hồng Ä‘á»u biến thà nh hồ cá hết thảyâ€) và nhÆ° thế có lá»—i vá»›i dân (“Dân ta có tá»™i gì mà vÆ°á»›ng phải nông ná»—i lầm than thế nà y, là lá»—i tại ai?â€). Khải ca ngợi “nhà nÆ°á»›c Bảo há»™ khoan dung biết dÆ°á»ng nà o!â€, khoe “vá»›i quan toà n quyá»n vốn có tình quen biết nhau lâu; lại có quan khâm sứ ở kinh [đô] và quan công sứ Nghệ TÄ©nh cùng tôi quen thân, hiệp ý nhau lắm†nên đã từng “bảo toà n†cho ngÆ°á»i “ra thú†được “yên ổn vô sự†7
Phan Äình Phùng viết thÆ° khÆ°á»›c từ, đồng thá»i nói vá»›i ngÆ°á»i Ä‘Æ°a thÆ°: “Tôi thá» quyết là m việc tôi là m đây tá»›i cùng, dầu sấm sét búa rìu cÅ©ng không là m sao cho tôi thay lòng đổi chà được. Anh vá» nói dùm cho Hoà ng Cao [Khải] biết nhÆ° thế†8. Khải cho dịch thÆ° của Phan Äình Phùng ra chữ Pháp, gá»i kèm theo báo cáo lên toà n quyá»n De Lanessan: “Bổn chức đã lấy hết sá»± thế lợi hại để tá» bà y khuyên nhủ Phan Äình Phùng ra hà ng thú, nhÆ°ng y vẫn tỠý hôn mê bất ngá»™ (mê mẩn tối tăm, không tỉnh). Giá» xin Chánh phủ Bảo há»™ vì dân [!] mà dùng binh lá»±c tiá»…u trừ cho hết văn thân loạn phỉ†9. Hà nh Ä‘á»™ng của Khải bị ngÆ°á»i dân Nghệ - TÄ©nh - Bình phê phán trong bà i vè “Vè quan Äình†(tức đình nguyên Phan Äình Phùng):
Thua cÆ¡, Tây phải cầu hoà Sai Hoà ng Cao Khải tiến thÆ¡ thuyết hà ng Quan Äình sắt đá bá»n gan Lòng trung bạch nháºt minh quang chẳng dá»i Hoà ng Cao nói chẳng đắt lá»i Lại xui Tây tặc phải thá»i tiến binh Sao không biết hổ vá»›i mình?10
Ngà y 27-12-1896, Paul Doumer được cá» là m toà n quyá»n má»›i của  Äông DÆ°Æ¡ng. HÆ¡n ná»a năm sau, để thá»±c hiện chủ trÆ°Æ¡ng trá»±c trị đối vá»›i Bắc Kỳ, Pháp bãi bá» chức kinh lược, chuyển toà n bá»™ quyá»n hà nh và o tay viên thống sứ Pháp. Khải được Ä‘iá»u Ä‘á»™ng và o Huế, là m phụ chÃnh đại thần, cố vấn đặc biệt cho vua Thà nh Thái (lúc đó má»›i 18 tuổi), có chân trong Viện CÆ¡ máºt, thượng thÆ° Bá»™ Binh. Năm 1903, Khải vá» hÆ°u vá»›i hà m thái tá» thái phó, Văn Minh Äiện đại há»c sÄ©, tÆ°á»›c Duyên Máºu quáºn công.
NGƯỜI CÙNG THỜI NGHĨ GÌ?
Hoà ng Cao Khải và Nguyá»…n Thân là má»™t cặp bà i trùng đặc biệt: cả hai Ä‘á»u ra là m tay sai cho xâm lược Pháp khá sá»›m, cùng được cá» là m Tiá»…u phủ sứ (Khải ở Bắc Kỳ, Thân ở Trung Kỳ), cùng vá» Huế là m phụ chÃnh đại thần, cố vấn cho vua, thượng thÆ° (Khải giữ Bá»™ Binh, Thân giữ Bá»™ Lại), cùng nổi tiếng tà n bạo... và cùng vá» hÆ°u năm 1903. Vì váºy, ngÆ°á»i cùng thá»i thÆ°á»ng có nháºn định chung vá» cả hai ông. Chẳng hạn, có câu ca dao : Há»i ai bán nÆ°Æ¡c buôn dân, Ấy Hoà ng Cao Khải – Nguyá»…n Thân má»™t phÆ°á»ng 11 hay bà i “Vè quan Äìnhâ€:
Hoà ng Cao nhục nhã đã xong Nguyá»…n Thân đâu cÅ©ng và o vòng khuyển nô Lại cùng Tây tặc mÆ°u mô NgÆ°á»i Nam lại phá cÆ¡ đồ ngÆ°á»i Nam 12
Trong má»™t bà i báo viết năm 1913 (hai mÆ°Æ¡i năm trÆ°á»›c khi Khải chết), phó bảng Phan Châu Trinh nháºn xét: “Phà m ngÆ°á»i Việt mà đi là m tôi tá»› cho ngÆ°á»i Pháp Ä‘á»u là bá»n tham bỉ mất lÆ°Æ¡ng tâm, quỳ lạy giống khác, xẻo thịt đồng bà o, không bằng cầm thú... Hai ngÆ°á»i ấy [Khải và Thân] Ä‘Ã nh bá» tất cả liêm sỉ danh tiết má»™t ngÆ°á»i Ä‘á»i, Ä‘em hết tâm huyết tà i lá»±c giết hại đồng bà o để cầu được công vá»›i ngÆ°á»i Pháp, chẳng qua là chỉ thèm thuồng ba chữ “có quyá»n thế†đó thôi...†13
Tám năm trÆ°á»›c đó, giải nguyên Phan Bá»™i Châu trong cuốn Việt Nam vong sá» quốc gá»i Khải và Thân là những “ngÆ°á»i Việt là m chó săn†cho xâm lược Pháp, đó là “những tên côn đồ vô nghÄ©a vô hạnh, mặt khỉ ruá»™t lợn (...) mà ngÆ°á»i Việt bình nháºt rất ghétâ€. “Hoà ng Cao Khải, Nguyá»…n Thân hết sức vì ngÆ°á»i Pháp giết hại ngÆ°á»i Việt, Ä‘i giúp dị chủng để tà n hại đồng chủngâ€, “hai tên nà y Ä‘Ã n áp cách mạng rất đắc lá»±câ€14
Năm 1913, từ Quảng Äông, Phan Bá»™i Châu cá» má»™t số há»™i viên Việt Nam Quang phục há»™i vá» nÆ°á»›c tìm cách tiêu diệt má»™t số quan chức thá»±c dân chóp bu và Việt gian đầu sá». Theo giáo sÆ° sá» há»c ngÆ°á»i Mỹ David Marr, trong số đó có Hoà ng Cao Khải 15.
Ngay khi Khải còn sống, con cháu Ä‘ang là m quan lá»›n 16, nắm nhiá»u quyá»n lá»±c trong tay, ngÆ°á»i cùng thá»i vẫn không ngại đả kÃch ông.
Chẳng hạn, khi Khải mở tiệc mừng thá», có ngÆ°á»i là m thÆ¡ đăng báo, trong đó có hai câu:
Con cái một nhà hai tổng đốc Pháp Nam hai nước một công thần 17
Má»™t lần khác, có ngÆ°á»i vịnh Thái Hà ấp của vị phó vÆ°Æ¡ng Bắc Kỳ:
Thái ấp mây má», cá» lẫn rêu Pháp Nam trung tÃn cả hai triá»u 18
Giữa lúc Pháp Ä‘ang xâm lược và thống trị nÆ°á»›c Nam, còn gì mỉa mai bằng khen Khải là “công thần†“trung tÃn†cho cả hai bên!
Má»™t nhà nho đả kÃch thói ăn của đút lót của Khải:
Nay hạt Hà Äông còn biếu lợn Mai dân Nam Äịnh lại dâng bò (Vịnh Hoà ng Cao Khải) 1
Có kẻ nịnh bợ dá»±ng bia “ghi công†Khải, liá»n bị má»™t nhà thÆ¡ phê phán:
Hai chữ “vong quân†bia tạc chá»a? Sao không biết thẹn vá»›i non sông! 20
Ngoà i ra còn nhiá»u giai thoại kể chuyện tam nguyên Nguyá»…n Khuyến, nhà thÆ¡ Tản Äà ... là m thÆ¡, câu đối châm biếm Khải 21
“KHÔNG BỊ VẠCH TỘI ÃC†(?!)
Khi Ä‘á»c câu “Vấn Ä‘á» của ông [Hoà ng Cao Khải] cần được nghiên cứu để có thể có những nháºn định rạch ròi và xác đáng†1, ngÆ°á»i Ä‘á»c cứ ngỡ vị phó giáo sÆ° (dÆ°á»›i đây viết tắt là PGS) đã bá» nhiá»u công sức để nghiên cứu và phát hiện nhiá»u Ä‘iá»u má»›i khiến ông muốn má»i ngÆ°á»i thay đổi nháºn định vá» nhân váºt lịch sá» có vấn Ä‘á» nà y. NgÆ°á»i Ä‘á»c hết sức thất vá»ng trÆ°á»›c những chữ “chÆ°a†và “không†của PGS:
“Hiện nay, chÆ°a phát hiện được má»™t chi tiết, tà i liệu nà o†“ChÆ°a sÆ°u tầm được tà i liệu đầy đủ và cụ thể†“Nhiá»u hiện tượng chÆ°a được biết rõ†“Không rõ trong thâm tâm của ông nhÆ° thế nà o?†“Những thà nh tÃch “dẹp loạn†của ông chỉ được biết trên đại thể, chứ không thấy nêu rõ ở má»™t tráºn đánh hay má»™t mÆ°u mẹo nà o†“Và o lúc đó, có nhiá»u vị quan đã có biệt nhãn đối vá»›i những ngÆ°á»i là m quốc sá»± (...). Hoà ng Cao Khải có thuá»™c và o loại nà y không? Không rõ†1 Thừa nháºn “không thấyâ€, “không rõ†nhÆ°ng PGS vẫn mạnh dạn khẳng định là “không cóâ€, “không bịâ€: “Mặc nhiên quần chúng đã xem ông là tay sai đắc lá»±c của bá»n thá»±c dân, mặc dầu ông không có những hà nh Ä‘á»™ng Ä‘iên cuồng, Ä‘á»™c ác nhÆ° Nguyá»…n Thân, Trần Bá Lá»™câ€. “ThÆ¡ ca châm biếm đả kÃch ông khá nhiá»u. Tuy nhiên, có Ä‘iá»u lạ là trong loại thÆ¡ ca nà y, không có bà i nà o vạch rõ được tá»™i ác hay khuyết Ä‘iểm cụ thể của ông†“Hoà ng Cao Khải bị quy là tay sai đắc lá»±c cỡ chóp bu của thá»±c dân, nhÆ°ng ngÆ°á»i ta chỉ nghi ngỠông, chứ ông không bị bất bình, không bị vạch tá»™i ác†1
NgÆ°á»i Ä‘á»c có cảm tưởng PGS không chịu khó tìm Ä‘á»c các sách, báo vá» Hoà ng Cao Khải của các tác giả Việt Nam và nÆ°á»›c ngoà i, mà chỉ viết theo cảm tÃnh chủ quan.
Ở Ä‘oạn trÆ°á»›c, nhà sá» há»c Pháp Philippe Devillers cho biết: Hoà ng Cao Khải đã “bắt được nhiá»u ngÆ°á»i [những nghÄ©a quân yêu nÆ°á»›c] và thÆ°á»ng là hà nh quyết ngay†22 , không cần xét xá». Trong báo cáo đã dẫn, thống sứ Parreau cÅ©ng viết : Äầu tháng 3-1889, Hoà ng Cao Khải tiến hà nh “má»™t tráºn đánh vang dá»™i khắp vùng là m cho quân nổi loạn hoang mang, nhiá»u tên tÆ°á»›ng bị bắt và Hoà ng Cao Khải đã xá» tá» ngay láºp tức. HÆ¡n thế, Hoà ng Cao Khải không để cho quân nổi loạn kịp hoà n hồn. Thám tá» của ông tá»a Ä‘i khắp nÆ¡i, bắt giữ những kẻ tình nghi, há»… có dấu hiệu thông đồng vá»›i giặc thì xá» chém ngay tức khắc (…). Hà ng loạt tên nổi loạn bị xá» tá», là ng Phù Äổng theo giặc bị đốt sạch†23 . Toà n quyá»n De Lanessan xác nháºn Ä‘iá»u đó: Binh lÃnh dÆ°á»›i sá»± chỉ huy của Hoà ng Cao Khải “đã có những hà nh Ä‘á»™ng tà n bạo đến mức không chịu được. Tôi có thể nêu lên má»™t cái huyện trong tỉnh Hà Ná»™i, trong 15 ngà y, ngÆ°á»i ta đã chặt đầu 75 kỳ hà o bởi vì há» không thể hay không muốn (...) chỉ ra má»™t bá»n bất lÆ°Æ¡ng [tức nghÄ©a quân] Ä‘i theo con Ä‘Æ°á»ng nà o sau khi đã Ä‘i qua những là ng của há»â€ 24. Trong bức thÆ° Ä‘á» ngà y 16-10-1891, trung úy Pháp Fernand Bernard viết vá» Hoà ng Cao Khải: “Ông ta chặt 1800 đầu trong 3 tháng, nhÆ°ng ông ta đã thu được những tin tình báo quý báu đã giúp chá»™p được những tên cÆ°á»›p [tức nghÄ©a quân] và gặt hái được má»™t số lượng lá»›n súng ốngâ€25
NhỠsự tiếp tay của các Việt gian,
Chỉ cần và i trăm ngÆ°á»i dân SÆ¡n Mỹ (Quảng Ngãi) bị lÃnh Mỹ thảm sát đã khiến dÆ° luáºn trong và ngoà i nÆ°á»›c xúc Ä‘á»™ng sâu sắc. Thế mà hà ng nghìn đồng bà o Việt Nam bị Hoà ng Cao Khải chặt đầu không há» lay Ä‘á»™ng được trái tim PGS, nên ông vẫn mạnh dạn khẳng định Hoà ng Cao Khải “không có những hà nh Ä‘á»™ng Ä‘iên cuồng, Ä‘á»™c ác nhÆ° Nguyá»…n Thân, Trần Bá Lá»™câ€, vẫn không chịu thừa nháºn Hoà ng Cao Khải đã gây ra “tá»™i ác†1 ?! Những hà nh Ä‘á»™ng của Hoà ng Cao Khải – mà chÃnh toà n quyá»n Pháp cÅ©ng phải thừa nháºn là “tà n bạo đến mức không tin được†26 – là những sá»± tháºt hiển nhiên, chứ không phải do “quần chúng đã xemâ€, đã “nghi ngá»â€ hay đã “quy†cho Hoà ng Cao Khải, nhÆ° PGS viết 1. Nói má»™t cách tổng quát, các hà nh Ä‘á»™ng của Hoà ng Cao Khải đã cấu thà nh tá»™i ác chống lại Tổ quốc, chống lại nhân dân.
Hoà ng Cao Khải tá»± nguyện là m “tôi tá»›â€, “chó săn†(chữ của cụ Phan Bá»™i Châu dùng 12) cho quân cÆ°á»›p nÆ°á»›c, nên bị ngÆ°á»i cùng thá»i khinh bỉ, bị háºu thế lên án. Không biết đứng trên nhân sinh quan nà o mà PGS lại cho Khải “đã tiến lên tá»™t đỉnh vinh quangâ€? 1 Phải chăng cái “vinh†mà PGS thưởng cho Khải là cái “vinh†trong “mãi quốc cầu vinh†?
PGS khen: “Khi phụ trách Nha kinh lược Bắc Kỳ (tháng 6-1886), Hoà ng Cao Khải đã tá» ra là có tà i vá» mặt Ä‘iá»u hà nh chÃnh trịâ€. Nha kinh lược vốn là cÆ¡ quan đại diện triá»u đình Huế tại Bắc Kỳ. NhÆ°ng đến thá»i Khải là m kinh lược sứ, Pháp ngà y cà ng khống chế cÆ¡ quan nà y đến Ä‘á»™ “Nha kinh lược không phải chịu sá»± kiểm soát của triá»u đình Huế†1 nữa, mà chỉ biết là m theo lệnh của viên thống sứ Pháp ở Bắc Kỳ. “NhÆ° váºy, qua Hoà ng Cao Khải, thá»±c dân Pháp đã nắm toà n bá»™ Bắc Kỳ†1. PGS kết luáºn: “Ông trở thà nh ngÆ°á»i cầm đầu xứ Bắc, trá»±c tiếp dÆ°á»›i quyá»n ngÆ°á»i Pháp†1. Tháºt nghịch lý khi “ngÆ°á»i cầm đầu†lại nằm “dÆ°á»›i quyá»n†của ngÆ°á»i khác. Sẽ hợp lô-gÃc hÆ¡n nếu PGS viết: thống sứ Pháp là ngÆ°á»i cầm đầu, còn Khải chỉ là ngÆ°á»i cầm...Ä‘uôi! “Tà i vá» mặt Ä‘iá»u hà nh chÃnh trị†– mà PGS khen Khải – chẳng qua chỉ là tà i...tuân lệnh ngoại bang để đè đầu cưỡi cổ đồng bà o.
PGS khen cuốn Việt sá» yếu (bằng chữ Hán) của Khải. PGS thú nháºn “không rõ sau khi viết xong (năm 1914), tác giả đã cho nó được lÆ°u hà nh nhÆ° thế nà o†mà hầu nhÆ° chẳng ngÆ°á»i Việt Nam nà o biết đến nó. Tuy váºy, PGS vẫn hết lá»i khen nó là “má»™t công trình sá» há»c, má»™t tà i liệu có giá trị cho việc tìm hiểu lịch sá» nÆ°á»›c nhà â€, “cÅ©ng đáng được coi là má»™t đóng góp đáng quýâ€1
Không rõ PGS có biết Việt Nam sá» yếu của Hoà ng Cao Khải đăng trên Äông DÆ°Æ¡ng tạp chà (từ số 2 đến số 21) hay không? Tác phẩm nà y đã được nhà phê bình VÅ© Ngá»c Phan nháºn xét: “Táºp Việt Nam sá» yếu của Hoà ng Cao Khải chỉ là má»™t táºp bổ quốc sá», má»i việc chép rất sÆ¡ lược, phần nhiá»u là những việc của má»™t triá»u đại, phụ thêm những chÆ°Æ¡ng nói vá» danh tÆ°á»›ng, danh nho, quan chế, binh chế, khoa cá», còn vẫn không là m sao biết rõ được những việc trong dân gian. Chép lối nhÆ° thế là xếp việc ná» và o gần việc kia và nối bằng những lá»i nghị luáºn rất sÆ¡ sà i, chứ không phải cái lối vừa chép vừa đứng và o địa vị khách quan mà đặt lấy những dây liên lạc theo nhân quả thuyết†27. Việt Nam sá» yếu và Việt sá» yếu là hai “anh em ruá»™tâ€, ra Ä‘á»i trÆ°á»›c sau 1 năm (1914 và 1915), chất lượng của chúng sà n sà n nhau mà thôi, lẽ nà o má»™t bên bị đánh giá thấp, còn bên kia được khen lấy khen để ?
ThỠxem một trang Việt sỠyếu của Hoà ng Cao Khải viết như thế nà o.
Các bá»™ sá» cÅ© (nhÆ° Äại Việt sá» ký toà n thÆ° chẳng hạn) xem nhà Triệu là má»™t triá»u đại chÃnh thống của Việt Nam. Äến thế ká»· XVIII, Ngô Thì SÄ© là nhà sá» há»c đầu tiên chứng minh Triệu Äà không phải là ngÆ°á»i Việt Nam, mà chÃnh là kẻ đã xâm lăng nÆ°á»›c Âu Lạc, biến nÆ°á»›c ta thà nh thuá»™c quáºn của nÆ°á»›c Nam Việt bên Tà u. Trong Việt sá» tiêu án, Ngô Thì SÄ© viết: “Äất Việt [ở] Nam Hải, Quế Lâm không phải là đất Việt [ở] Giao Chỉ, Cá»u Chân, Nháºt Namâ€. Thế nhÆ°ng, sang thế ká»· XX, Hoà ng Cao Khải vẫn “khẳng định Triệu Äà là con ngÆ°á»i dẫn đầu ở Việt Nam xây dá»±ng ná»n Ä‘á»™c láºpâ€1, lặp lại má»™t sai lầm cÅ© đã được Ä‘Ãnh chÃnh. Váºy mà PGS vẫn cứ khen Việt sá» yếu “đã bổ sung cho kho tà ng sá» sách Việt Nam má»™t tà i liệu má»›i [!]â€, có “những nháºn định Ä‘á»™c đáo, khác vá»›i nhiá»u ngÆ°á»iâ€.1
Không chỉ khen Khải có tà i, PGS còn quả quyết Khải có công nữa!
Chả là , để thưởng công hãn mã của Khải, ngoà i việc thưởng Bắc Äẩu bá»™i tinh, năm 1893 thá»±c dân Pháp cấp cho ông má»™t vùng đất khá rá»™ng (nay thuá»™c quáºn Äống Äa) để ông láºp má»™t trang ấp (đặt tên là Thái Hà ấp). Tại đây, Khải cho xây dá»±ng nhiá»u công trình kiến trúc nguy nga nhÆ° dinh thá»±, lăng má»™ v.v... Chuyện chỉ có váºy, nhÆ°ng dÆ°á»›i mắt PGS, “trong khi là m kinh lược sứ Bắc Kỳ, Hoà ng Cao Khải cÅ©ng có những việc là m đóng góp nhất định cho đất Thăng Longâ€: đó là “Hoà ng Cao Khải chá»n được vùng đất vốn còn hoang vu, có nhiá»u đầm ao sình lầy ở địa bà n nà y để tạo láºp thà nh má»™t trang ấp ngà y cà ng trù phú. Có thể đây cÅ©ng là thêm má»™t nét đẹp trong lịch sá» xây dá»±ng đô thà nh Thăng Long†! 1 Có má»™t Ä‘oạn PGS trÃch dẫn Phan Bá»™i Châu viết vá» Hoà ng Cao Khải nhÆ° sau: Phan Bá»™i Châu “có nhắc đến Hoà ng Cao Khải là ngÆ°á»i vẫn có “nhất Ä‘iểm linh Ä‘Ã iâ€, “còn má»™t Ä‘iểm lÆ°Æ¡ng tâm, còn biết Việt Nam là là nÆ°á»›c của tổ tông cha mẹ, còn biết Việt Nam là nÆ°á»›c đồng bà o, không nỡ trông thấy ngÆ°á»i Pháp phá hoại mòn má»i Ä‘i†và Phan Bá»™i Châu vẫn hy vá»ng sá»± “hồi tâm†của Hoà ng Cao Khải†. So sánh Ä‘oạn trên vá»›i nguyên văn bản dịch Việt Nam vong quốc sá»: “Thá» xem những kẻ rất nghèo hèn đê tiện, nhÆ° Ä‘i ở bán hà ng, là m thuê cho phÆ°á»ng thịt, cÅ©ng còn có má»™t Ä‘iểm lÆ°Æ¡ng tâm, còn biết Việt Nam là nÆ°á»›c của tổ tông cha mẹ, còn biết Việt Nam là nÆ°á»›c đồng bà o, không nỡ trông thấy ngÆ°á»i Pháp phá hoại mòn má»i Ä‘i; huống chi [Nguyá»…n] Thân và [Hoà ng Cao] Khải kia?†29 ngÆ°á»i Ä‘á»c sẽ thấy chủ ngữ của “còn cóâ€, “còn biếtâ€, “không nỡ trông thấy†là “những kẻ rất nghèo hèn đê tiệnâ€, chứ không phải là “Hoà ng Cao Khải†nhÆ° PGS muốn cho ngÆ°á»i Ä‘á»c hiểu lầm. TrÃch dẫn mà cố tình là m sai lạc ý nghÄ©a của nguyên tác là điá»u tối kỵ đối vá»›i những nhà nghiên cứu biết tôn trá»ng sá»± liêm khiết vá» trà tuệ.
“SAO KHÔNG BIẾT Há»”...â€
Khi Hoà ng Cao Khải còn sống, có má»™t nhà nho giá»i nghá» nịnh bợ, Ä‘á» nghị thỠ“cụ Hoà ng†tại Ä‘á»n Trung liệt (ở Hà Ná»™i) bên cạnh các nhà yêu nÆ°á»›c chống Pháp nhÆ° Nguyá»…n Tri PhÆ°Æ¡ng, Hoà ng Diệu... Hay tin ấy, nhà thÆ¡ Phan Äiện (1874-1945), ngÆ°á»i cùng là ng Tùng Ảnh vá»›i Khải) phản đối:
... Thá» bên trung trá»±c, bên gian nịnh Thế cÅ©ng Ä‘á»n Ä‘Ã i, cÅ©ng miếu hÆ°Æ¡ng. ThÆ¡m thối lẫn nhau mùi tắt há»ng Ngá»t ngà o đầu miệng lưỡi không xÆ°Æ¡ng. Nhà nho lại có thằng nà o đó Luồn cúi và o ra bợ cụ Hoà ng? 30
Thì ra không phải chỉ có nhà nho đầu thế kỷ XX mới “bợ cụ Hoà ng†!
Những câu há»i trong bà i “Vè quan Äình†không phải chỉ đặt ra cho cá» nhân – quáºn công há» Hoà ng mà thôi:
Sao không biết hổ vá»›i mình? Há»i rằng chức tÆ°á»›c hiển vinh nổi gì? Mang danh khoa mục là m chi?
Câu chuyện vẫn còn mang tÃnh thá»i sá»± nóng bá»ng.
Nguyá»…n Thị Äông Thái
Bên dòng sông La (Hà Tĩnh), mùa sen nở 2009.
1. PGS........., “Việt sá» yếu và tác giả của nóâ€, tạp chà Nghiên cứu lịch sá» số 5 (385), 2008, tr. 72-79. 2. Văn kiện Äảng toà n táºp, Nxb ChÃnh trị quốc gia, Hà Ná»™i, 2000, táºp VII, tr.149. 3. Äà o Trinh Nhất, Phan Äình Phùng, Nxb Tân Việt, Sà i Gòn, 1950, tr.168. Quyển Phan Äình Phùng xuất bản lần đầu tiên ở Hải Phòng năm 1936, chỉ 3 năm sau khi Hoà ng Cao Khải chết. Do đó, chi tiết nêu trên phải tuyệt đối chÃnh xác; nếu không, thá»±c dân Pháp và “con cái má»™t nhà hai tổng đốc†của há» Hoà ng sẽ không để tác giả yên. 4, 6, 22, 24, 25, 26. Philippe Devillers, NgÆ°á»i Pháp và ngÆ°á»i Annam bạn hay thù?, Ngô Văn Quỹ dịch, Nxb Tổng hợp thà nh phố Hồ Chà Minh, 2006, tr.493, 511, 512. 5, 23 Nguyá»…n Phan Quang, Việt Nam cáºn đại – những sá» liệu má»›i, Nxb Thà nh phố Hồ Chà Minh,1995, tr.126, 126 7, 8, 9. Äao Trinh Nhất, sÄ‘d, tr. 169, 171, 172, 173, 177 10, 12, 20. ThÆ¡ văn yêu nÆ°á»›c ná»a sau thế ká»· XIX (1858-1900), Nxb Văn há»c, Hà Ná»™i, 1976, tr. 536, 562, 563. 11. Nguyá»…n Sinh Duy, Phong trà o NghÄ©a há»™i Quảng Nam, Nxb Äà Nẵng, 1996, tr. 183 13.Nguyá»…n Văn DÆ°Æ¡ng, Tuyển táºp Phan Châu Trinh, Nxb Äà Nẵng, 1995, tr. 636 14, 29 ChÆ°Æ¡ng Thâu, Phan Bá»™i Châu toà n táºp, Nxb Thuáºn Hóa, 1990, táºp II, tr. 130, 155, 156 15. David G. Marr, Vietnamese Anticolonialism 1885-1925, Äại hoc California xuất bản, Berkeley (Mỹ), 1971, tr. 220 16. Hai con trai của Khải Ä‘á»u là m tổng đốc (Hoà ng Trá»ng Phu tổng đốc Hà Äông, Hoà ng Mạnh Trà tổng đốc Nam Äịnh).. Hoà ng Gia Mô, cháu ná»™i của Khải, là m tri huyện VÄ©nh Bảo. Trong cuá»™c khởi nghÄ©a năm 1930 do Nguyá»…n Thái Há»c lãnh đạo, nghÄ©a quân Việt Nam Quốc dân đảng xá» tá» Mô rồi quăng xác xuống sông Cầu Mục (15-2-1930) 17. Tạp chà Nam Phong (Hà Ná»™i) số 22, tháng 4-1919 18. Lãng Nhân, ChÆ¡i chữ, Nam Chi tùng thÆ°, Sà i Gòn, 1963, tr.179 19. VÅ© Ngá»c Khánh, ThÆ¡ văn trà o phúng Việt Nam từ thế ká»· XIII dến 1945, Nxb Văn há»c, Hà Ná»™i, 1974, tr. 279 21. Hoà ng Ngá»c Phách và Kiá»u Thu Hoạch, Giai thoại văn há»c Việt Nam, Nxb Văn há»c, Hà Ná»™i, 1988; Thái Bạch, Giai thoại văn chÆ°Æ¡ng Việt Nam, Nxb Äà Nẵng, 1994 v.v… 27. VÅ© Ngá»c Phan, Nhà văn hiện đại, Nxb Khoa há»c Xã há»™i, Hà Ná»™i, 1989, táºp I, tr. 183 28. Ngô Thá»i SÄ©, Việt sá» tiêu án, Nxb Thanh niên, thà nh phố Hồ Chà Minh, 2001, tr. 29 30. Văn thÆ¡ yêu nÆ°á»›c và cách mạng đầu thế ká»· XX (1900-1930), Nxb Văn há»c, Hà Noi65i, 1976, tr. 617-618.  http://giaodiemonline.com/2009/11/hoangcaokhai.htm |