THÆ CAO THOẠI CHÂU:
SỰ BẤT LỰC CỦA NGÔN NGỮ
VÀ LÆ¯Æ NG TRI CỦA NGƯỜI TRà THỨC THỜI CHIẾN*
Hoà ng Trần
Tôi đã Ä‘á»c và thuá»™c lòng nhiá»u bà i thÆ¡ của Cao Thoại Châu trÆ°á»›c khi được gặp anh và được anh xem là “bạn hay cùng nhau Ä‘i uống cà phêâ€[1], lúc tôi còn là má»™t cáºu há»c trò trung há»c ở Pleiku - má»™t thị xã miá»n núi. Bên những con Ä‘Æ°á»ng bụi Ä‘á» Â rầm ráºp xe nhà binh, và phố xá ngả mà u áo lÃnh, lÅ© há»c trò má»›i lá»›n sá»›m vá»™i già nua. Háºu cứ vùng chiến sá»±, áo rằn sánh vai áo trắng. CÅ©ng chẳng mấy chốc rồi áo trắng lại “ngả mà u ba lô mÅ© sắt†thôi mà . Chẳng biết tá»± bao giá», bên những chén rượu “có lệ ta hòa chung hÆ¡i men†của anh-em-văn-nghệ-tỉnh-lẻ chúng tôi,  xen lẫn tiếng mÆ°a tiếng guitar tiếng hát, hai bà i thÆ¡ Má»i em uống rượu, Äể nhá»› lúc Trâm xa của Cao Thoại Châu luôn được cất lên cùng thÆ¡ của nhiá»u thi sÄ©Â khác:
Ta Ä‘á»™i nón Ä‘i má»i em uống rượu
cuộc tình sầu thôi hãy gác qua bên
ta đâu có giáºn há»n chi cuá»™c sống
dù tháºt tình buồn lắm phải không em?
(Má»i em uống rượu)
Hình nhÆ° tôi vừa tiá»…n má»™t ngÆ°á»i
Có Ä‘iá»u gì mất Ä‘i trong tôi…
(Äể nhá»› lúc Trâm xa)
Những Æ°u tÆ° cà y nát tâm hồn. ThÆ¡ Cao Thoại Châu đến vá»›i chúng tôi trong má»™t thung lÅ©ng mịt mùng sÆ°Æ¡ng khói. Rồi ngấm, rồi say. Và đá»ng lại. Cái hay của thÆ¡ là , thÆ¡ hay thì những ngÆ°á»i là m thÆ¡ sẽ là những ngÆ°á»i đầu tiên đón lấy. Trong thế giá»›i thÆ¡ ca, Ãt có chuyện “gà tức nhau tiếng gáyâ€! Váºy nên, những câu thÆ¡ tinh luyện, già u hình tượng, nhiá»u nhạc tÃnh vá»›i giá»ng Ä‘iệu “u trầm† của Cao Thoại Châu, khi xuất hiện trên Nghệ thuáºt, Văn… những năm cuối tháºp kỉ 60 đầu 70 thế kỉ trÆ°á»›c, được đông đảo ngÆ°á»i yêu thÆ¡ đón nháºn cÅ©ng là lẽ tá»± nhiên.
Cuá»™c chiến đã vô cùng khốc liệt. Tâm trạng Cao Thoại Châu cÅ©ng chÃnh là tâm trạng của “những ngÆ°á»i cha ngÆ°á»i chú / đã xăm từng đổ vỡ trên tayâ€, những ngÆ°á»i thầy Ä‘ang “bÆ¡ vÆ¡ giữa bóng tối xây thà nhâ€. Là tâm trạng của những ngÆ°á»i lÃnh “mang da thịt / là m máºp cho chiến tranhâ€, của cả má»™t lá»›p thanh niên “tan tácâ€. Và  của những “cuá»™c yêu Ä‘Æ°Æ¡ng†“bấp bênh†đầy “thÆ°Æ¡ng tÃchâ€: quán cô hồn ngủ trá» khách cô Ä‘Æ¡n…
Mà , ngÆ°á»i thầy giáo bÆ°á»›c và o nghỠở tuổi hai mÆ°Æ¡i và trở lại nghỠở tuổi ba mÆ°Æ¡i sau Những nhục nhằn má»™t thá»i Ä‘i lÃnh, khi Äạn vẫn nổ ầm phá tung đêm lạnh Máu vẫn chảy hoà i trên má»—i bản tin… ấy, là m sao có thể bình thản đứng trên bục giảng trÆ°á»›c đám há»c trò “ngÆ°á»i chết kẻ lêu bêuâ€; khi bản thân thầy, bạn bè thầy, Ä‘á»u “chỉ là cầu/ cho ngÆ°á»i ta phá sáºp, chỉ là đồn/ cho ngÆ°á»i ta bắn nátâ€?  Cho nên:
Thầy dạy các em vỠlòng dũng cảm
Là m ngÆ°á»i chân thà nh mãi mãi không thôi.
Rồi má»™t đêm thầy khoác áo ra Ä‘Æ°á»ng
Với nỗi sầu với phẫn nộ như điên…
(Chá»— ngồi của nhà giáo thá»i chiến)
vá»›i những ngÆ°á»i trà thức có lÆ°Æ¡ng tri cÅ©ng là điá»u tất yếu.
NgÆ°á»i thầy ấy tuy có “dẫm lên những lối mònâ€, nhÆ°ng chẳng há» lừa dối há»c trò: Thầy đã để cho ngÆ°á»i ta chết Cho Ä‘á»i mình thà nh nghÄ©a địa, các em… Từ Chá»— ngồi của nhà giáo thá»i chiến, Bà i giảng khai trÆ°á»ng, Khi trở lại Kon Tum, có lẽ thầy mong muốn há»c trò sẽ nháºn ra “sá»± tháºt†từ “nhân chứng†là thầy, vá» má»™t cuá»™c chiến tranh phi nghÄ©a – tất nhiên bằng ngôn ngữ thi ca – để Các em sau nà y lá»›n lên má»—i đứa (sẽ tá»± xác định cho mình) Äứng nÆ¡i nà o trong cuá»™c chiến tranh?
Xót xa thay, những ám ảnh chiến tranh đeo đẳng theo thầy cả trong cái giỠphút “hạnh phúc†nhất - sắp được là m bố:
Con sinh ra tám giỠđêm tỉnh lẻ
‘                      Äá»i âm u cÅ©ng tá»±a nhÆ° đèn
Gió lên đầy hai dãy hà nh lang
Cũng tối ám như lòng của bố…
(Tặng váºt đầu Ä‘á»i)
“Nhà giáo - NgÆ°á»i lÃnh†ấy đã “dÅ©ng cảm†biết bao, giữa những “dây xÃch vô hình†của cá»— máy chiến tranh hung bạo, trÆ°á»›c “ruá»™t gan và xÆ°Æ¡ng thịt†đồng bà o, dám dõng dạc nói lên sá»± tháºt:
Em nà o biết bao nhiêu máy bay
đang dội bom xuống đầu kẻ thù
những kẻ thù chưa hỠbiết mặt
những kẻ thù vô danh
những kẻ thù chưa biết đi
những kẻ thù chỉ lớn hơn em một chút.
(ThÆ° gá»i má»™t em bé Hoa Kỳ)
Nhà thÆ¡ ấy là m thÆ¡. Anh là m thÆ¡ “để nói cho mình nghe những khát thèm bất lá»±câ€. NhÆ°ng rồi anh lại “nổi Ä‘iên giáºn dữâ€. Bởi thÆ¡ cÅ©ng chỉ là “thứ ngôn ngữ đánh lừaâ€. Trong “tan hoangâ€, ngÆ°á»i lÃnh ấy “thèm yêuâ€, “thèm hátâ€. NhÆ°ng Na Æ¡i, Trâm Æ¡i, nhà thÆ¡ – ngÆ°á»i lÃnh ấy yêu để mà “thay thế những cÆ¡n buồn vô cá»› â€, để mà “có hai ngÆ°á»i cho đỡ cô Ä‘Æ¡nâ€! Anh từng tá»± thán: Yêu có phải suốt Ä‘á»i nÃu giữ Má»™t Ä‘iá»u gì không có trong tay.  ThÆ¡ tình Cao Thoại Châu “trùng Ä‘iệp Ä‘au buồn, thứ Ä‘au buồn không tên để gá»iâ€. Mà không buồn sao được, tình yêu thá»i tao loạn, vá»›i liên miên những chuyến khởi hà nh, những cuá»™c chia xa, những giá» Ä‘Æ°a tiá»…n: Mấy giá» trÆ°a nay ngÆ°á»i lên phi cơ… Sao ngÆ°á»i không Ä‘i bằng xe đò… Sao ngÆ°á»i không Ä‘i bằng sân ga… Và :
Tôi là núi sao ngÆ°á»i bá» núi
Tôi là thuyá»n sao ngÆ°á»i không qua sông
Tôi là cầu sao ngÆ°á»i không qua thá»
Cho tôi nhìn bóng nước rung rinh
Cho tôi nhìn tôi hốc hác điêu tà n
Cho tôi khóc và tôi nghe tiếng khóc…
(Äể nhá»› lúc Trâm xa)
Không chỉ bi quan, Cao Thoại Châu còn quá Ä‘á»—i cô Ä‘Æ¡n, cô Ä‘á»™c. Không phải cái cô Ä‘Æ¡n “niệm thiên địa chi du du†trÆ°á»›c kiếp ngÆ°á»i. Anh cô Ä‘Æ¡n vì anh thấy mình “vô dụng†giữa “tang thÆ°Æ¡ngâ€:
Tôi là chiếc xe bò đã cũ
ÄÆ°á»ng gáºp gá»nh tôi chở tôi Ä‘i
ÄÆ°á»ng gáºp gá»nh tôi chở tôi vá»
Trên một chiếc xe bò đã cũ.
(Cám Æ¡n, và xin lá»—i má»™t ngÆ°á»i)
Tiá»…n chân tuổi ba mÆ°Æ¡i anh đã tá»± cho “già â€. Bạn bè tan tác, anh Ä‘á»™c ẩm cùng gÆ°Æ¡ng “để có ngÆ°á»i đối diệnâ€. Rồi anh Ä‘á»™i nón Ä‘i má»i em uống rượu. “Em chối từâ€, anh lại “lẻ bạn, vòng tay ôm hồ rượu thấy mênh môngâ€â€¦  Xung quanh anh, cÅ©ng bao nhiêu là “cóâ€â€¦ NhÆ°ng rốt lại vẫn là :
Có ta trong một toa tà u trắng
tỉnh rượu nằm nô rỡn một mình
có em còn đứng sau khung kÃnh
có ná»—i buồn gá»i má»™t toa riêng…
(Má»i em uống rượu)
Cô Ä‘Æ¡n đến thế là cùng….  Anh, “emâ€, và có lẽ tất cả chúng tôi Ä‘á»u cô Ä‘Æ¡n váºy. Có sÆ° bất lá»±c  nà o không dẫn tá»›i cô Ä‘Æ¡n?
Sà i Gòn, hạ chà 2013
H. Tr.
_____________________________
*Tá»±a táºp thÆ¡ Cao Thoại Châu Má»i em uống rượu, NXB Há»™i Nhà văn, 2013.
[1]http://www.pleikucafe.com/ver2/tin-tuc-24h/pleiku-xua-va-nay/pleiku-con-mot-chut-gi-de-nho-de-thuong.html.
//
//
//
|