Vietnamese-VNFrench (Fr)简体中文English (United Kingdom)

Khoa Lịch Sử
Bạn biết quá khứ, bạn hiểu hiện tại, bạn tiên đoán tương lai
 

 
"Minh oan" cho Hoàng Cao Khải PDF Imprimer Envoyer
Vendredi, 14 Janvier 2011 21:31

 

“Muốn viết sá»­, phải biết phương pháp sá»­ há»c, và trước hết, phải là ngưá»i trung thá»±c, chứ không phải là tên cÆ¡ há»™iâ€.


GS. HÀ VĂN TẤN

(Lịch sá»­, Sá»± thật & Sá»­ há»c, 1999, tr. 15)

***

Sau năm 1975, má»™t vài ngưá»i Việt Nam ở nước ngoài tìm cách “minh oan†cho má»™t số nhân vật từng phục vụ các thế lá»±c nước ngoài xâm lược và thống trị Việt Nam.

Mấy năm gần đây, má»™t số ngưá»i trong nước cÅ©ng làm chuyện tương tá»±. Äiển hình là má»™t phó giáo sư đã viết trên tạp chí Nghiên cứu lịch sá»­, cÆ¡ quan chính thức cá»§a Viện Sá»­ há»c Việt Nam : “Hoàng Cao Khải là má»™t nhân vật lịch sá»­ có vấn Ä‘á». Vấn đỠcá»§a ông cần được nghiên cứu để có thể có những nhận định rạch ròi và xác đáng...Cuá»™c Ä‘á»i cá»§a ông, có thể nói, đặt ra những câu há»i cần giải đáp để đảm bảo được sá»± công bằng trong lịch sá»­â€

Mục đích cá»§a chúng tôi là cùng bạn Ä‘á»c trong và ngoài nước xác định chá»— đứng cá»§a Hoàng Cao Khải trong bối cảnh lịch sá»­ Việt Nam cuối thế ká»· XIX – đầu thế ká»· XX. Việc đỠcập tá»›i bài báo nói trên là Ä‘iá»u bất đắc dÄ©, do đó chúng tôi thấy không cần thiết nêu tên tác giả cá»§a bài báo ấy

Mấy dòng trích dẫn trên đây hàm ý rằng hiện nay chưa có những nhận định rạch ròi, xác đáng và công bằng vỠnhân vật hỠHoàng. Do đó, trước hết chúng ta cần biết

HOÀNG CAO KHẢI LÀ AI ?

Ở làng Äông Thái, huyện La SÆ¡n (nay thuá»™c xã Tùng Ảnh, huyện Äức Thá»), tỉnh Hà TÄ©nh, có hai nhân vật cùng thá»i, cùng nổi tiếng.

Ngưá»i thứ nhất là Phan Äình Phùng (1847- 1895), đỗ đình nguyên tiến sÄ© (1877), làm ngá»± sá»­ ở Viện Äô Sát. Sau khi thá»±c dân Pháp chiếm kinh thành Huế (1885), ông dá»±ng cá» khởi nghÄ©a ở Hương Khê (Hà TÄ©nh). Vua Hàm Nghi cá»­ ông làm Hiệp thống quân vụ, chỉ huy nghÄ©a quân ở ba tỉnh Nghệ An – Hà TÄ©nh – Quảng Bình. ÄÆ°á»£c nhân dân á»§ng há»™, nghÄ©a quân lập nhiá»u chiến công. Thá»±c dân Pháp dùng má»i thá»§ Ä‘oạn, từ lấy tiá»n tài chức tước mua chuá»™c đến đào mồ mả tổ tiên, bắt giam ngưá»i thân cá»§a ông, nhưng tất cả Ä‘á»u không thể khuất phục nhà yêu nước há» Phan. Ông bị thương trong má»™t trận đánh và sau đó qua Ä‘á»i khi má»›i 48 tuổi. Há»™i nghị Trung ương Äảng lần thứ 8 (tháng 5-1941) ca ngợi ông: “Từ khi Pháp lấy nước ta, đã có biết bao vị anh hùng cứu quốc đứng ra chống vá»›i quân thù: ...Phan Äình Phùng, Hoàng Hoa Thám, Lương Ngá»c Quyến...â€

Ngưá»i thứ hai cÅ©ng nổi tiếng, nhưng theo chiá»u ngược lại : Hoàng Cao Khải (1850 – 1933). Sau khi đậu kỳ thi Hương năm 1868, “ở nhà nhàn cư vô sá»±, cá» bạc chÆ¡i bá»i, đến đổi bán hết gia viên Ä‘iá»n sản, chỉ còn má»™t nước tá»± tá»­ đến nÆ¡i, há» Hoàng bá» nhà Ä‘i ra Bắc Hàâ€. Vá»›i bằng cá»­ nhân, Khải được bổ làm huấn đạo huyện Thá» Xương rồi giáo thụ phá»§ Hoài Äức.

Ngày 25-4-1882, thực dân Pháp chiếm thành Hà Nội lần thứ hai, tổng đốc Hoàng Diệu tuẫn nghĩa. Sau đó, Pháp đánh nống ra các tỉnh khác của Bắc Kỳ.

Các cuá»™c khởi nghÄ©a nổ ra khắp nÆ¡i. Pháp xua quân Ä‘i đánh nhưng không thể dập tắt ngá»n lá»­a kháng chiến cá»§a nhân dân Bắc Kỳ. Chúng nghÄ© tá»›i việc áp dụng ở Bắc Kỳ thá»§ Ä‘oạn “dùng ngưá»i Việt đánh ngưá»i Việt†mà trước đó chúng đã thi hành ở Nam Kỳ và Trung Kỳ vá»›i những Việt gian khét tiếng như Trần Bá Lá»™c, Huỳnh Tấn, Nguyá»…n Thân...

Hoàng Cao Khải tá»± nguyện theo giúp quân xâm lược, rất được Pháp tin dùng. Ông được cá»­ làm tiá»…u phá»§ sứ, phụ trách “dẹp loạn†ở các tỉnh Bắc Ninh, Hưng Yên, Hải Dương. Sau đó, ông được thăng  chức tổng đốc Hải Yên (liên tỉnh Hải Dương – Quảng Yên); đến năm 1889, ông leo lên địa vị cao nhất xứ Bắc Kỳ: kinh lược sứ, được Pháp gá»i là “phó vương Bắc Kỳ†(vice–roi du Tonkin), má»™t chức quan không há» có trong sá»­ sách Việt Nam. Việc này được De Lanessan (làm toàn quyá»n Äông Dương từ 21-4-1891 đến 29-12-1894) nhắc tá»›i trong cuốn “Công cuá»™c thuá»™c địa hoá ở Äông Dương†(La colonisation française en Indochine): “Thấy tuyệt vá»ng không thể bình định được vùng đồng bằng [Bắc Kỳ] bằng những đội quân chính quy và những đội dân vệ mà lúc đó quân số cÅ©ng đã lên 8 000 ngưá»i, viên toàn quyá»n tạm quyá»n [François Bideau] và viên thống sứ [Eusèbe Parreau] đã tổ chức, vá»›i những dân vệ và những lính cÆ¡ dưới quyá»n cá»§a vị kinh lược [Hoàng Cao Khải] và vài vị quan, những “đội quân cảnh sát†hành động trong các tỉnh bị rối loạn nhất, đặc biệt là ở Bắc Ninh, Hưng Yên, Hải Dương, Hà Ná»™i...â€.

Trong báo cáo ngày 27-3-1889, thống sứ Bắc Kỳ Eusèbe Parreau cÅ©ng viết : “Cần có biện pháp má»›i, nghÄ©a là phải làm sao cho dân bản xứ chống lại nhau.Tôi đã giao nhiệm vụ này cho tổng đốc Hoàng Cao Khải, viên quan rất có nghị lá»±c và đầy tham vá»ng†5 . Theo nhà sá»­ há»c Pháp Philippe Devillers, thi hành chá»§ trương cá»§a Pháp, “Hoàng Cao Khải thành lập má»™t lá»±c lượng [gồm] 400 lính tình nguyện lấy trong số những lính khố đỠcÅ© và 500 vệ binh dân sá»± do các công sứ cung cấp. Lá»±c lượng này Ä‘i ngang dá»c khắp nÆ¡i ở Bãi Sậy, có khi đụng độ vá»›i những nhóm kháng chiến chính yếu, nhưng thưá»ng là hành động theo chiá»u sâu, trên cÆ¡ sở những tin tức tình báo, do đó bắt được nhiá»u ngưá»i và thưá»ng là hành quyết ngay...†6. Phối hợp vá»›i quân viá»…n chinh Pháp, “đội quân cảnh sát†cá»§a Khải mở các cuá»™c hành quân càn quét vào những khu căn cứ cá»§a nghÄ©a quân (Bãi Sậy ở Hưng Yên, Hai Sông ở Hải Dương...), bao vây dài ngày để cắt đứt việc tiếp tế lương thá»±c, chém giết bừa bãi nhằm khá»§ng bố dân chúng để há» không dám giúp đỡ nghÄ©a quân. NghÄ©a quân ở các tỉnh đồng bằng Bắc Kỳ chịu nhiá»u tổn thất nặng ná».

Ở Trung Kỳ, Pháp đánh mãi mà không đàn áp được cuá»™c khởi nghÄ©a Hương Khê, nên tháng 11-1894 toàn quyá»n De Lanessan sai Hoàng Cao Khải lấy danh nghÄ©a đồng hương và có quan hệ thông gia để viết thư dụ Phan Äình Phùng. Trong thư, Khải khẳng định việc Pháp cướp nước ta là Ä‘iá»u không thể xoay đổi (“Sá»± thế gần đây đã xoay đổi ra thế nào, thá»­ há»i việc Ä‘á»i có thể làm được nữa không, dầu kẻ ít há»c thức kém trí khôn cÅ©ng Ä‘á»u trả lá»i không đượcâ€), do đó kháng chiến giành lại độc lập chỉ làm cho “quê hương Ä‘iêu đứng xiêu tàn†(“Nếu như ngài cứ khăng khăng làm tràn tá»›i mãi thì e rằng khắp cả sông Lam núi Hồng Ä‘á»u biến thành hồ cá hết thảyâ€) và như thế có lá»—i vá»›i dân (“Dân ta có tá»™i gì mà vướng phải nông ná»—i lầm than thế này, là lá»—i tại ai?â€). Khải ca ngợi “nhà nước Bảo há»™ khoan dung biết dưá»ng nào!â€, khoe “vá»›i quan toàn quyá»n vốn có tình quen biết nhau lâu; lại có quan khâm sứ ở kinh [đô] và quan công sứ Nghệ TÄ©nh cùng tôi quen thân, hiệp ý nhau lắm†nên đã từng “bảo toàn†cho ngưá»i “ra thú†được “yên ổn vô sự†7

Phan Äình Phùng viết thư khước từ, đồng thá»i nói vá»›i ngưá»i đưa thư: “Tôi thá» quyết làm việc tôi làm đây tá»›i cùng, dầu sấm sét búa rìu cÅ©ng không làm sao cho tôi thay lòng đổi chí được. Anh vá» nói dùm cho Hoàng Cao [Khải] biết như thế†8. Khải cho dịch thư cá»§a Phan Äình Phùng ra chữ Pháp, gá»­i kèm theo báo cáo lên toàn quyá»n De Lanessan: “Bổn chức đã lấy hết sá»± thế lợi hại để tá» bày khuyên nhá»§ Phan Äình Phùng ra hàng thú, nhưng y vẫn tỠý hôn mê bất ngá»™ (mê mẩn tối tăm, không tỉnh). Giá» xin Chánh phá»§ Bảo há»™ vì dân [!] mà dùng binh lá»±c tiá»…u trừ cho hết văn thân loạn phỉ†9. Hành động cá»§a Khải bị ngưá»i dân Nghệ - TÄ©nh - Bình phê phán trong bài vè “Vè quan Äình†(tức đình nguyên Phan Äình Phùng):

Thua cơ, Tây phải cầu hoà

Sai Hoàng Cao Khải tiến thơ thuyết hàng

Quan Äình sắt đá bá»n gan

Lòng trung bạch nhật minh quang chẳng dá»i

Hoàng Cao nói chẳng đắt lá»i

Lại xui Tây tặc phải thá»i tiến binh

Sao không biết hổ với mình?10

Ngày 27-12-1896, Paul Doumer được cá»­ làm toàn quyá»n má»›i cá»§a  Äông Dương. HÆ¡n ná»­a năm sau, để thá»±c hiện chá»§ trương trá»±c trị đối vá»›i Bắc Kỳ, Pháp bãi bá» chức kinh lược, chuyển toàn bá»™ quyá»n hành vào tay viên thống sứ Pháp. Khải được Ä‘iá»u động vào Huế, làm phụ chính đại thần, cố vấn đặc biệt cho vua Thành Thái (lúc đó má»›i 18 tuổi), có chân trong Viện CÆ¡ mật, thượng thư Bá»™ Binh. Năm 1903, Khải vá» hưu vá»›i hàm thái tá»­ thái phó, Văn Minh Äiện đại há»c sÄ©, tước Duyên Mậu quận công.

NGƯỜI CÙNG THỜI NGHĨ GÌ?

Hoàng Cao Khải và Nguyá»…n Thân là má»™t cặp bài trùng đặc biệt: cả hai Ä‘á»u ra làm tay sai cho xâm lược Pháp khá sá»›m, cùng được cá»­ làm Tiá»…u phá»§ sứ (Khải ở Bắc Kỳ, Thân ở Trung Kỳ), cùng vá» Huế làm phụ chính đại thần, cố vấn cho vua, thượng thư (Khải giữ Bá»™ Binh, Thân giữ Bá»™ Lại), cùng nổi tiếng tàn bạo... và cùng vá» hưu năm 1903. Vì vậy, ngưá»i cùng thá»i thưá»ng có nhận định chung vá» cả hai ông. Chẳng hạn, có câu ca dao :

Há»i ai bán nươc buôn dân,

Ấy Hoàng Cao Khải – Nguyá»…n Thân má»™t phưá»ng 11

hay bài “Vè quan Äìnhâ€:

Hoàng Cao nhục nhã đã xong

Nguyễn Thân đâu cũng vào vòng khuyển nô

Lại cùng Tây tặc mưu mô

Ngưá»i Nam lại phá cÆ¡ đồ ngưá»i Nam 12

Trong má»™t bài báo viết năm 1913 (hai mươi năm trước khi Khải chết), phó bảng Phan Châu Trinh nhận xét: “Phàm ngưá»i Việt mà Ä‘i làm tôi tá»› cho ngưá»i Pháp Ä‘á»u là bá»n tham bỉ mất lương tâm, quỳ lạy giống khác, xẻo thịt đồng bào, không bằng cầm thú... Hai ngưá»i ấy [Khải và Thân] đành bá» tất cả liêm sỉ danh tiết má»™t ngưá»i Ä‘á»i, Ä‘em hết tâm huyết tài lá»±c giết hại đồng bào để cầu được công vá»›i ngưá»i Pháp, chẳng qua là chỉ thèm thuồng ba chữ “có quyá»n thế†đó thôi...†13

Tám năm trước đó, giải nguyên Phan Bá»™i Châu trong cuốn Việt Nam vong sá»­ quốc gá»i Khải và Thân là những “ngưá»i Việt làm chó săn†cho xâm lược Pháp, đó là “những tên côn đồ vô nghÄ©a vô hạnh, mặt khỉ ruá»™t lợn (...) mà ngưá»i Việt bình nhật rất ghétâ€. “Hoàng Cao Khải, Nguyá»…n Thân hết sức vì ngưá»i Pháp giết hại ngưá»i Việt, Ä‘i giúp dị chá»§ng để tàn hại đồng chá»§ngâ€, “hai tên này đàn áp cách mạng rất đắc lá»±câ€14

Năm 1913, từ Quảng Äông, Phan Bá»™i Châu cá»­ má»™t số há»™i viên Việt Nam Quang phục há»™i vá» nước tìm cách tiêu diệt má»™t số quan chức thá»±c dân chóp bu và Việt gian đầu sá». Theo giáo sư sá»­ há»c ngưá»i Mỹ David Marr, trong số đó có Hoàng Cao Khải 15.

Ngay khi Khải còn sống, con cháu Ä‘ang làm quan lá»›n 16, nắm nhiá»u quyá»n lá»±c trong tay, ngưá»i cùng thá»i vẫn không ngại đả kích ông.

Chẳng hạn, khi Khải mở tiệc mừng thá», có ngưá»i làm thÆ¡ đăng báo, trong đó có hai câu:

Con cái một nhà hai tổng đốc

Pháp Nam hai nước một  công thần 17

Má»™t lần khác, có ngưá»i vịnh Thái Hà ấp cá»§a vị phó vương Bắc Kỳ:

Thái ấp mây má», cá» lẫn rêu

Pháp Nam trung tín cả hai triá»u 18

Giữa lúc Pháp đang xâm lược và thống trị nước Nam, còn gì mỉa mai bằng khen Khải là “công thần†“trung tín†cho cả hai bên!

Một nhà nho đả kích thói ăn của đút lót của Khải:

Nay hạt Hà Äông còn biếu lợn

Mai dân Nam Äịnh lại dâng bò

(Vịnh Hoàng Cao Khải) 1

Có kẻ nịnh bợ dá»±ng bia “ghi công†Khải, liá»n bị má»™t nhà thÆ¡ phê phán:

Hai chữ “vong quân†bia tạc chửa?

Sao không biết thẹn với non sông! 20

Ngoài ra còn nhiá»u giai thoại kể chuyện tam nguyên Nguyá»…n Khuyến, nhà thÆ¡ Tản Äà... làm thÆ¡, câu đối châm biếm Khải 21

“KHÔNG BỊ VẠCH TỘI ÃC†(?!)

Khi Ä‘á»c câu “Vấn đỠcá»§a ông [Hoàng Cao Khải] cần được nghiên cứu để có thể có những nhận định rạch ròi và xác đáng†1, ngưá»i Ä‘á»c cứ ngỡ vị phó giáo sư (dưới đây viết tắt là PGS) đã bá» nhiá»u công sức để nghiên cứu và phát hiện nhiá»u Ä‘iá»u má»›i khiến ông muốn má»i ngưá»i thay đổi nhận định vá» nhân vật lịch sá»­ có vấn đỠnày. Ngưá»i Ä‘á»c hết sức thất vá»ng trước những chữ “chưa†và “không†cá»§a PGS:

“Hiện nay, chưa phát hiện được má»™t chi tiết, tài liệu nàoâ€

“Chưa sưu tầm được tài liệu đầy đủ và cụ thểâ€

“Nhiá»u hiện tượng chưa được biết rõâ€

“Không rõ trong thâm tâm cá»§a ông như thế nào?â€

“Những thành tích “dẹp loạn†cá»§a ông chỉ được biết trên đại thể, chứ không thấy nêu rõ ở má»™t trận đánh hay má»™t mưu mẹo nàoâ€

“Vào lúc đó, có nhiá»u vị quan đã có biệt nhãn đối vá»›i những ngưá»i làm quốc sá»± (...). Hoàng Cao Khải có thuá»™c vào loại này không? Không rõ†1

Thừa nhận “không thấyâ€, “không rõ†nhưng PGS vẫn mạnh dạn khẳng định là “không cóâ€, “không bịâ€:

“Mặc nhiên quần chúng đã xem ông là tay sai đắc lá»±c cá»§a bá»n thá»±c dân, mặc dầu ông không có những hành động Ä‘iên cuồng, độc ác như Nguyá»…n Thân, Trần Bá Lá»™câ€.

“ThÆ¡ ca châm biếm đả kích ông khá nhiá»u. Tuy nhiên, có Ä‘iá»u lạ là trong loại thÆ¡ ca này, không có bài nào vạch rõ được tá»™i ác hay khuyết Ä‘iểm cụ thể cá»§a ôngâ€

“Hoàng Cao Khải bị quy là tay sai đắc lá»±c cỡ chóp bu cá»§a thá»±c dân, nhưng ngưá»i ta chỉ nghi ngỠông, chứ ông không bị bất bình, không bị vạch tá»™i ác†1

Ngưá»i Ä‘á»c có cảm tưởng PGS không chịu khó tìm Ä‘á»c các sách, báo vá» Hoàng Cao Khải cá»§a các tác giả Việt Nam và nước ngoài, mà chỉ viết theo cảm tính chá»§ quan.

Ở Ä‘oạn trước, nhà sá»­ há»c Pháp Philippe Devillers cho biết: Hoàng Cao Khải đã “bắt được nhiá»u ngưá»i [những nghÄ©a quân yêu nước] và thưá»ng là hành quyết ngay†22 , không cần xét xá»­. Trong báo cáo đã dẫn, thống sứ Parreau cÅ©ng viết : Äầu tháng 3-1889, Hoàng Cao Khải tiến hành “má»™t trận đánh vang dá»™i khắp vùng làm cho quân nổi loạn hoang mang, nhiá»u tên tướng bị bắt và Hoàng Cao Khải đã xá»­ tá»­ ngay lập tức. HÆ¡n thế, Hoàng Cao Khải không để cho quân nổi loạn kịp hoàn hồn. Thám tá»­ cá»§a ông tá»a Ä‘i khắp nÆ¡i, bắt giữ những kẻ tình nghi, há»… có dấu hiệu thông đồng vá»›i giặc thì xá»­ chém ngay tức khắc (…). Hàng loạt tên nổi loạn bị xá»­ tá»­, làng Phù Äổng theo giặc bị đốt sạch†23 . Toàn quyá»n De Lanessan xác nhận Ä‘iá»u đó: Binh lính dưới sá»± chỉ huy cá»§a Hoàng Cao Khải “đã có những hành động tàn bạo đến mức không chịu được. Tôi có thể nêu lên má»™t cái huyện trong tỉnh Hà Ná»™i, trong 15 ngày, ngưá»i ta đã chặt đầu 75 kỳ hào bởi vì há» không thể hay không muốn (...) chỉ ra má»™t bá»n bất lương [tức nghÄ©a quân] Ä‘i theo con đưá»ng nào sau khi đã Ä‘i qua những làng cá»§a há»â€ 24. Trong bức thư đỠngày 16-10-1891, trung úy Pháp Fernand Bernard viết vá» Hoàng Cao Khải: “Ông ta chặt 1800 đầu trong 3 tháng, nhưng ông ta đã thu được những tin tình báo quý báu đã giúp chá»™p được những tên cướp [tức nghÄ©a quân] và gặt hái được má»™t số lượng lá»›n súng ốngâ€25

NhỠsự tiếp tay của các Việt gian,
thá»±c dân Pháp tù đày và chém đầu nhiá»u ngưá»i yêu nước

Chỉ cần vài trăm ngưá»i dân SÆ¡n Mỹ (Quảng Ngãi) bị lính Mỹ thảm sát đã khiến dư luận trong và ngoài nước xúc động sâu sắc. Thế mà hàng nghìn đồng bào Việt Nam bị Hoàng Cao Khải chặt đầu không há» lay động được trái tim PGS, nên ông vẫn mạnh dạn khẳng định Hoàng Cao Khải “không có những hành động Ä‘iên cuồng, độc ác như Nguyá»…n Thân, Trần Bá Lá»™câ€, vẫn không chịu thừa nhận Hoàng Cao Khải đã gây ra “tá»™i ác†1 ?! Những hành động cá»§a Hoàng Cao Khải – mà chính toàn quyá»n Pháp cÅ©ng phải thừa nhận là “tàn bạo đến mức không tin được†26 – là những sá»± thật hiển nhiên, chứ không phải do “quần chúng đã xemâ€, đã “nghi ngá»â€ hay đã “quy†cho Hoàng Cao Khải, như PGS viết 1. Nói má»™t cách tổng quát, các hành động cá»§a Hoàng Cao Khải đã cấu thành tá»™i ác chống lại Tổ quốc, chống lại nhân dân.

Hoàng Cao Khải tá»± nguyện làm “tôi tá»›â€, “chó săn†(chữ cá»§a cụ Phan Bá»™i Châu dùng 12) cho quân cướp nước, nên bị ngưá»i cùng thá»i khinh bỉ, bị hậu thế lên án. Không biết đứng trên nhân sinh quan nào mà PGS lại cho Khải “đã tiến lên tá»™t đỉnh vinh quangâ€? 1 Phải chăng cái “vinh†mà PGS thưởng cho Khải là cái “vinh†trong “mãi quốc cầu vinh†?

PGS khen: “Khi phụ trách Nha kinh lược Bắc Kỳ (tháng 6-1886), Hoàng Cao Khải đã tá» ra là có tài vá» mặt Ä‘iá»u hành chính trịâ€. Nha kinh lược vốn là cÆ¡ quan đại diện triá»u đình Huế tại Bắc Kỳ. Nhưng đến thá»i Khải làm kinh lược sứ, Pháp ngày càng khống chế cÆ¡ quan này đến độ “Nha kinh lược không phải chịu sá»± kiểm soát cá»§a triá»u đình Huế†1 nữa, mà chỉ biết làm theo lệnh cá»§a viên thống sứ Pháp ở Bắc Kỳ. “Như vậy, qua Hoàng Cao Khải, thá»±c dân Pháp đã nắm toàn bá»™ Bắc Kỳ†1. PGS kết luận: “Ông trở thành ngưá»i cầm đầu xứ Bắc, trá»±c tiếp dưới quyá»n ngưá»i Pháp†1. Thật nghịch lý khi “ngưá»i cầm đầu†lại nằm “dưới quyá»n†cá»§a ngưá»i khác. Sẽ hợp lô-gíc hÆ¡n nếu PGS viết: thống sứ Pháp là ngưá»i cầm đầu, còn Khải chỉ là ngưá»i cầm...Ä‘uôi! “Tài vá» mặt Ä‘iá»u hành chính trị†– mà PGS khen Khải – chẳng qua chỉ là tài...tuân lệnh ngoại bang để đè đầu cưỡi cổ đồng bào.

PGS khen cuốn Việt sá»­ yếu (bằng chữ Hán) cá»§a Khải. PGS thú nhận “không rõ sau khi viết xong (năm 1914), tác giả đã cho nó được lưu hành như thế nào†mà hầu như chẳng ngưá»i Việt Nam nào biết đến nó. Tuy vậy, PGS vẫn hết lá»i khen nó là “má»™t công trình sá»­ há»c, má»™t tài liệu có giá trị cho việc tìm hiểu lịch sá»­ nước nhàâ€, “cÅ©ng đáng được coi là má»™t đóng góp đáng quýâ€1

Không rõ PGS có biết Việt Nam sá»­ yếu cá»§a Hoàng Cao Khải đăng trên Äông Dương tạp chí (từ số 2 đến số 21) hay không? Tác phẩm này đã được nhà phê bình VÅ© Ngá»c Phan nhận xét: “Tập Việt Nam sá»­ yếu cá»§a Hoàng Cao Khải chỉ là má»™t tập bổ quốc sá»­, má»i việc chép rất sÆ¡ lược, phần nhiá»u là những việc cá»§a má»™t triá»u đại, phụ thêm những chương nói vá» danh tướng, danh nho, quan chế, binh chế, khoa cá»­, còn vẫn không làm sao biết rõ được những việc trong dân gian. Chép lối như thế là xếp việc ná» vào gần việc kia và nối bằng những lá»i nghị luận rất sÆ¡ sài, chứ không phải cái lối vừa chép vừa đứng vào địa vị khách quan mà đặt lấy những dây liên lạc theo nhân quả thuyết†27. Việt Nam sá»­ yếu và Việt sá»­ yếu là hai “anh em ruá»™tâ€, ra Ä‘á»i trước sau 1 năm (1914 và 1915), chất lượng cá»§a chúng sàn sàn nhau mà thôi, lẽ nào má»™t bên bị đánh giá thấp, còn bên kia được khen lấy khen để ?

Thử xem một trang Việt sử yếu của Hoàng Cao Khải viết như thế nào.

Các bá»™ sá»­ cÅ© (như Äại Việt sá»­ ký toàn thư chẳng hạn) xem nhà Triệu là má»™t triá»u đại chính thống cá»§a Việt Nam. Äến thế ká»· XVIII, Ngô Thì SÄ© là nhà sá»­ há»c đầu tiên chứng minh Triệu Äà không phải là ngưá»i Việt Nam, mà chính là kẻ đã xâm lăng nước Âu Lạc, biến nước ta thành thuá»™c quận cá»§a nước Nam Việt bên Tàu. Trong Việt sá»­ tiêu án, Ngô Thì SÄ© viết: “Äất Việt [ở] Nam Hải, Quế Lâm không phải là đất Việt [ở] Giao Chỉ, Cá»­u Chân, Nhật Namâ€. Thế nhưng, sang thế ká»· XX, Hoàng Cao Khải vẫn “khẳng định Triệu Äà là con ngưá»i dẫn đầu ở Việt Nam xây dá»±ng ná»n độc lậpâ€1, lặp lại má»™t sai lầm cÅ© đã được đính chính. Vậy mà PGS vẫn cứ khen Việt sá»­ yếu “đã bổ sung cho kho tàng sá»­ sách Việt Nam má»™t tài liệu má»›i [!]â€, có “những nhận định độc đáo, khác vá»›i nhiá»u ngưá»iâ€.1

Không chỉ khen Khải có tài, PGS còn quả quyết Khải có công nữa!

Chả là, để thưởng công hãn mã cá»§a Khải, ngoài việc thưởng Bắc Äẩu bá»™i tinh, năm 1893 thá»±c dân Pháp cấp cho ông má»™t vùng đất khá rá»™ng (nay thuá»™c quận Äống Äa) để ông lập má»™t trang ấp (đặt tên là Thái Hà ấp). Tại đây, Khải cho xây dá»±ng nhiá»u công trình kiến trúc nguy nga như dinh thá»±, lăng má»™ v.v... Chuyện chỉ có vậy, nhưng dưới mắt PGS, “trong khi làm kinh lược sứ Bắc Kỳ, Hoàng Cao Khải cÅ©ng có những việc làm đóng góp nhất định cho đất Thăng Longâ€: đó là “Hoàng Cao Khải chá»n được vùng đất vốn còn hoang vu, có nhiá»u đầm ao sình lầy ở địa bàn này để tạo lập thành má»™t trang ấp ngày càng trù phú. Có thể đây cÅ©ng là thêm má»™t nét đẹp trong lịch sá»­ xây dá»±ng đô thành Thăng Long†! 1

Có má»™t Ä‘oạn PGS trích dẫn Phan Bá»™i Châu viết vá» Hoàng Cao Khải như sau: Phan Bá»™i Châu “có nhắc đến Hoàng Cao Khải là ngưá»i vẫn có “nhất Ä‘iểm linh đàiâ€, “còn má»™t Ä‘iểm lương tâm, còn biết Việt Nam là là nước cá»§a tổ tông cha mẹ, còn biết Việt Nam là nước đồng bào, không nỡ trông thấy ngưá»i Pháp phá hoại mòn má»i Ä‘i†và Phan Bá»™i Châu vẫn hy vá»ng sá»± “hồi tâm†cá»§a Hoàng Cao Khải†. So sánh Ä‘oạn trên vá»›i nguyên văn bản dịch Việt Nam vong quốc sá»­: “Thá»­ xem những kẻ rất nghèo hèn đê tiện, như Ä‘i ở bán hàng, làm thuê cho phưá»ng thịt, cÅ©ng còn có má»™t Ä‘iểm lương tâm, còn biết Việt Nam là nước cá»§a tổ tông cha mẹ, còn biết Việt Nam là nước đồng bào, không nỡ trông thấy ngưá»i Pháp phá hoại mòn má»i Ä‘i; huống chi [Nguyá»…n] Thân và [Hoàng Cao] Khải kia?†29 ngưá»i Ä‘á»c sẽ thấy chá»§ ngữ cá»§a “còn cóâ€, “còn biếtâ€, “không nỡ trông thấy†là “những kẻ rất nghèo hèn đê tiệnâ€, chứ không phải là “Hoàng Cao Khải†như PGS muốn cho ngưá»i Ä‘á»c hiểu lầm. Trích dẫn mà cố tình làm sai lạc ý nghÄ©a cá»§a nguyên tác là Ä‘iá»u tối kỵ đối vá»›i những nhà nghiên cứu biết tôn trá»ng sá»± liêm khiết vá» trí tuệ.

“SAO KHÔNG BIẾT Há»”...â€

Khi Hoàng Cao Khải còn sống, có má»™t nhà nho giá»i nghá» nịnh bợ, đỠnghị thỠ“cụ Hoàng†tại Ä‘á»n Trung liệt (ở Hà Ná»™i) bên cạnh các nhà yêu nước chống Pháp như Nguyá»…n Tri Phương, Hoàng Diệu... Hay tin ấy, nhà thÆ¡ Phan Äiện (1874-1945), ngưá»i cùng làng Tùng Ảnh vá»›i Khải) phản đối:

... ThỠbên trung trực, bên gian nịnh

Thế cÅ©ng Ä‘á»n đài, cÅ©ng miếu hương.

ThÆ¡m thối lẫn nhau mùi tắt há»ng

Ngá»t ngào đầu miệng lưỡi không xương.

Nhà nho lại có thằng nào đó

Luồn cúi vào ra bợ cụ Hoàng? 30

Thì ra không phải chỉ có nhà nho đầu thế kỷ XX mới “bợ cụ Hoàng†!

Những câu há»i trong bài “Vè quan Äình†không phải chỉ đặt ra cho cá»­ nhân – quận công há» Hoàng mà thôi:

Sao không biết hổ với mình?

Há»i rằng chức tước hiển vinh nổi gì?

Mang danh khoa mục làm chi?

Câu chuyện vẫn còn mang tính thá»i sá»± nóng bá»ng.

Nguyá»…n Thị Äông Thái

Bên dòng sông La (Hà Tĩnh), mùa sen nở 2009.


1. PGS........., “Việt sá»­ yếu và tác giả cá»§a nóâ€, tạp chí Nghiên cứu lịch sá»­ số 5 (385), 2008, tr. 72-79.

2. Văn kiện Äảng toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Ná»™i, 2000, tập VII, tr.149.

3. Äào Trinh Nhất, Phan Äình Phùng, Nxb Tân Việt, Sài Gòn, 1950, tr.168. Quyển Phan Äình Phùng xuất bản lần đầu tiên ở Hải Phòng năm 1936, chỉ 3 năm sau khi Hoàng Cao Khải chết. Do đó, chi tiết nêu trên phải tuyệt đối chính xác; nếu không, thá»±c dân Pháp và “con cái má»™t nhà hai tổng đốc†cá»§a há» Hoàng sẽ không để tác giả yên.

4, 6, 22, 24, 25, 26. Philippe Devillers, Ngưá»i Pháp và ngưá»i Annam bạn hay thù?, Ngô Văn Quỹ dịch, Nxb Tổng hợp thành phố Hồ Chí Minh, 2006, tr.493, 511, 512.

5, 23  Nguyễn Phan Quang, Việt Nam cận đại – những sử liệu mới, Nxb Thành phố Hồ Chí Minh,1995, tr.126, 126

7, 8, 9. Äao Trinh Nhất, sÄ‘d, tr. 169, 171, 172, 173, 177

10, 12, 20. ThÆ¡ văn yêu nước ná»­a sau thế ká»· XIX (1858-1900), Nxb Văn há»c, Hà Ná»™i, 1976, tr. 536, 562, 563.

11. Nguyá»…n Sinh Duy, Phong trào NghÄ©a há»™i Quảng Nam, Nxb Äà Nẵng, 1996, tr. 183

13.Nguyá»…n Văn Dương, Tuyển tập Phan Châu Trinh, Nxb Äà Nẵng, 1995, tr. 636

14, 29 Chương Thâu, Phan Bội Châu toàn tập, Nxb Thuận Hóa, 1990, tập II, tr. 130, 155, 156

15. David G. Marr, Vietnamese Anticolonialism 1885-1925, Äại hoc California xuất bản, Berkeley (Mỹ), 1971, tr. 220

16. Hai con trai cá»§a Khải Ä‘á»u làm tổng đốc (Hoàng Trá»ng Phu tổng đốc Hà Äông, Hoàng Mạnh Trí tổng đốc Nam Äịnh).. Hoàng Gia Mô, cháu ná»™i cá»§a Khải, làm tri huyện VÄ©nh Bảo. Trong cuá»™c khởi nghÄ©a năm 1930 do Nguyá»…n Thái Há»c lãnh đạo, nghÄ©a quân Việt Nam Quốc dân đảng xá»­ tá»­ Mô rồi quăng xác xuống sông Cầu Mục (15-2-1930)

17. Tạp chí Nam Phong (Hà Nội) số 22, tháng 4-1919

18. Lãng Nhân, Chơi chữ, Nam Chi tùng thư, Sài Gòn, 1963, tr.179

19. VÅ© Ngá»c Khánh, ThÆ¡ văn trào phúng Việt Nam từ thế ká»· XIII dến 1945, Nxb Văn há»c, Hà Ná»™i, 1974, tr. 279

21. Hoàng Ngá»c Phách và Kiá»u Thu Hoạch, Giai thoại văn há»c Việt Nam, Nxb Văn há»c, Hà Ná»™i, 1988; Thái Bạch, Giai thoại văn chương Việt Nam, Nxb Äà Nẵng, 1994 v.v…

27. VÅ© Ngá»c Phan, Nhà văn hiện đại, Nxb Khoa há»c Xã há»™i, Hà Ná»™i, 1989, tập I, tr. 183

28. Ngô Thá»i SÄ©, Việt sá»­ tiêu án, Nxb Thanh niên, thành phố  Hồ Chí Minh, 2001, tr. 29

30. Văn thÆ¡ yêu nước và cách mạng đầu thế ká»· XX (1900-1930), Nxb Văn há»c, Hà Noi65i, 1976, tr. 617-618.

 

http://giaodiemonline.com/2009/11/hoangcaokhai.htm

 


 Äăng Nhập 




bogddt 1275359403_Portfolio 1275359468_Book 1275359498_adept_installer  hanhchinh
Tuyển Sinh
 Tuyển Dụng
 Giáo Trình
 Thư Viện Phần Má»m
Góc Cao Há»c