Trong hÆ¡n ná»a thế ká»· qua, má»—i khi Ä‘á» cáºp tá»›i Phong trà o bảo vệ Hòa bình 1954, sách báo trong nÆ°á»›c cÅ©ng nhÆ° nÆ°á»›c ngoà i Ä‘á»u nhắc đến Tiến sÄ© Nguyá»…n Văn Dưỡng, Tổng thÆ° ký của Phong trà o, nhÆ°ng khá sÆ¡ sà i, có lẽ vì thiếu tÆ° liệu. Thân thế của ông Ãt ai biết tá»›i. Ông nhÆ° tia chá»›p sáng lòa trong má»™t khoảnh khắc của lịch sỠđể rồi tắt lịm trên bầu trá»i mịt mùng của Miá»n Nam và o ná»a sau tháºp niên 1950.
Bà i viết sau đây có lẽ là bà i viết đầu tiên cung cấp cho ngÆ°á»i Ä‘á»c má»™t số chi tiết vá» cuá»™c Ä‘á»i ngắn ngủi nhÆ°ng vẻ vang của ông. Äây là nén hÆ°Æ¡ng tưởng niệm và tri ân Chiến sÄ© Hòa bình Nguyá»…n Văn Dưỡng trong dịp hà i cốt ông được Ủy ban Mặt tráºn Tổ quốc Việt Nam thà nh phố Hồ Chà Minh -- phối hợp vá»›i gia đình ông -- tổ chức cải táng vá» NghÄ©a trang Liệt sÄ© thà nh phố.
Nhân đây xin chân thà nh cảm ơn ông Nguyễn Văn Dưỡng Jean (Paris, Pháp) đã vui lòng cung cấp những thông tin quý báu vỠbà o huynh của ông.
Sau thất bại thảm hại ở chiến trÆ°á»ng Äiện Biên Phủ, thá»±c dân Pháp phải ký Hiệp định
Genève (21-7-1954), chấp nháºn đình chiến và cam kết sẽ rút hết quân vá» nÆ°á»›c. Nhân dân Việt Nam vui mừng trÆ°á»›c viá»…n cảnh hòa bình láºp lại sau 9 năm khói lá»a.
NhÆ°ng khi chữ ký trên Hiệp định chÆ°a ráo má»±c, tổng thống Mỹ Eisenhower nói trong cuá»™c há»p báo tổ chức cùng ngà y hôm ấy tại Washington, D.C. : “ Tôi thừa nháºn rằng Hiệp định có những Ä‘iá»u mà chúng tôi không Æ°a…Mỹ không phải là nÆ°á»›c tham gia cuá»™c chiến…Chúng tôi không phải là má»™t bên quyết định và không bị rà ng buá»™c bởi những quyết định của Há»™i nghịâ€Â (The agreement did contain features, I admitted, that we did not like…The United States had not been a belligerent in the war…we were not a party to or bound by the decisions taken at the conference ) (1). Ngoại trưởng John Foster Dulles xem Hiệp định là “má»™t bÆ°á»›c giáºt lùi†quan trá»ng cho chÃnh sách đối ngoại của Mỹ (Secretary Dulles cited it as a significant “setback†for American foreign policy) (2). Trong các cuá»™c há»p ngà y 8 và 12-8-1954, Há»™i đồng an ninh quốc gia Mỹ đánh giá Hiệp định là “má»™t thảm há»a†(The Geneva settlement was a disaster) (3).
Ở Sà i Gòn, thủ tÆ°á»›ng Ngô Äình Diệm – ngÆ°á»i được Ä‘Ã o tạo tại Mỹ từ 1950 – lặp lại gần nhÆ° nguyên văn câu nói của ông chủ Nhà Trắng :â€Chúng ta không ký Hiệp định Genève. Bất cứ phÆ°Æ¡ng diện nà o, chúng ta cÅ©ng không thể bị rà ng buá»™c bởi Hiệp định đó†(Nous n’avons pas signé les accords de Genève. En aucune facon, nous ne pouvons être liés par ces accords) (4).
Những tuyên bố “ngược dòng†ấy để lá»™ ý đồ phá hoại Hiệp định Genève. Ná»n hòa bình – mà nhân dân ta đã hy sinh biết bao xÆ°Æ¡ng máu má»›i già nh được – Ä‘ang bị Ä‘e dá»a nghiêm trá»ng. Trên báo Le Monde (Paris, Pháp), nhà báo Max Clos thuáºt lại lá»i má»™t ngÆ°á»i dân Nam Việt Nam mà ông vừa gặp : “Hai con trai của tôi đã chết trong chiến tranh. Bây giá» hòa bình đã trở lại, đừng bao giá» chiến tranh tái diá»…n. Những kẻ muốn tái diá»…n chiến tranh là những kẻ phạm tá»™i ác. Tại sao Pháp không ngăn chặn Mỹ tiếp tục chÃnh sách xâm lược của há» ?†(Mes deux fils sont morts au cours de la guerre. Maintenant la paix est revenue et il ne faut jamais que la guerre recommence. Ceux qui veulent recommencer la guerre sont des criminels. Pourquoi les Francais n’empêchent-ils pas les Américains de continer leur politique d’agression ?) (5). Äó là suy nghÄ© chung của đại Ä‘a số nhân dân Việt Nam – ở Miá»n Nam cÅ©ng nhÆ° ở Miá»n Bắc – lúc đó. Phải ngăn chặn bà n tay của các thế lá»±c hiếu chiến Ä‘ang muốn nhen lại ngá»n lá»a chiến tranh, yêu cầu các chÃnh phủ đã tham dá»± Há»™i nghị Genève nghiêm chỉnh thi hà nh các quyết định của Há»™i nghị. Äó là lý do để PHONG TRÀO BẢO VỆ HÃ’A BÃŒNH ra Ä‘á»i.
Phong trà o đáp ứng nguyện vá»ng tha thiết nhất của nhân dân ta nên được hưởng ứng nồng nhiệt. Ảnh hưởng của Phong trà o nhanh chóng lan tá»a xuống các tỉnh đồng bằng sông Cá»u Long và ra táºn miá»n trung Trung Bá»™.
Tổng thÆ° ký Ban chấp hà nh Phong trà o là Giáo sÆ° Nguyá»…n Văn Dưỡng (ông mang quốc tịch Pháp nên còn có tên là Henri). Ông sinh ngà y 11-12-1923 tại Gia Äịnh. Thá»i trẻ, ông theo há»c tại TrÆ°á»ng Chasseloup Laubat (nay là TrÆ°á»ng trung há»c phổ thông Lê Quý Äôn). Năm 1949, ông được gia đình gá»i sang Pháp du há»c. Chỉ trong bốn năm, ông Ä‘á»— bằng Tiến sÄ© Luáºt quốc tế (Docteur en Droit international) tại TrÆ°á»ng Äại há»c Luáºt khoa Paris, đồng thá»i tốt nghiệp Viện ChÃnh trị há»c Paris (Institut d’Études politiques de Paris) và Viện Quan hệ quốc tế Paris (Institut des Relations internationales de Paris). Năm 1953, ông vá» nÆ°á»›c và được má»i dạy tại TrÆ°á»ng Äại há»c Luáºt khoa Sà i Gòn. Ông chÆ°a láºp gia đình.
Cùng vá»›i Luáºt sÆ° Nguyá»…n Hữu Thá» (phó chủ tịch), Tiến sÄ© văn chÆ°Æ¡ng Phạm Huy Thông (phó tổng thÆ° ký), Tiến sÄ© luáºt khoa Hoà ng Quốc Tân (ủy viên Ban chấp hà nh) và những vị khác, ông tÃch cá»±c hoạt Ä‘á»™ng cho Phong trà o.
Vừa má»›i ra Ä‘á»i, Phong trà o đã tổ chức cuá»™c tuần hà nh chà o mừng Hòa bình và o ngà y 1-8-1954 trên các Ä‘Æ°á»ng phố trung tâm Sà i Gòn. HÆ¡n 5 vạn đồng bà o các giá»›i tham dá»±.
Phong trà o xuất bản báo Hòa Bình và các táºp sách nhỠđăng toà n văn các văn kiện của Há»™i nghị Genève, giải thÃch các Ä‘iá»u khoản của Hiệp định. Phong trà o liên lạc thÆ°á»ng xuyên vá»›i Ủy há»™i quốc tế kiểm soát và giám sát, Ban liên hợp đình chiến để trình bà y những vụ vi phạm Hiệp định nhÆ° không chịu trả tá»± do cho tù binh và tù chÃnh trị, trả thù và phân biệt đối xá» những ngÆ°á»i cá»±u kháng chiến v.v…
Ngà y 3-11, Eisenhower cá» tÆ°á»›ng J. Lawton Collins, nguyên tham mÆ°u trưởng Lục quân Mỹ, là m đại sứ đặc biệt tại Nam Việt Nam kiêm đại diện riêng của tổng thống Mỹ bên cạnh thủ tÆ°á»›ng Ngô Äình Diệm. Má»™t tuần sau, ngà y 11-11, ngoại trưởng John Foster Dulles tuyên bố :â€Nam Việt Nam phải có má»™t chÃnh phủ mạnh, được sá»± ủng há»™ của những  lá»±c lượng cà nh sát và công an hữu hiệu†(Le Sud-Vietnam doit être doté d’un gouvernement fort, appuyé par des forces de police et de sécurité efficaces) (6) .
Äược Mỹ ủng há»™ và viện trợ, cùng ngà y hôm đó, Ngô Äình Diệm ra lệnh cấm Phong trà o hoạt Ä‘á»™ng. Những ngà y sau đó, Diệm sai bắt giam 26 thà nh viên của Phong trà o và đến ngà y 6-12 Ä‘Æ°a há» ra Tòa Äại hình vá»›i tá»™i danh “xâm phạm ná»™i an quốc gia, xúi giục dân chúng khuynh đảo chÃnh phủâ€. Tòa không đủ chứng cá»› để buá»™c tá»™i, nhÆ°ng chÃnh phủ Diệm vẫn không chịu trả tá»± do cho các ông. DÆ° luáºn dân chúng phản đối. Ngà y 22-12, đại biểu các giá»›i ở Sà i Gòn yêu cầu các trưởng phái doà n Ấn Äá»™, Ba Lan và Canada trong Ủy há»™i quốc tế can thiệp.
Thấy không thể tiếp tục giam giữ các ông ở Sà i Gòn, Diệm Ä‘Æ°a các ông ra Hải Phòng. Theo Hiệp định Genève, toà n bá»™ quân viá»…n chinh Pháp và quân Nam Việt Nam ở Bắc Bá»™ táºp trung tại thà nh phố nà y trong 300 ngà y trÆ°á»›c khi rút và o Nam, do đó Hải Phòng lúc đó vẫn còn do Pháp quản lý. Ngà y 9-2-1955, Diệm cho máy bay chở các ông ra quản thúc trong ngôi nhà số 13, Ä‘Æ°á»ng Lạch Tray, Hải Phòng.
Các ông viết thÆ° cho Ủy há»™i quốc tế và Ban liên hợp, nhấn mạnh : Hòa bình là khát vá»ng chÃnh đáng của toà n dân Việt Nam, do đó hoạt Ä‘á»™ng của Phong trà o là hợp tình, hợp lý và hợp pháp. Các ông đòi chÃnh phủ Diệm phải Ä‘Æ°a các ông vá» lại Sà i Gòn, trả tá»± do ngay tức khắc và vô Ä‘iá»u kiện. Các tổ chức quần chúng ở Sà i Gòn lên tiếng ủng há»™ yêu sách của các ông.
TS Hoà ng Quốc Tân, TS Nguyá»…n Văn Dưỡng, LS Nguyá»…n Hữu Thá» vÃ
TS Phạm Huy Thông (ngÆ°á»i thứ 1,2,3 và 5 từ trái sang) ở Hải Phòng (1955)
Lúc nà y Ngô Äình Diệm Ä‘ang gặp rắc rối lá»›n. Ngà y 22-2, 6 tổ chức chÃnh trị - quân sá»± (gồm các đảng Äại Việt, Quốc dân đảng, Äảng tá»± do dân chủ, các giáo phái Cao Äà i Tây Ninh, Hòa Hảo cùng nhóm Bình Xuyên) liên kết lại thà nh Mặt tráºn thống nhất toà n lá»±c quốc gia. Mặt tráºn ra tuyên ngôn chống Diệm (ngà y 3-3), gá»i tối háºu thÆ° (ngà y 21-3) đòi Diệm phải cải tổ toà n diện chÃnh phủ trong vòng 5 ngà y. Ngà y 28-3, Ä‘Ã i phát thanh của nhóm Bình Xuyên loan tin phe chống Diệm thà nh láºp Ủy ban phong tá»a kinh tế đô thà nh Sà i Gòn. Ná»a đêm 29 rạng 30-3, Bình Xuyên nã đạn và o Dinh Äá»™c Láºp của Diệm, đồng thá»i tấn công Bá»™ Tổng tham mÆ°u và Sở Cảnh sát đô thà nh Sà i Gòn. Trong hai ngà y 30 và 31-3, tám tổng trưởng, bá»™ trưởng, thứ trưởng và quốc vụ khanh đồng loạt từ chức để phản đối Diệm.
Trong bối cảnh rối ren đó, để táºp trung đối phó vá»›i phe chống đối, ngà y 23-4, Diệm phải Ä‘Æ°a các ông trong Phong trà o vá» lại Sà i Gòn.
NhÆ°ng khi luáºt sÆ° Nguyá»…n Hữu Thá», tiến sÄ© Nguyá»…n Văn Dưỡng và ông Từ Bá ÄÆ°á»›c (thủ quỹ cùa Phong trà o) vừa đặt chân xuống sân bay Tân SÆ¡n Nhất thì Diệm cho má»™t toán máºt vụ áºp tá»›i, bắt các ông lên xe bÃt bùng Ä‘Æ°a vá» trại giam.
Ngà y hôm sau, 24-4, Ä‘Ãch thân Diệm ký Nghị định số 93/PTT-VP Ä‘Æ°a các ông và ba vị khác ra Phú Yên.
Lúc đầu, Diệm cho quản thúc các ông ở xã Hòa Thịnh, má»™t nÆ¡i đèo heo hút gió của huyện Tuy Hòa. Gần má»™t năm sau, ngà y 31-3-1956, Diệm (lúc nà y đã ngồi ghế tổng thống) ký Nghị định số 116/NV chuyển các ông lên Củng SÆ¡n (huyện SÆ¡n Hòa) nằm trong vùng rừng núi xa xôi hẻo lánh phÃa tây tỉnh Phú Yên. à đồ cùa Diệm không chỉ nhằm cách ly các ông -- mà Diệm cho là những ngÆ°á»i “đặc biệt nguy hiểmâ€Â -- vá»›i phong trà o yêu nÆ°á»›c của dân chúng Sà i Gòn, mà còn để cho các ông chết dần chết mòn ở nÆ¡i ma thiêng nÆ°á»›c Ä‘á»™c.
Äồng bà o Củng SÆ¡n biết các ông là những nhà yêu nÆ°á»›c, gá»i các ông bằng cái tên thân thuong “các ông Hòa Bình†và tìm má»i cách giúp đỡ. ChÃnh quyá»n Diệm ra lệnh cô láºp các ông, cấm má»i ngÆ°á»i tiếp xúc, nói chuyện, bán hà ng…nhÆ°ng đêm đêm ngÆ°á»i dân vẫn bà máºt tiếp tế lúa gạo, trái cây, rau củ…
Cuá»™c sống kham khổ thiếu thốn khiến sức khá»e các ông suy giảm nghiêm trá»ng, nhÆ°ng nhà cầm quyá»n không cho chạy chữa thuốc men. Giá»›i trà thức ở Sà i Gòn dá»a sẽ tố cáo hà nh vi vô nhân đạo đó trÆ°á»›c dÆ° luáºn trong và ngoà i nÆ°á»›c. Cuối cùng chÃnh quyá»n Diệm buá»™c phải chuyển tiến sÄ© Nguyá»…n Văn Dưỡng xuống nhà thÆ°Æ¡ng Tuy Hòa. NhÆ°ng đã quá muá»™n. Ông trút hÆ¡i thở cuối cùng ngà y 21-7-1958, đúng bốn năm sau ngà y Hiệp định Genève được ký kết.
ÄÆ°a hà i cốt ông vá» an nghỉ ở NghÄ©a trang liệt sÄ© thà nh phố Hồ Chà Minh là dịp để nhân dân cả nÆ°á»›c tôn vinh và tri ân chiến sÄ© Hòa Bình Nguyá»…n Văn Dưỡng. TrÆ°á»›c âm mÆ°u phá hoại Hiệp định Genève, gây lại cảnh binh Ä‘ao, vị giáo sÆ° yêu nÆ°á»›c ấy đã bÆ°á»›c qua ngưỡng cá»a trÆ°á»ng đại há»c để dấn thân và o cuá»™c đấu tranh đầy cam go cho Hòa bình dân tá»™c. Ông vÄ©nh viá»…n ra Ä‘i ở tuổi 35, nhÆ°ng “mệnh ấy yểu mà danh ấy thá»â€, tên tuổi ông đã ghi và o sá» sách và sẽ sống mãi trong lòng má»i ngÆ°á»i dân Việt.
(1) Dwight D. Eisenhower, The White House Years 1953-1956 : Mandate for Change, The
New American Library, New York, 1965, p.448.
(2) F.M. Kail, What Washington Said, Nxb Harper & Row, New York, 1973, p. 157.
(3) The Pentagon Papers as published by the New York Times, Nxb Bantam Books, New York, 1971, p. 14.
(4),(6) Georges Chaffard, Les deux guerres du Vietnam – De Valluy à Westmoreland, Éditions de la Table Ronde, Paris, 1969, pp. 203, 185.
(5) Báo Le Monde, ngà y 9-12-1954.
TS. PHAN VĂN HOÀNG
TrÆ°á»ng Äại há»c SÆ° phạm thà nh phố Hồ Chà Minh
|