Các báo cáo tham gia Hội thảo là những nghiên cứu mới nhất của các nhà khoa học của gần 30 trường đại học, cao đẳng, viện nghiên cứu, các cán bộ quản lí, cán bộ nghiên cứu giảng dạy và giáo viên các trường Trung học phổ thông khu vực phía Nam và Thành phố Hồ Chí Minh về việc nghiên cứu và giảng dạy môn Ngữ văn trong nhà trường hiện nay.
Sách giáo khoa mới không nên “cắt đứt” với sách hiện hành
PGS.TS. Đinh Phan Cẩm Vân, khoa ngữ văn, Trường ĐHSP TP. HCM cho rằng, thay đổi sách giáo khoa là thông lệ của bất kỳ nền giáo dục nào. Mỗi bộ sách chỉ phù hợp trong một thời gian nhất định; dài hay ngắn tuỳ vào tầm nhìn của tập thể biên soạn và chiến lược của ngành giáo dục. Những năm gần đây, giáo dục Việt Nam bước vào giai đoạn cải cách mạnh mẽ, với mong muốn thay đổi “căn bản và toàn diện” nền giáo dục nước nhà. Sách giáo khoa cần có những nội dung phù hợp với mục tiêu giáo dục mới. Sách giáo khoa hiện hành đã đáp ứng đúng yêu cầu của ngành giáo dục trong thời gian dài, mang tới nhiều hiểu biết phong phú và sâu sắc về văn học Việt Nam, văn học thế giới, cùng các kiến thức về tiếng Việt, làm văn... Nay, việc giảng dạy không hoàn toàn đi theo mô hình truyền thống, không đơn thuần truyền thụ kiến thức, do vậy cần có những thay đổi. 
Tuy nhiên, biên soạn sách giáo khoa mới không phải là “cắt đứt”, làm mới hoàn toàn với sách giáo khoa hiện hành. Những thay đổi mang tính kế thừa bao giờ cũng dễ được tiếp thu và chấp nhận hơn cả.
Bộ giáo dục và đào tạo đã chọn kiểm tra, đánh giá là “đột phá” của cải cách giáo dục theo hướng phát triển năng lực. Cải cách thi cử đã được áp dụng. Sách giáo khoa chỉ là một phương diện của bức tranh đổi mới. Giải pháp thi cử đang áp dụng hầu hết trong các môn học, đó là thi theo hình thức trắc nghiệm. Môn Văn cũng được dự báo sẽ theo hình thức này. Biên soạn sách giáo khoa mới phải tính đến cả xu hướng cải cách trong kiểm tra đánh giá. Thi trắc nghiệm đòi hỏi rèn luyện những phương pháp, hình thức tư duy khác với tự luận.
Theo TS.Trần Thanh Bình, Nhà xuất bản giáo dục tại TP.HCM, trong thời gian tới, mối quan hệ giữa giáo viên (GV) – sách giáo khoa (SGK) – học sinh (HS)  cần phải được xác lập một cách đầy đủ hơn: một mặt tiếp tục đổi mới nội dung, chương trình đào tạo GV ở các trường sư phạm và biên soạn SGK tích hợp; mặt khác phải khẳng định rằng: phát triển năng lực người học, dạy cách học (learning to learn) cho người học vừa là điều kiện tiên quyết, vừa là mục tiêu cuối cùng của đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông bởi vì suy cho cùng, chỉ có HS – những người tiếp nhận kiến thức đồng thời từ nhiều môn học, nhiều GV – mới thực sự là những chủ thể tích hợp kiến thức nội môn, liên môn (và xuyên môn) để vừa phát triển học vấn phổ thông, vừa rèn luyện được năng lực ứng xử, giải quyết những tình huống thực tế đặt ra trong nhà trường và trong cuộc sống, làm cho quá trình học tập thực sự trở nên có ý nghĩa với chính bản thân mình. Bên cạnh đó, SGK cũng cần hướng đến mục tiêu phát triển năng lực GV, tạo ra những độ mở nhất định để trên cơ sở của SGK, GV có thể chủ động, tích cực và hứng thú thiết kế nên các giáo án dạy học đa dạng, sáng tạo, phù hợp với điều kiện cụ thể của cơ sở giáo dục nói chung và với sở trường, khả năng của từng cá nhân nói riêng.
Dạy văn theo hướng “mở”
Theo ý kiến của TS. Trần Thanh Bình, Nhà xuất bản giáo dục tại TP.HCM, cô Võ Thanh Thuý, Trường THPT chuyên Nguyễn Thiện Thành (Trà Vinh), mô hình dạy học dựa trên phản hồi của người học là một mô hình mở, đặt trọng tâm vào đối tượng người học, cho phép giải phóng tối đa năng lực tư duy sáng tạo của HS. Trong giờ dạy học đọc hiểu, ngoài việc HS góp phần tạo nghĩa cho văn bản khi tham gia các hoạt động đọc thì họ còn hướng tới những ý tưởng khác do chính họ sáng tạo ra. Đó là quá trình thăm dò, khám phá những cảm xúc, những mối quan hệ, gợi nhớ lại những gì người đọc đã biết về nhân vật, tác phẩm và đặt những gợi nhớ đó trong những kinh nghiệm, trải nghiệm của người đọc về con người, cuộc sống… Theo hướng dạy học này, bài học văn không dừng lại ở chỗ giờ học kết thúc. Giờ học kết thúc nhưng người đọc – người học vẫn tiếp tục suy ngẫm về những những cách giải thích, cắt nghĩa, về số phận, tính cách nhân vật, về cách kết thúc hay hàm nghĩa mà các vấn đề trong tác phẩm đặt ra…  mở rộng thêm chân trời cho việc đọc hiểu văn bản.
TS. Nguyễn Bá Long, Trường CĐSP Kiên Giang, môn Ngữ văn trong nhà trường (rõ nhất phần Văn) đã không bắt nhịp được với đời sống văn chương ngoài xã hội. Tính mục đích của nó cũng không thể đa dạng, đa chiều như những gì đang diễn ra trong đời sống cộng đồng. Trong khi nhiều người cho rằng phần lớn học sinh phổ thông “không chịu học văn” thì ngược lại, các em lại tỏ ra hứng thú tìm đọc những tác phẩm mới xuất bản (hợp pháp), không nằm trong chương trình. 
TS. Nguyễn Bá Long cho biết: “Với những “Giáo án mẫu”, “Bài văn mẫu” bày bán “mênh mông” ngoài thị trường. Chúng tôi nghĩ, lợi ít hại nhiều, nó làm mòn nếp nghĩ, “đẩy lùi” trí sáng tạo của cả người dạy lẫn người học. Nhìn chung, với một mặt bằng sử dụng tiếng Việt còn “mong manh”, “thấp thỏm” như thế, cộng với thói quen viết văn theo “mẫu”, theo “khung” đã trở thành “quán tính”; nếu phải giải quyết một vấn đề nằm ngoài “khung”, ngoài “mẫu” (nghị luận xã hội chẳng hạn), thì điểm dưới trung bình của học sinh tất sẽ “vô kể”. Điều đó chẳng có gì lạ”.