TS. Lê Thị Thanh Tâm

Chúng ta cùng bắt đầu từ ý tưởng này: tâm bất sinh và quan hệ của nó với cảm hứng sáng tạo trong thơ thiền.

Tâm bất sinh là một thiền ngữ. Hệ thống thiền ngữ gắn liền với các bối cảnh tu tập điển hình, những nhân tố điển hình (đạo sư, thiền sư, thiền sinh), trường hợp đắc ngộ điển hình. Thiền ngữ tâm bất sinh trong bài viết này được hiểu như là một trạng thái dừng lại mọi suy nghĩ hỗn tạp, trở về thanh lắng trong tinh thần của người tu thiền. Nói khái quát hơn, tâm bất sinh là nguyên tắc trải nghiệm nhất thiết có của những tu sĩ học Phật thành đạo.

ThS. Trần Văn Trọng

Tác phẩm Thầy Larazo Phiền của Nguyễn Trọng Quản xuất hiện lần đầu năm 1887 đánh dấu cho sự ra đời văn xuôi tự sự quốc ngữ Việt Nam. Có thể nói, tác phẩm của Nguyễn Trọng Quản cho đến nay vẫn còn gây nhiều tranh cãi xem nó thuộc thể loại nào: tiểu thuyết, truyện ngắn hay truyện vừa⁽¹⁾. Đây cũng chính là điểm hấp dẫn và mới mẻ mà các tác phẩm trước nó không có được nhưng cũng vì thế mà trong một thời gian dài đã không được công chúng và văn giới đương thời đánh giá đúng vị trí và vai trò. Trong bài giảng Truyện đầu tiên viết theo lối Tây phương Truyện “Thầy Lazaro Phiền” của Nguyễn Trọng Quản (bản in ronéo) soạn cho năm cuối đại học và sau đại học trường Đại học Sư phạm Tp.Hồ Chí Minh, GS. Nguyễn Văn Trung cho rằng: Bởi cái nhan đề của truyện và tên của tác giả - P.J.-B. Nguyễn Trọng Quản - đã khiến độc giả cho rằng đây là một truyện đạo và do một người theo đạo Thiên chúa nên không quan tâm đến. Đó là một lí do, cái chính là tác phẩm đã không đáp ứng được thị hiếu của độc giả lúc bấy giờ vốn chưa được chuẩn bị để tiếp nhận một tác phẩm mới lạ đối với họ đến như thế. Độc giả của Nam Bộ, vốn là những người bình dân, xưa nay chỉ quen thưởng thức truyện văn vần và văn biền ngẫu cho nên thời điểm đó khó có thể chấp nhận lối văn nôm na như “tiếng Annam ròng” của Nguyễn Trọng Quản, nhất là đôi khi nó còn mang dáng dấp của những câu văn dịch từ tiếng Pháp. Tâm lý của nhân vật cũng không phù hợp với công chúng bình dân Nam Bộ, chủ đề “phạm tội và sám hối” của đạo Thiên chúa lại càng xa lạ đối với họ. Và kết thúc câu chuyện bất hạnh cũng không hợp với truyền thống mà lâu nay họ vẫn biết: “ở hiền gặp lành”, “ác giả ác báo, thiện giả thiện báo”… Trường hợp Thầy Larazo Phiền của Nguyễn Trọng Quản không hiếm gặp trong lịch sử văn học Việt Nam cận - hiện đại⁽²⁾ và đã trở thành một qui luật bất thành văn: “cái mới ra đời thường khó khăn, xuất hiện thường lặng lẽ và do đó đôi khi nó bị người cùng thời coi thường và quên lãng. Đặc biệt hoàn cảnh đất nước bị chiến tranh kéo dài như Việt Nam, có thể có những cái mới trong văn học ra đời chưa được nhận biết đầy đủ, đã bị thất lạc, thậm chí bị tiêu hủy trong khói lửa” (Trần Đình Hượu)⁽³⁾. Những năm trở lại đây, tác phẩm Thầy Larazo Phiền nói riêng và văn học quốc ngữ Nam Bộ nói chung đã và đang dần tìm được vị trí xứng đáng trong lịch sử văn học dân tộc. Tuy nhiên, cho đến nay các nhà nghiên cứu vẫn chưa có sự thống nhất về mặt thể loại truyện Thầy Larazo Phiền. Ở bài viết này, chúng tôi muốn góp thêm tiếng nói khẳng định lại thể loại của tác phẩm có tính khai sáng cho nền văn xuôi tự sự quốc ngữ Việt Nam dựa trên những phương diện sau: