HOÀNG TRẦN

MỘT BÀI HỌC CŨ

* Thân tặng các đồng nghiệp tương lai của tôi

Giá ngày xưa thầy không đánh oan em giữa lớp

Giá có một lần thầy nghĩ lại mà thôi

Thì hôm nay em đã không lánh mặt

Khi chợt gặp thầy giữa phố lạ thầy ơi!

Bài dạy từ thầy thật chua xót cho em

Là bài học theo em dai dẳng

Vết mực đổ, áo học trò thì trắng

Tưởng gương soi không chút ố tì.

Xin lỗi thầy, cho em nhắc chuyện xưa

Chẳng bài học nào không bổ ích

Cũng có thể thuộc làu mà vẫn vấp

Em nhắc ra chỉ cốt tự răn mình.

Sài Gòn, 17-6-2001

Đi học, bị thầy đánh mắng oan thì có gì mà phải “quan trọng hoá” như thế?

Thật ra tôi có hề bị đánh oan đâu! Đấy chỉ là cách nói giảm trong thơ. Chuyện kể ra còn tồi tệ hơn nhiều…

Năm ấy tôi đang học lớp đệ ngũ tại một trường tư ở một tỉnh cao nguyên. Vào đầu giờ một buổi chiều, khi thầy dạy môn Văn đang say sưa giảng văn thì thầy Th.H.M., vừa là Tổng giám thị, vừa là thầy dạy tiếng Pháp của lớp tôi, hùng hổ bước vào lớp gọi đúng tên tôi lên bảng và liền đó ngay giữa lớp thầy tống vào hàm tôi hai quả như trời giáng với lí do là tôi đã bịa một chuyện “động trời” nhằm “phỉ báng” thầy. Sau đó, thầy bắt tôi lên văn phòng quỳ và rồi lại dùng roi mây đánh tôi tới tấp! Tôi bị đánh như bị đòn thù! Bây giờ, hàm tôi như vẫn còn cảm giác đau!

Thật tình tôi không hề biết gì về câu chuyện mà thầy đã vu là tôi nói, vậy làm gì có chuyện tôi bịa chuyện “phỉ báng” thầy! Tôi bị đánh oan! Có lẽ vì bị xúc phạm quá lớn nên thầy mất bình tĩnh, quy tội oan cho tôi chăng? Thôi, thầy cũng là người, thông cảm cho thầy đang cơn nóng giận! Đó là suy nghĩ của tôi và gia đình tôi những ngày sau đó.

Nhưng sự đời lại không đơn giản!

Sau ngày giải phóng, tôi được biết, những điều "động trời" mà người ta đồn đãi về thầy hồi đó (và cũng là cái nguyên cớ để thầy đánh tôi) là hoàn toàn chính xác. Và lúc này, tôi mới hiểu ra, mình chỉ là nạn nhân của cái thủ đoạn “cả vú lấp miệng em”. Tôi đau đớn tột cùng!

Và rồi tôi làm bài thơ này, trước hết để “tự răn mình”.

Giờ, theo đề nghị của một vài bạn muốn đọc, tôi tải bài thơ này lên đây, kèm theo "xuất xứ" để bạn đọc hiểu cho. "Nhất tự vi sư, bán tự vi sư", lẽ nào tôi - một người dạy học - lại có thể vô ơn với thầy mình. Có điều, quả thật, có những kẻ đến cái lương tri của một con người cũng không có thì làm sao có thể nói đến đức độ của một người thầy, làm sao có thể có được sự thương yêu kính trọng của học trò?

Mong sẽ không còn những con sâu trong nồi canh vốn dĩ chẳng lấy gì làm ngon ngọt lắm của nghề dạy học nước ta!

NHÂN 2 NĂM NGÀY MẤT

Võ Minh Trang sinh năm 1944 tại xã Đại Thạnh, huyện Đại Lôc, tỉnh Quảng Nam, mất ngày 09 tháng 3 năm 2006 (10/02 năm Bính Tuất). Tác phẩm: Theo dấu chân xưa, NXB Quảng Nam – Đà Nẵng, 1995; Tạ ơn giọt lệ, NXB Trẻ TP Hồ Chí Minh, 1996; Hạt bụi thức giấc , NXB Trẻ, TP HCM, 1997.

NHỮNG LỜI TÌNH CHÂN…[*]

Võ Minh Trang cho đến giờ vẫn chưa phải là một bút danh quen trong làng thơ, mặc dù anh cầm bút đã khá lâu - trước năm 1975, anh đã từng in thơ rải rác trên một số báo chí ở miền Nam. Cho nên, khi được anh tặng tập thơ đầu tay THEO DẤU CHÂN XƯA (NXB Quảng Nam - Đà Nẵng, 1995) tôi vội vàng đọc ngày. Ấy là vì, lúc này đây, hầu như bất cứ ai có điều kiện thì cũng có thể đưa trình làng những đứa con tinh thần của mình một cách dễ dàng, nhưng thật tình không phải tác giả nào cũng có khả năng làm thơ! Đọc ngay, là để qua thơ biết người mà có cách ứng xử phù hợp, vì tôi và anh vốn chỉ sơ giao.

May thay, tập thơ đầu của Anh, tuy tứ thơ không mới, cũng lắm chỗ dễ dãi nhưng bù lại, có những đoạn khiến tôi cảm thấy chạnh lòng:

Ngó tới ngó lui chồng bản thảo

Trò chơi chữ nghĩa cháy đời trai

Bút nghiên ứ hự buồn cơm áo

Giấu bặt trong đêm tiếng thở dài.

(Giọt lệ nụ cười)

Tu hú kêu chi buồn lắm vậy

Quê ơi! Đừng nhắc tiếng lòng xưa.

(Nghe tiếng chim tu hú nhớ mẹ)

Thơ Anh những khi ít dụng công thì lại dễ gây xúc động lòng người. Xúc động vì cái tình chân mà anh gửi gắm. Nói như Ngô Thì Nhậm: “Tình cảm dồi dào thì thơ nảy sinh”. Thơ mà không có tình thì khó tìm được người đồng cảm. Không cần người đồng cảm thì làm thơ và in thơ ra để làm gì?

Nên, thú vị nhất vẫn là khi chợt gặp trong thơ Võ Minh Trang những từ ngữ, hình ản gần gũi với sinh hoạt hằng ngày:

…………

Qua những xóm nghèo thơm mắm cái

Chợt thèm rau sống cải tần ô

(Bến quê Đại Lộc)

Ta như một người ăn hoài cao lương mĩ vị, bỗng một hôm được đãi cơm nóng với cà pháo tôm chua hay đọt khoai lang luộc. Dân dã vậy mà ngon.

Bên cạnh đó, Võ Minh Trang rất có ý thức khai thác sức biểu cảm, tính biểu trưng của những từ láy tiếng Việt, đặc biệt là những từ láy ba láy bốn rất dễ gây ấn tượng:

Nhớ những buổi ta cà lăm cà lặp

Ngồi bên em ho hắng ngó mông lung

…………

Yêu ngó vậy mà gay go quá thể

Cứ lấp la lấp lửng những khi gần

(Dưới mái hiên thơ)

Mấy mươi năm mới có buổi quay về

Thôn xóm cũ chừng lạ huơ lạ hoắc

Những đứa trẻ lớn thình không biết mặt

Bạn bè xưa tan tác sạch sành sanh

(Từ một dòng sông)

Ở tập thơ thứ hai này, tôi lại bắt gặp những mặt yếu và những mặt mạnh như vậy.

Đọc xong một khổ, một bài, xong cả tập, lại thấy tiếc cho Anh. Giá như thơ Anh ý bớt dàn trải, ngôn ngữ chắt lọc hơn và được đặt để đúng nơi đúng lúc hơn, cốt TINH hơn ĐA thì với những mặt mạnh sẵn có, hẳn Anh có một chỗ đứng nhất định trong làng thơ đương đại.

Những bài thơ Anh viết cho tình bằng hữu là những bài thơ hay. Vẫn là cái tình chân với phong thái ngang tàng. Vẫn là cái thú vị bất ngờ của lời ăn tiếng nói thường ngày. Một người có những bài thơ về bạn như vậy phải là một người sống có bạn và hết lòng vì bạn:

Cánh bướm đa tình sẽ luỵ

Bên thềm bão lửa thịt da

Tri âm há là tri kỉ

Kiếm mồi uống rượu đi cha

(Gửi bạn)

Thì uống! Mời ngươi, tình rất bạn

Rượu còn chớ dại để lòng say

Thành phố tiễn ngươi chung rượu đắng

Về rừng chớ ngại lá khô bay

(Xó chợ bìa rừng)

Những khi Anh viết về Mẹ, về Cha, về nơi chôn nhau cắt rốn, về những kỷ kiệm buồn, Anh bỗng hoá thành một con người khác. Lời Anh trân trọng, tha thiết u hoài; lòng Anh nghĩa ân trĩu nặng. Cũng vì vậy, những lời thơ mộc mạc lại có sức truyền cảm không ngờ:

Nằm giữa ngổn ngang bia mộ lạ

Cha giờ không biết đã quen ai

Con đi tự buổi tay cầm ná

Giờ xế chiều trăng chợt thở dài

(Nỗi lòng)

Bài HUẾ ĐÊM, theo tôi, cũng là một bài thơ hay. Không ở Huế, không có một mối tình với Huế, sẽ khó lòng chuyển tải được cái hồn của HUẾ ĐÊM và là Huế – của – riêng – anh đến vậy:

…… Trăng ôm phố Huế đêm tròn lựng

Riêng một mình ta lạc giữa đời

Giọt lệ cưu mang thân ngựa chứng

Ngậm ngùi giằng xé bỏ đêm chơi.

Sương khuya tràn xuống như mời mọc

Nhịp guốc em về lạc lõng rơi.

Tiếng hát bỗng buồn như tiếng khóc

Mang mang dìu dặt đẩy sông trôi.

(Huế đêm)

Nhưng thôii…. Thơ Võ Minh Trang đang ở trên tay bạn. Chỉ mong điều tôi viết cũng là điều bạn nghĩ.

Sài Gòn, tháng 10 năm 1995

Trần Hoàng

Giữa Trung thu năm 2003, nhà thơ Kim Tuấn đã vĩnh viễn về với cõi trăng. Trung thu lại về, nhớ anh, tôi tìm đọc lại bài viết tiễn anh trên báo Người Lao Động năm đó. Không ngờ, tìm được ngay link của bài này trên báo NLĐ điện tử.

Thơ lí và thơ ngắn (hình bìa ở trên) là tập thơ cuối do anh tự tay chọn lựa và trình bày. Hình như có linh cảm sao đó mà với tập thơ này, anh cứ muốn tôi đề tựa. Thật lòng tôi không dám làm cái việc "vô phép" ấy, nhưng vì sợ anh buồn, tôi đành phải liều viết. Không ngờ, đó là vinh dự và cũng là kỉ niệm cuối cùng mà anh dành cho tôi, thằng em nhỏ của anh.

Nguyên văn bài tựa:

CÒN MÃI ĐÓ NHỮNG KHÔNG GIAN VÀ TÌNH TỰ LÍ

Từ hồi còn trẻ, chúng tôi vẫn thường nghe và nghêu ngao mấy khúc dân ca: “Chiều chiều dắt mẹ (tà là đèo) qua đèo…”, Ơ… ai đem con sáo, sáo (nó) sang sông.. Để cho, để cho con sáo, sáo sổ lồng, sổ lồng (nó) bay xa…”, “Chim quyên quầy, ăn trái quây, nhãn (i) lồng, nhãn (i) lồng, ơ cô bạn mình ơi, ơ cô bạn quen hơi…” dù chưa biết thế nào là lí. Sau này, nhờ học hành, lại biết thêm: Lí chính là một “điệu hát dân gian ngắn, gọn, tính nhạc phong phú và rõ nét, chịu nhiều ảnh hưởng của nhạc đàn” (Từ điển tiếng Việt, Hoàng Phê chủ biên).

Rồi trở thành thị dân. Rồi cuốn lao theo cuộc sống, chẳng còn mấy dịp ngâm nga làn điệu lí. Tình cờ một bữa gần đây, được anh Kim Tuấn cho xem một số bài thơ lí thì dường như cả một thời tuổi trẻ, cả vùng quê thiết thân nồng hậu với những Lí qua đèo, Lí con sáo và Lí chim quyên… đều cùng bật dậy. À, thì ra vẫn còn mãi đó những không gian và tình tự lí…

Chẳng hạn, trong thơ Kim Tuấn, với Ngẫu hứng lí ngựa ô:

Đẹp thấy mồ, nên anh ngẩn ngơ

Đêm nào uống rượu, hứng mần thơ

Em ca vọng cổ mùi hết sẩy

Anh chết chìm trong mắt mộng mơ.

Hay với Lí mình ên:

“ Không ai nhớ ta

Sao ta lại nhớ mình

Nhớ con cá nướng trui

Nhớ nồi canh bông bí

Theo mùa nước về

Ta hát lí lênh đênh”.

Ở đây, lí thật ra chỉ là một cái tứ để tác giả bộc bạch những cảm xúc của mình. Nhưng qua khổ thơ, lại hiện ra một không gian diễn xướng phong phú, những tình cảm mộc mạc của người dân quê Nam Bộ.

Dẫu là với Lí cây bông, Lí qua cầu, Lí chiều chiều, Lí Quảng Nam, Lí qua đèo, Lí à ơi, Lí lục bình hay với Lí bông mai… thì vẫn vậy. Không phải ca dao, đồng dao, chưa phổ vào làn điệu với những tiếng đệm, tiếng láy, tiếng đưa hơi đặc thù của lí nhưng lời thơ vẫn dạt dào một khúc lí giao duyên. Vẫn cái không gian sông nước quen thuộc, vẫn những hình ảnh dân dã nghĩa tình, vẫn một nỗi buồn mênh mang thương nhớ, và một chút than trách nhẹ nhàng:

Chơ reng bậu bỏ tui ri

Bậu về ngoài nớ

Trong ni tui buồn

Sông xa mô biết ngọn nguồn

Cau xanh kết trái

Một buồng cau xanh…

(Lí Quảng Nam)

Ơi lí cây bông

Câu hát não nề

Ta thương nhau

Mà gần nhau chẳng đặng

Ta thương nhau

Tình sâu nghĩa nặng

Như cây lục bình quấn quít dòng sông…

( Lí cây bông)

*

Chợt một hôm nào đó ngồi nghe hát dân ca. Bỗng lẩm nhẩm một vài câu thơ lí…

Đầu mùa mưa Sài Gòn 2001

TRẦN HOÀNG

TRẦN THUẬT NGỮ VÀ TÔI

Ngẫu nhiên mà anh và tôi cùng có nhiều điểm chung, dù anh quá tôi hơn nửa con giáp.

Chúng tôi cùng sinh ra và lớn lên ở một làng quê bên dòng sông Vệ, cái dòng sông “như chuyện cổ”, “như tiếng hát” ru, mà cũng “như con ngựa chứng” thơ anh. Cổ tích dành cho chúng tôi là những đêm “trăng bốn mùa đẹp như mắt trẻ thơ” trong sân đình Long Phụng. Âm nhạc với chúng tôi là tiếng chim, tiếng sóng, tiếng chuông chùa. Chân đất, đường làng, cứ thế, chúng tôi như những chú bò con nhẩn nha vô sự…

Vậy mà, nào bão nào mưa… “Những cơn mưa tàn bạo”! Chúng tôi tan tác. Giữa loạn lạc, bắt đầu buồn bã nhớ thương.

Buổi sáng hôm ấy, anh đạp xe ra tận bến tàu Phú Thọ tiễn mẹ con tôi. Cũng từ ấy, anh hoá thành quê mẹ.

*

Không ngờ, chúng tôi đều mê đắm văn chương! Gặp lại nhau trên thi đàn miền Nam , dĩ nhiên mừng khôn xiết! Giờ đây, tôi vẫn thuộc nằm lòng hai bài thơ của anh, một bài in trên tờ Khởi Hành, bài Phượng, một bài in trên tờ Văn, bài Gửi chiếc lá cây xanh. Phải thừa nhận, những người chọn thơ anh lúc bấy giờ tinh quá, cả hai bài thơ chữ nghĩa đều rất sang rất đẹp, phản ánh đúng phong cách thơ anh:

Có phải năm nào xưa không em

Mùa xuân hoa nở đỏ bên thềm

Em như con bướm vàng bay mỏi

Đậu xuống lòng anh run nắng im…

(Gửi chiếc lá cây xanh)

Trên đồi hoa nở vài bông

Tôi ngồi bên phượng ôi hồng thịt da

Lặng im dưới bóng trăng tà

Tôi nằm bên phượng ôi da thịt hồng…

(Phượng)

*

Giống như nhiều người thuộc thế hệ anh, “cuộc tình duyên (văn nghệ của anh) cũng mang nhiều cay đắng”. Chiến tranh kết thúc, dân tộc - trong đó có gia đình chúng tôi – đoàn tụ, nhưng những mối quan hệ cũ không còn, mạch thơ đứt đoạn. Phải có thời gian để hàn để nối. Thêm nỗi chuyện đời. Mãi rồi mới lại được đọc thơ anh, ngổn ngang tâm sự, buồn và khóc:

Có đêm nào như đêm hôm qua

Hai ta say khướt dưới trăng tà

Thằng nằm chỏng gọng bên sườn núi

Thằng ngồi im lặng nhớ quê xa.

Giang hồ ai tiếc thân lưu lạc

Sao mắt nhà ngươi lệ bỗng nhòa

Có phải bao đêm hồn đất khách

Còn đau câu chuyện dưới trời xa.

(…)

Anh, em, cha, mẹ, hề! đâu biết

Vợ con mong đợi, hề! có hay

Quê người ai lặng nhìn mây trắng

Và gửi lòng theo nắng cuối ngày.

(Tây Nguyên hành)

Mỗi người một phận. Sau những chuyến hành Tây Nguyên và hành phương Nam , Trần Thuật Ngữ đã trở lại quê nhà. “Nơi thường trú suốt những mùa mưa bão Nơi hoà bình mắt mẹ vẫn cô đơn” (Mùa xuân đến tự bao giờ). Long Phụng, Cô Thôn, núi Ấn, sông Trà, sông Vệ… lại in dấu chân anh. Tôi về thăm, sẽ lại có anh đón tiễn. Chỉ khác, sẽ không phải là cái bến tàu Phú Thọ năm xưa…

Sài Gòn, hạ tuần tháng 9 năm 2009

HOÀNG TRẦN