ÄOÀN LÊ GIANG
1. ÄẶT VẤN ÄỀ
Văn há»c quốc ngữ Nam Bá»™ hình thà nh từ cuối TK.XIX, cho đến đầu thế ká»· XX vùng văn há»c nà y đã đạt được nhiá»u thà nh tá»±u quan trá»ng, trở thà nh bá»™ pháºn tiên phong của văn há»c dân tá»™c vá»›i hà ng chục mấy tác gia, hà ng trăm bá»™ tiểu thuyết ngay từ khi các miá»n khác ở đất nÆ°á»›c chÆ°a biết “tiểu thuyết†là gì. Những tên tuổi lá»›n của văn há»c quốc ngữ Nam Bá»™ là : TrÆ°Æ¡ng VÄ©nh Ký – nhà văn hóa, ngÆ°á»i viết ký sá»± quốc ngữ đầu tiên; Nguyá»…n Trá»ng Quản – nhà tiểu thuyết quốc ngữ đầu tiên; TrÆ°Æ¡ng Minh Ký – nhà văn, dịch giả văn há»c Pháp đầu tiên; Huỳnh Tịnh Của – nhà văn ngữ văn há»c quốc ngữ tiên phong; Trần Chánh Chiếu - nhà văn Minh tân; LÆ°Æ¡ng Khắc Ninh – nhà thÆ¡ nhà báo duy tân; Hồ Biểu Chánh - nhà tiểu thuyết xã há»™i-đạo lý cá»± phách; rồi TrÆ°Æ¡ng Duy Toản- nhà văn dã sá» võ hiệp; Lê Hoằng MÆ°u – nhà tiểu thuyết tiên phong và táo bạo; Nguyá»…n Chánh Sắc- nhà tiểu thuyết võ hiệp, nhà dịch thuáºt truyện Tà u trứ danh v.v. Những nhà văn ấy và hà ng chục nhà văn khác nữa vá»›i hà ng mấy trăm tác phẩm đã xây dá»±ng ná»n móng đầu tiên, từ đó má»›i phát triển ra miá»n Bắc, miá»n Trung, tạo thà nh tòa lâu Ä‘Ã i của văn há»c TK.XX, khẳng định sức sống mãnh liệt của dân tá»™c.
Từ năm 1932 trở Ä‘i, ná»n văn há»c má»›i của cả nÆ°á»›c khởi sắc vá»›i hai hiện tượng đáng chú ý: Phong trà o ThÆ¡ má»›i mở ra từ tá» Phụ nữ tân văn ở Sà i Gòn do nhà văn - há»c giả Phan Khôi và nữ sÄ© Manh Manh ngÆ°á»i Gò Công khởi xÆ°á»›ng và bảo vệ; Nhóm Tá»± lá»±c văn Ä‘oà n được thà nh láºp ở Hà Ná»™i do Nhất Linh, Khái HÆ°ng đứng đầu. Mặc dù không còn giữ được vai trò tiên phong nhÆ° trÆ°á»›c, khi văn Ä‘Ã n đã xuất hiện những nhà văn lá»›n thế hệ má»›i: Nhất Linh, Khái HÆ°ng, Thạch Lam, Nguyá»…n Công Hoan, VÅ© Trá»ng Phụng, Nam Cao…, nhÆ°ng văn há»c Nam Bá»™ vẫn tiếp tục tiến triển. Các nhà văn Ä‘Ã n anh của văn há»c Nam Bá»™ vẫn tiếp tục sáng tác, sáng tác rất khá»e và có nhiá»u thà nh tá»±u đáng kể: Hồ Biểu Chánh tiếp tục sáng tác những tiểu thuyết xã há»™i-đạo lý xuất sắc; Tân Dân Tá», Phạm Minh Kiên trở thà nh những nhà văn hà ng đầu vá» tiểu thuyết lịch sá»; Phú Äức, Nguyá»…n Thế PhÆ°Æ¡ng dẫn đầu vá» tiểu thuyết trinh thám-vụ án, Việt Äông thà nh láºp “Việt Äông văn táºp†xuất bản hà ng tuần để cạnh tranh vá»›i “Tiểu thuyết Thứ Bảy†và “Tiểu thuyết Thứ Năm†ở Hà Ná»™i… Bên cạnh đó, nhiá»u gÆ°Æ¡ng mặt má»›i xuất hiện: Nữ sÄ© Manh Manh, ngÆ°á»i là m chấn Ä‘á»™ng văn Ä‘Ã n vá»›i những bà i viết và diá»…n thuyết ủng há»™, bảo vệ ThÆ¡ Má»›i tấn công ThÆ¡ cÅ©; Äông Hồ, Má»™ng Tuyết, LÆ° Khê, Hồ Văn Hảo, Khổng DÆ°Æ¡ng, SÆ¡n Khanh… những nhà ThÆ¡ Má»›i Nam Bá»™ tiêu biểu; Nguyá»…n Thá»›i Xuyên, Äà o Thanh PhÆ°á»›c, Gabriel Võ Lá»™, Huỳnh Quang Huê…nổi lên nhÆ° những nhà tiểu thuyết xã há»™i; Trần Quang Nghiệp – ông vua truyện ngắn; Cẩm Tâm (tác giả tiểu thuyết Sóng tình), Phan Huấn ChÆ°Æ¡ng (tác giả Hòn máu bá» rÆ¡i)…là những nhà văn thà nh danh qua các cuá»™c thi tiểu thuyết… Sá»± trưởng thà nh của văn há»c Nam Bá»™ được đánh dấu bằng sá»± xuất hiện những nhà nghiên cứu phê bình văn há»c chuyên nghiệp: Thiếu SÆ¡n, Trúc Hà , Kiá»u Thanh Quế, Phan Văn Hùm, Ca Văn Thỉnh…Ná»a đầu tháºp niên bốn mÆ°Æ¡i hé lá»™ má»™t nhà văn đầy tà i năng: Phi Vân vá»›i táºp “phá»ng (sic) sá»± tiểu thuyết†Äồng quê đầy ắp chất hiện thá»±c vỠđất và ngÆ°á»i Nam Bá»™; cùng vá»›i ông và sau ông má»™t chút là : Thẩm Thệ Hà , Huỳnh Văn Nghệ…những nhà văn nhà thÆ¡ thuá»™c thế hệ bắc cầu giữa giai Ä‘oạn trÆ°á»›c 1945 vá»›i giai Ä‘oạn sau 1945. Theo thống kê ban đầu, những tác giả có tác phẩm được xuất bản từ 1930 đến 1945 còn lÆ°u lại đến nay lên đến hÆ¡n 150 ngÆ°á»i.
Văn há»c Nam Bá»™ 1932 – 1945 là má»™t bá»™ pháºn máu thịt của văn há»c Việt Nam, là má»™t phần của Ä‘á»i sống tinh thần và tâm hồn của ngÆ°á»i Việt ở Nam Bá»™. Tuy nhiên từ trÆ°á»›c đến nay, việc nghiên cứu vá» mảng văn há»c nà y chÆ°a được chú ý vì nhiá»u lý do, trong đó chủ yếu là do khó khăn vá» tÆ° liệu và thói quen thưởng thức.
Văn há»c Nam Bá»™ là những tÆ° liệu vô giá lÆ°u giữ cho chúng ta ngôn ngữ của ngÆ°á»i Việt ở Nam Bá»™ cách đây hà ng trăm năm, nó là cứ liệu không gì thay thế để nghiên cứu vá» tiếng Việt Nam Bá»™. Nhà văn Nam Bá»™ viết văn là m thÆ¡, ngoà i những lý do vá» cảm xúc còn có ý muốn lÆ°u giữ cho cháu con, cho dân tá»™c má»™t thứ tiếng Việt ngá»t ngà o, đằm thắm của những ngÆ°á»i phụ nữ Nam Bá»™, má»™t thứ tiếng Việt khá»e khoắn, bá»™c trá»±c của những ngÆ°á»i Ä‘Ã n ông Nam Bá»™. Văn há»c quốc ngữ Nam Bá»™ cÅ©ng là tÆ° liệu quý báu để tìm hiểu Ä‘á»i sống, xã há»™i, phong tục táºp quán, tÃnh cách của ngÆ°á»i Nam Bá»™. Việc nghiên cứu văn há»c Nam Bá»™ 1932-1945 sẽ là m cho bức tranh văn há»c Việt Nam 1932-1945 thêm Ä‘a sắc và hoà n chỉnh hÆ¡n.
2. MỘT CHẶNG ÄƯỜNG NGHIÊN CỨU VÄ‚N HỌC NAM BỘ 1932-1945
TrÆ°á»›c 1975: Ở miá»n Bắc, vì nhiá»u lý do, trÆ°á»›c hết là do thiếu tÆ° liệu mà các công trình nghiên cứu và các giáo trình văn há»c sá» 1932 – 1945 hầu nhÆ° bá» quên văn há»c Nam Bá»™. NgÆ°á»i ta nói rất nhiá»u đến những Nguyá»…n Công Hoan, Ngô Tất Tố, VÅ© Trá»ng Phụng, Nam Cao, Bùi Hiển, Tô Hoà i, VÅ© Ngá»c Phan, TrÆ°Æ¡ng ChÃnh, Hoà i Thanh…nhÆ°ng rất Ãt ngÆ°á»i nghe thấy nhắc đến những cái tên nhÆ°: Hồ Biểu Chánh, Tân Dân Tá», Trần Quang Nghiệp, Phan Huấn ChÆ°Æ¡ng, Kiá»u Thanh Quế, Phi Vân…
Ở miá»n Nam có má»™t số công trình nghiên cứu bÆ°á»›c đầu vá» Ä‘á» tà i nà y nhÆ°: Việt Nam văn há»c sá» giản Æ°á»›c tân biên của Phạm Thế NgÅ© (Quốc há»c tùng thÆ°, SG, 1963), Văn há»c sá» Việt Nam từ khởi thủy đến 1945 của Bùi Äức Tịnh (SG, 1967), Khi những lÆ°u dân trở lại của Nguyá»…n Văn Xuân (Thá»i Má»›i xb., S.1968)…
Sau 1975: Tình hình nghiên cứu vá» vấn Ä‘á» nà y đã tiến lên được má»™t bÆ°á»›c dà i, đáng chú ý là các công trình của các tác giả: Hoà i Anh, Thà nh Nguyên, Hồ SÄ© Hiệp: Văn há»c Nam Bá»™ từ đầu đến giữa TK.XX (1900-1954)(NXB.TP.HCM, 1988); Bằng Giang: Sà i Côn cố sá»± (NXB.Văn há»c, 1994); Nguyá»…n Ngá»c Thiện (chủ biên): Văn há»c Việt Nam hiện đại- Tuyển táºp phê bình, nghiên cứu văn há»c Việt Nam (1900-1945), táºp 1 (NXB Văn há»c, Hà Ná»™i, 1997); Trần Văn Già u, Trần Bạch Äằng, Nguyá»…n Công Bình chủ biên: Äịa chà văn hóa TP.HCM, (táºp 2) (NXB.TP.HCM, 1998); Nguyá»…n Q.Thắng: Từ Ä‘iển tác gia Việt Nam (NXB.Văn hóa thông tin, H.1999); VÅ© Tuấn Anh, BÃch Thu (chủ biên): Từ Ä‘iển tác phẩm văn xuôi VN (từ cuối TK.XIX đến 1945) (NXB.Văn há»c, HN, 2001); Nguyá»…n Huệ Chi, Trần Hữu Tá chủ biên: Từ Ä‘iển văn há»c (Bá»™ má»›i) (NXB.Thế giá»›i, HN, 2004); Nguyá»…n Thị Thanh Xuân: Phê bình văn há»c Việt Nam ná»a đầu thế ká»· XX (1932-1945) (Nxb. Äại há»c Quốc gia TP. HCM, 2004); Nguyá»…n Q.Thắng: Văn há»c Việt Nam nÆ¡i miá»n đất má»›i (NXB. Văn há»c, 2007) v.v.
Nhiá»u tác phẩm của các tác giả Hồ Biểu Chánh, Nguyá»…n Chánh Sắt, Phú Äức, Phi Vân, Phan Khôi, Thiếu SÆ¡n, Äông Hồ, Má»™ng Tuyết, Phan Văn Hùm… cÅ©ng đã được tái bản, Tổng táºp văn há»c Việt Nam có Ä‘Æ°a má»™t Ãt tác phẩm văn há»c Nam Bá»™ và o các táºp 20, 21, 26 …
Tuy nhiên chÆ°a có má»™t công trình nà o nghiên cứu má»™t cách đầy đủ, toà n diện, hệ thống vá» văn há»c Nam Bá»™ 1932-1945. Vì thế từ năm 2008 đến 2011 chúng tôi đã tiến hà nh thá»±c hiện má»™t công trình nghiên cứu vá»›i quy mô lá»›n Khảo sát, đánh giá và bảo tồn văn há»c Nam Bá»™ 1930-1945 để giải quyết vấn Ä‘á» trên(1). Bà i viết dÆ°á»›i đây là phần giá»›i thiệu khái quát văn há»c Nam Bá»™ 1932-1945 rút ra từ công trình ấy.
3.  THÆ MỚI NAM BỘ 1932 -1945
Có thể hình dung thơ mới Nam Bộ 1932-1945 qua một số nhóm sau đây:
3.1 Nhóm Phụ nữ tân văn:
Vá»›i bà i Má»™t lối thÆ¡ má»›i trình chánh giữa là ng thÆ¡, trên báo Phụ nữ tân văn số 122 (10/3/1932), Phan Khôi đã tuyên chiến công khai vá»›i ThÆ¡ cÅ©. Phụ nữ tân văn được thà nh láºp năm 1929 quy tụ các cây bút Tây há»c và tiến bá»™ nhất bấy giá»:
-        Phan Khôi, xuất thân từ phong trà o Duy tân, tham gia viết báo, trở thà nh nhà ngôn luáºn cá»± phách
-        Äà o Trinh Nhất, du há»c ở Pháp từ 1925 má»›i vá» Sà i Gòn
-        Nguyá»…n Thị Kiêm, tốt nghiệp trÆ°á»ng nữ đầu tiên của cả nÆ°á»›c – trÆ°á»ng Collèges des Jeunes filles Annamites de Saigon/ TrÆ°á»ng nữ Trung há»c Annam Sà i Gòn (Nữ sinh áo tÃm).
Tá» báo trở thà nh cÆ¡ quan đấu tranh cho tiến bá»™ xã há»™i, cho nữ quyá»n và cho ná»n văn há»c má»›i. Phan Khôi trở thà nh vị chủ soái của nhóm trà thức Phụ nữ tân văn. Nguyá»…n Thị Kiêm trở thà nh ngÆ°á»i phụ nữ cổ xúy cho thÆ¡ má»›i và cho phụ nữ tham gia và o văn há»c và các công tác xã há»™i. Quy tụ trong nhóm Phụ nữ tân văn còn có các nhà thÆ¡: LÆ° Khê (phu quân của Nguyá»…n Thị Kiêm), Hồ Văn Hảo, Vân Äà i, Huy Hà , Nguyá»…n Hữu TrÃ, Khổng DÆ°Æ¡ng, SÆ¡n Khanh…
Phan Khôi là ngÆ°á»i khởi xÆ°á»›ng cho Phong trà o thÆ¡ má»›i trên Phụ nữ tân văn, nhÆ°ng bản thân ông không phải là má»™t nhà thÆ¡. Ông là nhà văn hóa, má»™t há»c giả nhạy bén và dÅ©ng cảm dám công khai tấn công và o thÆ¡ cÅ©, phá vỡ khuôn khổ cÅ© để Ä‘i tìm chân trá»i má»›i biểu đạt tá»± do tình cảm cảm con ngÆ°á»i. Manh Manh, Hồ Văn Hảo má»›i thá»±c sá»± là những nhà thÆ¡ má»›i. ThÆ¡ của Manh Manh rất Tây vì Ä‘á»u mô phá»ng âm Ä‘iệu thÆ¡ Pháp: ThÆ¡ gá»i cho em Vân theo Ä‘iệu Gió chiá»u, Má»™ng du theo Ä‘iệu Sợi tÆ¡ lòng... Số câu trong má»™t khổ, số từ trong má»™t câu không giá»›i hạn, có khi ngắn nhÆ° các bà i: Viếng phòng vắng, Canh tà n, có khi rất dà i – 8 chân, 10 chân, 24 chân nhÆ° các bà i Hai cô thiếu nữ, Bức thÆ° gởi cho tất cả ai Æ°a hay ghế lối thÆ¡ má»›i…
Hồ Văn Hảo cÅ©ng Ä‘i theo hÆ°á»›ng phá cách nà y. Trong các buổi diá»…n thuyết của mình, Manh Manh thÆ°á»ng dẫn thÆ¡ Hồ Văn Hảo. Hai bà i thÆ¡ được nhắc đến nhiá»u nhất là bà i Tá»± tình vá»›i trăng và Con nhà thất nghiệp.
Bà i Con nhà thất nghiệp không chỉ là mở rá»™ng câu thÆ¡, khổ thÆ¡, mà điá»u quan trá»ng nhất là mở rá»™ng phạm vi phản ánh của thÆ¡: thÆ¡ không phải chỉ có mây gió trăng hoa, mà còn có thể có cả thất nghiệp vá»›i cÆ¡m áo gạo tiá»n. Cho đến nay nhìn lại, có thể nói thÆ¡ Manh Manh, Hồ Văn Hảo không tháºt hay, tháºm chà nhiá»u bà i còn khá vụng vá», ngá»ng nghịu, nhÆ°ng Ä‘iá»u đáng quý của há» là ở thái Ä‘á»™ sống, thái Ä‘á»™ sáng tạo nghệ thuáºt của ngÆ°á»i nghệ sÄ©. Äó là điá»u lá»›n nhất mà Manh Manh, Hồ Văn Hảo và cả LÆ° Khê đóng góp cho phong trà o ThÆ¡ má»›i.
3.2 Nhóm Hà Tiên
Nhóm văn chÆ°Æ¡ng nà y xoay xung quanh Äông Hồ và trÆ°á»ng Trà Äức há»c xá.
Bị thuyết phục bởi Nam phong tạp chÃ, Äông Hồ Lâm Tấn Phác mở trÆ°á»ng Trà Äức há»c xá ở Hà Tiên để dạy tiếng Việt và chủ trÆ°Æ¡ng viết văn viết báo bằng má»™t thứ tiếng Việt “chuẩn†nhÆ° Nam phong tạp chÃ. Khi phong trà o thÆ¡ má»›i bá»™t phát, ông nhanh chóng chuyển hÆ°á»›ng sang thÆ¡ má»›i và ủng há»™ thÆ¡ má»›i bằng táºp Cô gái xuân có khuynh hÆ°á»›ng lãng mạn vá»›i hồn thÆ¡ má»›i mẻ trẻ trung khác hẳn táºp Linh Phượng trÆ°á»›c đó. Năm 1935 ông láºp ra tá» báo Sống quy tụ khá đông đảo văn hữu Bắc Trung Nam.
Châu tuần xung quanh Äông Hồ có “Hà Tiên tứ tuyệtâ€: Má»™ng Tuyết, Trúc Hà , LÆ° Khê (tất nhiên có cả Äông Hồ).
Nữ sÄ© Má»™ng Tuyết, há»c trò của Äông Hồ ở Trà Äức há»c xá, đồng thá»i cÅ©ng là bạn thÆ¡, bạn Ä‘á»i của ông trong má»™t mối tình định mệnh. Má»™ng Tuyết theo chủ trÆ°Æ¡ng sáng tác của Äông Hồ, cô có táºp Phấn hÆ°Æ¡ng rừng được Tá»± Lá»±c văn Ä‘oà n khen tặng 1939, đồng thá»i cô cÅ©ng góp mặt cùng các nữ thi sÄ© hà ng đầu của là ng ThÆ¡ má»›i: Vân Äà i, Hằng PhÆ°Æ¡ng, Anh ThÆ¡ để xuất bản táºp thÆ¡ HÆ°Æ¡ng Xuân (NXB. Nguyá»…n Du, Hà Ná»™i, 1943). NgÆ°á»i nữ trong thÆ¡ Má»™ng Tuyết vá»›i vẻ bá» ngoà i kÃn đáo, e ấp, hay xấu hổ, nhÆ°ng bên trong tâm hồn thì tháºt má»›i. Cô hay nói vá» Ä‘á»i sống sinh hoạt thÆ°á»ng ngà y rất con gái của mình: chải đầu, trang Ä‘iểm, ngủ mÆ¡, sá»a lại áo xiêm…Cô hay ngắm nhìn vẻ đẹp của mình: má»™t cái mÅ© thá»i trang, má»™t cái áo má»›i, má»™t kiểu tóc, gÆ°Æ¡ng mặt, vầng trán (Là m cô gái Huế, Em bị cÆ°á»i, Em trả thù…). Tất cả những Ä‘iá»u ấy rất xa lạ vá»›i thÆ¡ cÅ©, má»™t ná»n thÆ¡ ca trá»ng đạo lý, trá»ng chà khÃ, trá»ng sá»± cao nhã. Äá»c đến bà i thÆ¡ Em xấu hổ ngÆ°á»i ta phải kinh ngạc: chÆ°a có bà i thÆ¡ nà o vừa kÃn đáo, e ấp lại vừa táo bạo đầy vẻ sắc dục nhÆ° thế. Tôi nghÄ© là sẽ không quá lá»i khi khẳng định: Má»™ng Tuyết là thi sÄ© tà i hoa nhất, có bản sắc nhất trong nhóm Hà Tiên, và là nữ thi sÄ© xuất sắc nhất của phong trà o ThÆ¡ má»›i toà n quốc. Nói nhÆ° thế tôi có nghÄ© đến Manh Manh, Hằng PhÆ°Æ¡ng, Vân Äà i, Anh ThÆ¡.
LÆ° Khê là cháu của Äông Hồ, đồng thá»i là chồng của nữ sÄ© Manh Manh (Nguyá»…n Thị Kiêm). Vá»›i cả hai tÆ° cách nhÆ° thế nên sáng tác của ông cÅ©ng có đặc Ä‘iểm của các hai nhóm: nhóm Hà Tiên và nhóm Phụ nữ tân văn. Có thể xếp ông và o nhóm Hà Tiên nhÆ° là má»™t trong “Hà Tiên tứ tuyệt†cÅ©ng được, và táºp tùy bút Phút thoát trần của ông thì đúng là phong cách Trà Äức há»c xá – nghÄ©a là “văn Nam phongâ€; nhÆ°ng đồng thá»i cÅ©ng có thể xếp ông và o nhóm Phụ nữ tân văn cÅ©ng được, vá»›i hÆ¡i hÆ°á»›ng “văn Tây†và tÆ° tưởng khai phóng mà mấy bà i thÆ¡ Riêng tặng K. bạn tôi, Nhủ nhau cho thấy rất rõ.
Trúc Hà viết văn và là m thÆ¡ theo đúng phong cách nhóm Hà Tiên. Những sáng tác đầu tay là những tùy bút già u chất thÆ¡ đăng trên Nam Phong tạp chà (Lá»i cảm cá»±u, Nam Phong, số 141, tháng 8/1929), sau đó là má»™t số truyện ngắn đăng trên báo Sống. Trúc Hà có dịch bà i thÆ¡ L'isolement/ Cảnh đìu hiu của Lamartine theo thể song thất lục bát. Vá» sáng tác, ông có hai bà i thÆ¡ đáng chú ý là DÆ°á»›i rèm và Giáºn bức rèm cùng in trên báo Sống. Tuy nhiên đóng góp chủ yếu của Trúc Hà lại ở lÄ©nh vá»±c nghiên cứu phê bình văn há»c – má»™t lÄ©nh vá»±c khá Ãt ngÆ°á»i tham gia ở Nam Kỳ. Chúng ta sẽ nhắc đến ông nhiá»u hÆ¡n ở nhóm nghiên cứu phê bình văn há»c.
3.3 Huỳnh Văn Nghệ vá»›i các nhà thÆ¡ tháºp niên 1940
Cuối tháºp niên 1930 đầu tháºp niên 1940 ở Sà i Gòn xuất hiện hà ng loạt các nhà thÆ¡ má»›i vá»›i má»™t phong cách khác: già u chất hiện thá»±c, thiên vá» nam tÃnh, cứng cá»i, ngôn ngữ Ä‘áºm chất Nam bá»™, âm Ä‘iệu trầm hùng…Äó là Khổng DÆ°Æ¡ng vá»›i táºp Ly tao xuất bản 1940, SÆ¡n Khanh táºp Tiếng lòng, 1942 (cả hai Ä‘á»u quê Trà Vinh), Nguyá»…n Hữu Trà (quê Mỹ Tho?) và Huỳnh Văn Nghệ (quê Bình DÆ°Æ¡ng) có nhiá»u thÆ¡ đăng trên báo Sống. Huỳnh Văn Nghệ ngay từ năm 1940 đã viết những câu thÆ¡ hà o hùng mà sau nà y là m nên tên tuổi “thi tÆ°á»›ng†Huỳnh Văn Nghệ: “Ai Ä‘i vá» Bắc ta Ä‘i vá»›i/ Thăm lại non sông giống Lạc Rồng/ Từ Ä‘á»™ mang gÆ°Æ¡m Ä‘i mở cõi/ Trá»i Nam thÆ°Æ¡ng nhá»› đất Thăng Long†(Nhá»› Bắc).
Cả bốn thi sÄ© trên sau 1945 Ä‘á»u theo tiếng gá»i của Tổ Quốc mà tham gia kháng chiến chống Pháp. Há» là thế hệ chuyển tiếp giữa thÆ¡ lãng mạn và thÆ¡ kháng chiến – mà phong cách thÆ¡ của há» trÆ°á»›c 1945 đã có những dấu hiệu báo trÆ°á»›c.
4. TIỂU THUYẾT NAM BỘ 1932-1945
4.1. Tiểu thuyết lịch sá»
Từ tháºp niên 1920 ở Nam Bá»™ có hà ng loạt tiểu thuyết lịch sỠđược sáng tác và xuất bản. Tân Dân Tá» là tác gia nổi báºt nhất. Tiểu thuyết của ông chỉ lấy má»™t Ä‘á» tà i là quá trình đấu tranh chống Tây SÆ¡n già nh ngôi báu và thống nhất nÆ°á»›c nhà . Những tác phẩm ấy in sâu trong ký ức ngÆ°á»i dân Nam Bá»™, vượt qua cả má»™t thá»i thiên lệch vá» cách nhìn lịch sỠđể tái khẳng định mình trong thá»i hiện đại, trở thà nh niá»m tá»± hà o của văn há»c Nam Bá»™, đó là bá»™ ba tác phẩm: Gia Long phục quốc (Nhà in Nguyá»…n Văn Viết, SG, 1917), Gia Long tẩu quốc (Nhà in XÆ°a Nay, Sà i Gòn, 1930), Hoà ng Tá» Cảnh nhÆ° Tây (Nhà in Äức LÆ°u PhÆ°Æ¡ng, SG, 1931).
Bên cạnh các nhà văn viết vá» lịch sá» Nam Kỳ, có má»™t số nhà văn viết tiểu thuyết lịch sá» vá» dân tá»™c Việt trÆ°á»›c triá»u Nguyá»…n, đó là :
- Hồ Biểu Chánh vá»›i Nam cá»±c tinh huy (Nhà in Äức LÆ°u PhÆ°Æ¡ng, SG, 1924) viết vá» Ngô Quyá»n; Nặng gánh cang thÆ°á»ng (Cà ng Long, 1930) viết vá» lịch sá» thá»i Lê Thánh Tông
- Nguyá»…n Chánh Sắt vá»›i Việt Nam Lê Thái Tổ, tiểu thuyết lịch sá», 4 táºp, Äức LÆ°u PhÆ°Æ¡ng xuất bản, SG, 1929
- Phạm Minh Kiên là nhà văn viết tiểu thuyết lịch sá» vá»›i số lượng nhiá»u nhất - 5 tác phẩm: Loại tiểu thuyết lịch sá» có: Vì nÆ°á»›c hoa rÆ¡i (Nhà in XÆ°a nay, SG, 1926), Việt Nam anh kiệt - Vì nghÄ©a liá»u mình (Impr. Duy Xuân, SaÄ‘ec, 1926), Việt Nam Lý trung hÆ°ng (Việt Nam Lý ThÆ°á»ng Kiệt) (Nhà in Äức LÆ°u PhÆ°Æ¡ng, SG, 1929), Lê triá»u Lý thị (Impr. Nguyá»…n Văn Viết, SG, 1931), Tiá»n Lê váºn mạt (TÃn đức thÆ° xã, SG, 1932), Trần HÆ°ng Äạo (TÃn đức thÆ° xã, SG, 1933).
Các nhà văn trên viết tiểu thuyết lịch sá» trÆ°á»›c hết là nhằm đối phó lại tình trạng truyện Tà u được dịch và xuất bản trà n lan ở Nam Bá»™, nhÆ°ng quan trá»ng hÆ¡n là qua tiểu thuyết lịch sá», các nhà văn muốn kÃn đáo nhắc nhở tình tá»± dân tá»™c, khÆ¡i gợi truyá»n thống anh hùng và ý chà đấu tranh già nh Ä‘á»™c láºp cho dân tá»™c.
4.2. Tiểu thuyết trinh thám-vụ án
Nhà văn viết truyện trinh thám theo kiểu phÆ°Æ¡ng Tây đầu tiên có thể nói là Biến NgÅ© Nhi vá»›i các bá»™ Máºt thám truyện, Kim thá»i dị sá» (Ba Lâu ròng nghỠđạo tặc, Chủ nợ bất nhân) nổi tiếng từ những tháºp niên 1910-1920. Thế nhÆ°ng nhà văn trinh thám thà nh công nhất, viết truyện mà trở thà nh cá»± phú là Phú Äức. Những tác phẩm tiêu biểu của ông có: Châu vá» Hiệp Phố (3 táºp, nhà in XÆ°a Nay, SG, 1926, 1927, 1928); Lá»a lòng (Tiếp theo Châu vá» Hiệp Phố) (nhà in XÆ°a Nay, SG, 1928); Tiểu anh hùng Võ Kiết (Quảng NghÄ©a tùng thÆ¡ xuất bản, nhà in TÃn Äức thÆ° xã, SG, 1929); Má»™t mặt hai lòng (Nhà in XÆ°a Nay, SG, 1929); Non tình biển bạc, tiểu thuyết (tiếp theo Má»™t mặt hai lòng), (Nhà in XÆ°a Nay, SG, 1929); Chẳng vì tình (Quảng NghÄ©a tùng thÆ¡, nhà in Thạch Thị Máºu, SG, 1929); Äá»™c địa trăng già (tiếp theo Chẳng vì tình) (đăng trên Công luáºn báo từ số 1305 (20-6-1929) – 1782 (24-5-1930); Tình trÆ°á»ng huyết lệ (Nhà in XÆ°a Nay, SG, 1930); Má»™t thanh bá»u kiếm (Nhà in XÆ°a Nay, SG, 1930); Kiêm biên bà máºt (1931), Căn nhà bà máºt (tiểu thuyết, Imp. Nguyá»…n Văn Viết và TÃn Äức thÆ° xã, SG, 1931); Tổng đốc Hồ CÆ°á»ng (tiểu thuyết, SG, 1931); Tôi có tá»™i (tiểu thuyết, Tiểu thuyết Nam Kỳ từ táºp 1 đến táºp 13, 1935); Tiếng súng đêm mÆ°a (tiểu thuyết, chÆ°a rõ nÆ¡i và năm xb); Bà chúa Äá»n và ng (tiểu thuyết, không rõ nÆ¡i và năm xb)…
Cùng phong cách vá»›i Phú Äức có Nam Äình Nguyá»…n Thế PhÆ°Æ¡ng nhà văn chuyên viết truyện vụ án. Các tác phẩm nổi tiếng của ông gồm có: bá»™ ba tiểu thuyết liên hoà n: Bó hoa là i (Phạm Văn Thình xuất bản, SG, 1930) - Túy hoa đình (tiểu thuyết, nhà in Bảo Tồn, SG, 1930) - Chén thuốc Ä‘á»™c (Phạm Văn Thình xuất bản, SG, 1932); Vô oan trái (ái tình tiểu thuyết, Nhà in J.Viết, 1931); Khép cá»a phòng thu (tiểu thuyết, Phạm Äình KhÆ°Æ¡ng xuất bản, SG, 1933); Lá»a phiá»n cháy gan (Phạm Äình KhÆ°Æ¡ng xuất bản, SG, 1934); Cô Ba Trà ng (Nhà in Bảo Tồn, Sà i Gòn, 1933); Khối tình (Tiểu thuyết, Phạm Äình KhÆ°Æ¡ng, SG, 1937); Vì má»™t mối thù (Nhà in Bảo tồn, SG, 1938); Tá»™i của ai? (Tiểu thuyết, Phạm Äình KhÆ°Æ¡ng xuất bản, SG, 1938) v.v. có thể kể thêm má»™t nhà văn Ãt nổi tiếng hÆ¡n là Phi Long (Ngá»c SÆ¡n) vá»›i bá»™ truyện trinh thám Thùng thÆ¡ bà máºt (Nhà in XÆ°a nay, SG, 1928).
4.3. Tiểu thuyết xã hội-đạo lý
Và o đầu tháºp niên 1930 có hà ng loạt những nhà văn viết tiểu thuyết đăng báo, sau đó được các nhà in ở Sà i Gòn xuất bản. Truyện của há» không dà i, chừng 24 hoặc 36 trang, nếu dà i thì có nhiá»u quyển, má»—i quyển cÅ©ng mong má»ng nhÆ° thế. Truyện thÆ°á»ng viết vá» các Ä‘á» tà i xã há»™i: ngÆ°á»i già u ngÆ°á»i nghèo, ngÆ°á»i tân há»c kẻ hồn háºu quê mùa, thiện ác rõ rà ng. Truyện có tình tiết éo le, ngÆ°á»i nghèo bị bạc đãi, trải qua nhiá»u nghịch cảnh cuối cùng lại tìm được ngÆ°á»i thân, gặp nhiá»u may mắn, cuá»™c sống già u sang sung sÆ°á»›ng. Nhiá»u ngÆ°á»i chạy theo lối sống má»›i “Tây há»câ€, bị phụ bạc, khinh khi, cuối cùng nhìn ra lá»—i lầm, trở lại vá»›i mái ấm gia đình, cha mẹ…Có thể kể ra đây hà ng loạt các tên nhÆ° thế: Nguyá»…n Bá»u Má»c, Huỳnh Quang Huê, Äà o Thanh PhÆ°á»›c, Gabriel Võ Lá»™, Nguyá»…n Bá Thá»i, Cẩm Tâm, Lê Mai, Elen Anh Hoa…Tiêu biểu nhất cho loại nhà văn nà y là Việt Äông vá»›i “Việt Äông văn táºp†ra hà ng tuần: má»—i tuần má»™t quyển sách bá»i túi loại “Sách hồng†(Livre rose) 3 xu. Có lẽ Việt Äông văn táºp muốn đối lại vá»›i nhóm Tiểu thuyết thứ Năm, Tiểu thuyết thứ Bảy Ä‘ang trà n ngáºp thị trÆ°á»ng sách Sà i Gòn nhÆ° có lần ông đã từng tâm sá»±.
Các nhà văn ấy tiếp tục má»™t văn mạch Nam Kỳ từ giai Ä‘oạn trÆ°á»›c mà Hồ Biểu Chánh vừa là ngÆ°á»i mở Ä‘Æ°á»ng, ngÆ°á»i dẫn Ä‘Æ°á»ng lại vừa là ngÆ°á»i thà nh công hÆ¡n cả. Tác phẩm của ông không tầm tầm nhÆ° những ngÆ°á»i há»c theo ông vừa được nhắc ở trên, mà có chất lượng cao hÆ¡n, chuyên nghiệp hÆ¡n, vượt qua được giá»›i hạn là văn hóa phẩm giải trà đơn thuần, có thể trÆ°á»ng tồn trong lòng Ä‘á»™c giả và có tác dụng hÆ°á»›ng đạo cho Ä‘á»™c giả. Äứng ngay sau ông, và o những năm 1932-1945 có hai nhà văn có tên tuổi là : Nguyá»…n Thá»›i Xuyên vá»›i NgÆ°á»i vợ hiá»n mà cả Phan Khôi và Thiếu SÆ¡n Ä‘á»u phải tấm tắc khen, sau nữa Phan Huấn ChÆ°Æ¡ng vá»›i Hòn máu bá» rÆ¡i được in Ä‘i in lại trên báo, được tái bản ở Sà i Gòn, Hải Phòng và được Äuốc nhà Nam trao giải thưởng.
Nói đến “văn Nam†thì phải nói đến nhóm nhà văn nà y, nhiá»u khi in sai chÃnh tả, dà y đặc từ địa phÆ°Æ¡ng, phần nhiá»u chân chất, ngây thÆ¡, nhÆ°ng chÃnh những tác phẩm ấy là m nên chất Nam Bá»™ không trá»™n lẫn Ä‘i đâu được, cái chất ấy cÅ©ng là má»™t phần của dân tá»™c và góp phần là m già u thêm phẩm chất Việt Nam.
Và o đầu tháºp niên 1940, trong cảnh suy tà n của văn chÆ°Æ¡ng và báo chà do Thế chiến thứ Hai Ä‘ang Ä‘i và o giai Ä‘oạn quyết liệt, lại xuất hiện má»™t gÆ°Æ¡ng mặt văn sÄ© khá lạ vá»›i những tác phẩm “phá»ng (sic) sá»± tiểu thuyết†viết vá» những ngÆ°á»i dân quê Nam Bá»™, đó là Phi Vân vá»›i tác phẩm Äồng quê. Äồng quê xuất bản năm 1942 thì năm sau – 1943 được giải nhất cuá»™c thi văn chÆ°Æ¡ng của Há»™i khuyến há»c Cần ThÆ¡. Sau đó danh tiếng Phi Vân còn nổi nhÆ° cồn vá»›i hà ng loạt tác phẩm viết vá» ngÆ°á»i dân quê Nam Bá»™: Dân quê (1949), Tình quê (1949), Cô gái quê (1950), Nhà quê trong khói lá»a…Văn của ông gá»n, tÆ°Æ¡i má»›i, có tÃnh chất hà i hÆ°á»›c nhẹ nhà ng, vượt ra khá»i cái bóng “xã há»™i - đạo lý†theo phong cách Hồ Biểu Chánh. Phi Vân sẽ mở ra má»™t giai Ä‘oạn má»›i của văn phong Nam Bá»™, hiện đại hÆ¡n vá»›i những tác giả lá»›n sau ông: Thẩm Thệ Hà , DÆ°Æ¡ng Tá» Giang, rồi Bình Nguyên Lá»™c, SÆ¡n Nam…Những nhà văn nà y sẽ trở thà nh những nhà văn hà ng đầu của văn há»c Nam Bá»™ sau 1945.
Tiểu thuyết Nam Bá»™ 1932-1945 là tấm gÆ°Æ¡ng phản ánh Ä‘á»i sống Nam Bá»™, từ những là ng quê xa xôi, hẻo lánh bên cạnh những tắc, xẻo má»›i Ä‘Ã o đến những thị trấn nhá»™n nhịp ghe thuyá»n và nhất là Sà i Gòn ồn ã và phồn hoa. Äó là bá»™ bách khoa thÆ° vá» Ä‘á»i sống, con ngÆ°á»i, văn hóa phong tục Nam Bá»™ trÆ°á»›c 1945. TÃnh chất hiện thá»±c tÆ°Æ¡i rói, tÃnh chất yêu nÆ°á»›c, yêu thÃch đạo lý, tÃnh chất giải trà và bình dân là những đặc Ä‘iểm nổi báºt của tiểu tiểu thuyết Nam Bá»™.
5. Là LUẬN PHÊ BÌNH VĂN HỌC NAM BỘ 1932-1945
Äá»i sống phê bình văn há»c ở Nam Bá»™ phát triển khá mạnh trên báo chÃ, nhÆ°ng Ãt có ngÆ°á»i hoạt Ä‘á»™ng chuyên nghiệp. Nổi báºt trong số các nhà lý luáºn phê bình văn há»c Nam Bá»™ 1932-1945 là Thiếu SÆ¡n, Phan Khôi, Trúc Hà , Kiá»u Thanh Quế, Phan Văn Hùm và Ca Văn Thỉnh.
NgÆ°á»i thà nh danh sá»›m nhất vá» phê bình văn há»c là Thiếu SÆ¡n. Thiếu SÆ¡n sinh tại Hải DÆ°Æ¡ng nhÆ°ng từ khi và o Gia Gia Äịnh là m công chức sở BÆ°u Ä‘iện năm 1927, ông chủ yếu hoạt Ä‘á»™ng văn nghệ ở Sà i Gòn. Thiếu SÆ¡n bắt đầu sá»± nghiệp văn há»c của mình bằng các bà i viết cho tạp chà Nam Phong tạp chÃ, sau đó là các tá» Tiểu thuyết thứ Bảy, Äại Việt tạp chÃ, Nam Kỳ tuần báo... Cuốn sách nổi tiếng nhất của ông là Phê bình và cảo luáºn (Nam Ký xuất bản, 1933). Ông là ngÆ°á»i đã cùng vá»›i Hoà i Thanh đứng vá» phÃa “Nghệ thuáºt vị nghệ thuáºt†tranh luáºn vá»›i nhóm “Nghệ thuáºt vị nhân sinh†do Hải Triá»u đứng đầu.
Phan Khôi là nhà nghị luáºn chÃnh trị, xã há»™i, văn hóa, há»c thuáºt, nhÆ°ng riêng vá» văn chÆ°Æ¡ng ông cÅ©ng thuá»™c loại có tiếng tăm, trong đó táºp ChÆ°Æ¡ng Dân thi thoại (Nguyên danh "Nam âm thi thoại", Huế, in lần 1, Äắc láºp, 1936) là táºp phê bình văn há»c tiêu biểu.
Trúc Hà , nhà văn Hà Tiên, thà nh danh vá»›i những bà i lý luáºn phê bình văn há»c trên Nam phong tạp chà trong khoảng thá»i gian từ 1927 đến 1933. Sau đó ông viết cho Phụ nữ tân văn (phê bình tiểu thuyết Tố Tâm), Sống (phê bình sáng tác của Nguyá»…n Lan SÆ¡n, Thế Lữ, Nhất Linh, Tá»± lá»±c văn Ä‘oà n, ThÆ¡ má»›i…), Nam Kỳ tuần báo (phê bình Xuân Thu nhã táºp)… Ông có công lá»›n trong việc giá»›i thiệu và phê bình các sáng tác xuất bản ở Hà Ná»™i cho Ä‘á»™c giả Nam Bá»™.
Kiá»u Thanh Quế là nhà phê bình viết khá»e nhất, chuyên nghiệp nhất ở Nam Bá»™. ChÆ°a có ai trong văn há»c Nam Bá»™ thá»i ấy viết nhiá»u vá»›i má»™t diện quan tâm rá»™ng nhÆ° ông. Các tác phẩm nghiên cứu lý luáºn phê bình tiêu biểu nhất của ông có: Phê bình văn há»c (NXB. Tân Việt, Hà Ná»™i, 1942), Ba mÆ°Æ¡i năm văn há»c (bút danh Má»™c Khuê, NXB. Tân Việt, Hà Ná»™i, 1942); Má»™t ngà y của Tolstoi (Tủ sách Gió tây, Tân Việt, Hà Ná»™i, 1942), Cuá»™c tiến hóa văn há»c Việt Nam (NXB. Äá»i Má»›i, Hà Ná»™i, 1943), Äà n bà và nhà văn (NXB. Tân Việt, Hà Ná»™i, 1943), Thi hà o Tagore (bút danh Nguyá»…n Văn Hai, NXB. Tân Việt, Hà Ná»™i, 1943), Há»c thuyết Frued (bút danh Tô Kiá»u PhÆ°Æ¡ng, NXB. Tân Việt, Hà Ná»™i, 1943), Cuá»™c váºn Ä‘á»™ng cứu nÆ°á»›c trong Việt Nam vong quốc sá» (1945), VÅ© Trá»ng Phụng và chủ nghÄ©a tả thiệt xã há»™i (1945)…
Phan Văn Hùm và Ca Văn Thỉnh xuất hiện và o cuối tháºp niên 1930 đầu tháºp niên 1940, đóng góp của hai ông chủ yếu trên phÆ°Æ¡ng diện nghiên cứu văn há»c cổ Nam Bá»™.
Phan Văn Hùm nổi báºt nhất ở những công trình nghiên cứu vá» Nguyá»…n Äình Chiểu: Ná»—i lòng Äồ Chiểu (Tân Việt xb, 1938); NgÆ° tiá»u y thuáºt vấn đáp (Tân Việt xb, 1953); DÆ°Æ¡ng Từ Hà Máºu (Tân Việt xb, 1964). Bên cạnh đó là những công trình nghiên cứu triết há»c: Pháºt giáo triết há»c (Tân Việt xb, Hà Ná»™i, 1942); VÆ°Æ¡ng DÆ°Æ¡ng Minh: Thân thế và há»c thuyết (Tân Việt xuất bản, Hà Ná»™i, 1944) và má»™t táºp ký nổi tiếng: Ngồi tù khám lá»›n (Bảo Tồn xuất bản, in lần thứ nhất, Sà i Gòn, 1929).
Ca Văn Thỉnh chú tâm nhiá»u nhất và o việc nghiên cứu “Khổng há»c ở đất Äồng Nai†- nhÆ° tên gá»i má»™t bà i nghiên cứu rất có giá trị của ông trên Äại Việt táºp (sic) chà số 22 và 23 năm 1943. Những bà i giá»›i thiệu và dịch thuáºt là m nên tên tuổi của ông (Ngạc Xuyên/ Ca Văn Thỉnh) nhÆ° má»™t nhà nghiên cứu văn há»c Nam Bá»™ trÆ°á»›c 1945 là : Nguyá»…n Thông (Äại Việt táºp chÃ, số 3, 1942), Luáºn vá» núi (của Nguyá»…n Thông, Äại Việt táºp chÃ, số 3, 1942), Câu chuyện yểm quỹ (của Nguyá»…n Thông, Äại Việt táºp chÃ, 1942), Minh bá»™t di ngÆ° – Má»™t quyển sách hai thi xã (Äại Việt táºp chÃ, số 12, 1943), Bà i diá»…n văn trong buổi lá»… Kỉ niệm Nguyá»…n Äình Chiểu (Ä‘á»c 27-6-1943 tại Ba Tri, Bến Tre, Äại Việt táºp chÃ, số 19, 1943), Khổng há»c ở đất Äồng Nai (Äại Việt táºp chÃ, số 22 và 23, 1943), Nguyá»…n Văn Thoại vá»›i sá»± Ä‘Ã o Thoại hà và kinh VÄ©nh Tế (Äại Việt táºp chÃ, số 28, 1943), Tiểu sá» Nguyá»…n Văn Thoại (Äại Việt táºp chÃ, số 29, 1943).
Hồ Biểu Chánh từ tháºp niên 1940 trở Ä‘i có khuynh hÆ°á»›ng là m há»c giả hÆ¡n là văn gia. Mặc dù Äại Việt táºp chà của ông khá tai tiếng vì nháºn tiá»n trợ cấp của chÃnh quyá»n nhÆ°ng do ông cÅ©ng quy tụ được nhiá»u cây bút tên tuổi và tÃch cá»±c nhÆ° Thượng Tân Thị, Trúc Hà , Ca Văn Thỉnh, Phan Văn Hùm, TrÆ°Æ¡ng VÄ©nh Tống…nên tạp chà của ông cÅ©ng có nhiá»u đóng góp trong việc nghiên cứu vá» Nam Kỳ mà các nhà nghiên cứu vá» sau không má»™t ai phủ nháºn.
6. VÄ‚N HỌC YÊU NƯỚC CÃCH MẠNG NAM BỘ 1932-1945
Sẽ là thiếu sót rất lá»›n nếu không Ä‘iểm qua bá»™ pháºn văn há»c nà y. Do tÃnh mục Ä‘Ãch nổi trá»™i nên cần phải phân ra thà nh má»™t khuynh hÆ°á»›ng văn há»c riêng. Nói đến thÆ¡ văn yêu nÆ°á»›c cách mạng là nói đến loại văn chÆ°Æ¡ng tranh đấu mạnh mẽ đòi láºt đổ sá»± thống trị của thá»±c dân Pháp. Nếu tÃnh từ đầu thế ká»· XX ở Nam Bá»™ có 3 nhóm nhà văn yêu nÆ°á»›c cách mạng tiêu biểu :
-     Nhóm các chà sĩ trong phong trà o Minh tân Nam Bộ
-     Nhóm yêu nước cách mạng có khuynh hướng dân chủ và cánh tả
-     Nhóm yêu nÆ°á»›c cách mạng dÆ°á»›i sá»± lãnh đạo của Äảng Cá»™ng sản Äông DÆ°Æ¡ng.
Nhóm các chà sÄ© Minh tân Nam Bá»™ đã là m ra cuá»™c váºn Ä‘á»™ng cách mạng rầm rá»™ mở đầu TK.XX vá»›i các gÆ°Æ¡ng mặt trà thức hết sức đáng kÃnh: Nguyá»…n Thần Hiến, Trần Chánh Chiếu, TrÆ°Æ¡ng Duy Toản, Nguyá»…n An CÆ°, Äặng Thúc Liêng, Nguyá»…n Háo VÄ©nh, và ở mức Ä‘á»™ Ãt quyết liệt hÆ¡n là : Thượng Tân Thị, SÆ°Æ¡ng Nguyệt Anh, LÆ°Æ¡ng Khắc Ninh, Nguyá»…n Chánh Sắt…Thá»±c chất đấy là phong trà o duy tân nhÆ°ng ngÆ°á»i Nam Bá»™ gá»i nó là Minh tân có lẽ là để tránh sá»± Ä‘Ã n áp của thá»±c dân Pháp. Nhóm văn thi sÄ© nà y sẽ được nói đến nhiá»u hÆ¡n trong các công trình vá» văn há»c Nam Bá»™ trÆ°á»›c 1932.
Nhóm yêu nÆ°á»›c cách mạng có khuynh hÆ°á»›ng dân chủ tÆ° sản và cánh tả xuất hiện từ tháºp niên hai mÆ°Æ¡i kéo dà i cho đến trÆ°á»›c 1945 vá»›i các gÆ°Æ¡ng mặt nổi báºt: Nguyá»…n Quang Diêu, Cao Hải Äể, Bá»u Äình, Nguyá»…n Văn Vinh và mạnh mẽ nhất là Trần Hữu Äá»™, Nguyá»…n An Ninh và Nam Kiá»u Trần Huy Liệu.
Trần Hữu Äá»™ nổi tiếng vá»›i các cuốn sách yêu nÆ°á»›c, tiến bá»™, phê phán sá»± thống trị của thá»±c dân Pháp nhÆ°: Cây dù gãy của nÆ°á»›c Việt Nam (Imp.XÆ°a Nay, 1925), Tiếng chuông truy hồn (Nhà in XÆ°a Nay, Sà i Gòn, 1925), Tá» cá»› mất quyá»n tá»± do (Réveil Saigonnais xuất bản, 1926), Hồi trống tá»± do (Nhà in XÆ°a Nay, Sà i Gòn, 1926)… Trong đó cuốn Hồi trống tá»± do được TrÆ°á»ng Chinh nhắc đến má»™t cách trang trá»ng trong báo cáo Chủ nghÄ©a Mác và văn hóa VN tại Há»™i nghị văn hóa toà n quốc 1947. Sau đó Trần Hữu Äá»™ tham gia phong trà o Äông DÆ°Æ¡ng đại há»™i, bị bắt và bị kết án tù. Các tác phẩm trong giai Ä‘oạn nà y chủ yếu là giá»›i thiệu vá» chủ nghÄ©a Mác nhÆ°: Biện chứng pháp (1936), MÆ°á»i má»™t công thức của Karl Marx là m cÆ¡ sở duy váºt sá» quan (1936), Äế quốc chủ nghÄ©a (1937)…
Nguyá»…n An Ninh, con trai của cụ Nguyá»…n An KhÆ°Æ¡ng - dịch giả “truyện Tà u†và là lãnh tụ của phong trà o Minh tân Nam Kỳ. Nguyá»…n An Ninh du há»c ở Pháp trở vá», nổi tiếng vá»›i bà i diá»…n thuyết diá»…n thuyết “Thanh niên cao vá»ng†tại Há»™i khuyến há»c Nam Kỳ, sau đó ông láºp ra tá» báo yêu nÆ°á»›c là La Cloche fèlée (Chuông rè). Tác phẩm có Dân Æ°á»›c (dịch Contrat Social/ Khế Æ°á»›c xã há»™i của Rousseaux, 1923), tuồng TrÆ°ng Nữ VÆ°Æ¡ng (1928), Triết há»c Niezsche…
Trần Huy Liệu quê ở Nam Äịnh, nhÆ°ng và o Sà i Gòn từ năm 1924 hoạt Ä‘á»™ng rất mạnh trong là ng báo, là ng văn Sà i Gòn. TrÆ°á»›c khi tiếp thu chủ nghÄ©a Cá»™ng sản, ông là nhà văn nhà báo yêu nÆ°á»›c tiến bá»™. Ông cá»™ng tác vá»›i tá» Nông cổ mÃn Ä‘Ã m, Rạng Äông, rồi là m chủ bút tá» Äông Pháp thá»i báo. Ông dịch và viết nhiá»u sách vá» các tấm gÆ°Æ¡ng yêu nÆ°á»›c, chủ yếu xuất bản ở CÆ°á»ng há»c thÆ° xã do ông chủ trÆ°Æ¡ng.
Sau thế hệ chuyển tiếp ấy là Nhóm yêu nÆ°á»›c cách mạng dÆ°á»›i sá»± lãnh đạo của Äảng Cá»™ng sản Äông DÆ°Æ¡ng. Thế hệ nà y ngay từ đầu đã tham gia cách mạng dÆ°á»›i sá»± lãnh đạo của đảng Cá»™ng sản Äông DÆ°Æ¡ng, đó là : Nguyá»…n Văn Nguyá»…n, Trần Văn Già u, Nguyá»…n Văn Tạo...
Nguyá»…n Văn Nguyá»…n quê Mỹ Tho, há»c trÆ°á»ng sÆ° phạm ở Sà i Gòn. Tại đây, ông háo hức tìm đến tÆ° tưởng xã há»™i chủ nghÄ©a qua sách báo cách mạng và các tác phẩm của Nguyá»…n Ãi Quốc. Năm 1925, ông Ä‘i đầu trong phong trà o há»c sinh Sà i Gòn chống đế quốc nên bị Ä‘uổi há»c. Ông xin việc ở Công ty xe lá»a Äông DÆ°Æ¡ng, gia nháºp tổ chức Việt Nam Thanh niên cách mạng đồng chà há»™i. Khi Äảng Cá»™ng sản Việt Nam thà nh láºp, ông là đảng viên lá»›p đầu tiên. Năm 1932, ông nháºn án Ä‘Ã y ra Côn Äảo. Ở đó ông tham gia thà nh láºp chi bá»™ nhà tù Côn Lôn.
Năm 1930 ở Sà i Gòn có má»™t nhóm trà thức trẻ (19 ngÆ°á»i) du há»c ở Pháp bị chÃnh quyá»n Pháp trục xuất vá» nÆ°á»›c vì hoạt Ä‘á»™ng chÃnh trị và biểu tình tại Pháp. Trong số 19 ngÆ°á»i ấy có má»™t số tên tuổi quen thuá»™c: Tạ Thu Thâu, Trần Văn Già u, Nguyá»…n Văn Tạo, Phan Văn Chánh, Lê Bá Cang…(2). Các trà thức yêu nÆ°á»›c cánh tả nà y phân hóa thà nh hai phái:
Phái Äệ Tam Quốc tế có: Trần Văn Tạo, DÆ°Æ¡ng Bạch Mai, Trần Văn Già u…
Phái Äệ tứ Quốc tế : Phan Văn Hùm, Tạ Thu Thâu, Hồ Hữu TÆ°á»ng, Trần Văn Thạch…
Há» hoạt Ä‘á»™ng rất tÃch cá»±c xung quanh tá» báo La Lutte (Tranh đấu) và tá» Äồng Nai. Äóng góp chủ yếu của há» là vá» lÄ©nh vá»±c há»c thuáºt, tÆ° tưởng, và mạnh nhất là ở giai Ä‘oạn sau 1945.
KẾT LUẬN
Văn há»c quốc ngữ Nam Bá»™ cuối 1932-1945 là má»™t bá»™ pháºn máu thịt của văn há»c dân tá»™c. TrÆ°á»›c năm 1932 bá»™ pháºn văn há»c nà y hình thà nh và phát triển khá tách biệt, nhÆ°ng do những cố gắng không ngừng của nhiá»u thế hệ nhà văn, nhà thÆ¡, nhà nghiên cứu phê bình mà dần dần văn há»c Nam Bá»™ hòa nhịp chung vá»›i sá»± phát triển của văn há»c dân tá»™c. Bên cạnh những tÃnh chất và bÆ°á»›c Ä‘i chung vá»›i văn há»c toà n quốc, do hoà n cảnh lịch sá» xã há»™i và truyá»n thống văn há»c trÆ°á»›c đó mà văn há»c Nam Bá»™ 1932-1945 vẫn có những đặc Ä‘iểm, những sắc thái riêng rất cần được nghiên cứu. Hy vá»ng trong tÆ°Æ¡ng lai sẽ có nhiá»u công trình nghiên cứu chuyên sâu hÆ¡n nữa vá» tác giả, tác phẩm, các trà o lÆ°u và sá»± váºn Ä‘á»™ng chung của cả bá»™ pháºn văn há»c nà y, để cho văn há»c Nam Bá»™ có vị trà xứng đáng hÆ¡n trong các tổng táºp, các giáo trình lịch sá» văn há»c Việt Nam.
TP.HCM, tháng 5 năm 2011
Ä.L.G
CHÚ THÃCH
1)    Äá» tà i nghiên cứu khoa há»c cấp ÄHQG - trá»ng Ä‘iểm: Khảo sát, đánh giá, bảo tồn văn há»c Nam Bá»™ 1930-1945, chủ nhiệm Ä‘á» tà i: PGS.TS Äoà n Lê Giang, Mã số: B2008-08b-01TÄ, thá»i gian thá»±c hiện: 2008-2010, nghiệm thu tháng 9/ 2011. Mốc 1930 là để chỉ bắt đầu tháºp niên 1930 chứ không nhằm và o má»™t sá»± kiện văn há»c cụ thể nà o. Trong bà i viết nà y chúng tôi vẫn dùng cách phân chia 1932-1945 nhÆ° đã thống nhất trong nhiá»u công trình nghiên cứu hiện nay, mặc dù trong thá»±c tế vẫn phải Ä‘á» cáºp Ãt nhiá»u đến những tác phẩm được xuất bản trÆ°á»›c đó má»™t và i năm để cho thấy sá»± phát triển liên tục.
2)    Phụ nữ tân văn số 59 ngà y 3-7-1930 |