Giáo sư Ngô Việt Trung: Nâng dần chất lượng tạp chí theo chuẩn quốc tế

Nâng cấp chất lượng tạp chí trong nước và xây dựng thành tạp chí quốc tế là xu hướng phát triển trong nhiều ngành, khoa học Việt Nam. Trong nhiều cuộc họp của Quỹ Nafosted, một số ý kiến đề xuất Nhà nước cần hỗ trợ kinh phí mới xây dựng được tạp chí quốc tế. Với kinh nghiệm 15 năm làm tổng biên tập tạp chí Acta Mathematica Vietnamica– một trong những tạp chí quốc tế đầu tiên của khoa học Việt Nam, GS Ngô Việt Trung cho rằng yếu tố quan trọng nhất là phải đảm bảo chất lượng của các công trình được công bố

GS Ngô Việt Trung. Ảnh: Lê Văn.

Lấy tiêu chí khoa học làm đầu

Để trở thành tạp chí quốc tế thì một tạp chí khoa học của Việt Nam cần phải đáp ứng những tiêu chí gì?

Các cơ sở dữ liệu như Web of Science hay Scopus đều đề ra những tiêu chí khá cụ thể, tập trung vào 4 điểm: Thứ nhất phải xuất bản bằng tiếng Anh (hoặc bằng những tiếng quốc tế khác); Thứ hai, phải có ban biên tập uy tín; Thứ ba phải ra đều đặn đúng hạn; Thứ 4 là chỉ số trích dẫn cao. Thông thường họ chờ 1, 2 năm để xét cá ctạp chí có đạt được các tiêu chí trên hay không trước khi quyết định để đưa vào danh mục dữ liệu của mình.

Ba tiêu chuẩn đầu là những tiêu chuẩn mang tính kỹ thuật. Tiêu chuẩn cuối cùng là cái khó đạt nhất ở Việt Nam.

Vậy theo ông, cần phải làm những gì để đảm bảo được chất lượng tạp chí?

Theo kinh nghiệm hàng chục năm tham gia biên tập tạp chí Acta Mathematica Vietnamica, tôi thấy quan trọng nhất là phải chọn được tổng biên tập là một nhà khoa học có uy tín và kiên quyết. Theo cách nói của Viện Toán, người đó phải là người không biết sợ ai cả. Nếu bài gửi đến không được phản biện đồng ý nhận đăng, thì dù tác giả có là của chuyên gia đầu ngành, hay người quen thì tổng biên tập cũng phải từ chối. Có những người rất giỏi nhưng lại rất dễ dàng cho qua những chuyện như vậy. Vì vậy phải chọn người không biết sợ mới giữ được chất lượng tạp chí.

Bên cạnh đó thì tạp chí phải có hệ thống phản biện vừa có chuyên môn tốt,lại vừa nghiêm túc trong đánh giá, xem xét. Cũng như ông tổng biên tập, họ cũng phải là những người không biết sợ vì ở nước mình, người ta thường đoán hay dò hỏi được ai là người phản biện. Khi mới về nước ít lâu, tôi được phân công làm phản biện một bài báo của một cây đa cây đề trong làng toán Việt Nam. Đề tài nghiên cứu của bài báo rất cũ và phương pháp không có gì mới nên tôi đề nghị không nhận đăng. Có lẽ vì vậy mà GS Hoàng Tụy đánh giá tôi là người không biết sợ và cử tôi làm tổng biên tập thay ông năm 1991.

Phải chăng tổng biên tập và làm phản biện cho tạp chí chuyên ngành là công việc luôn phải chịu nhiều áp lực?

Áp lực chứ! Chúng ta phải hiểu là người Việt Nam coi cái danh quan trọng lắm. Nhiều người coi việc không được nhận đăng là mất hết uy tín. Tôi biết một số người còn thù mình vì bài của họ không được nhận đăng. Thực ra, mọi người phải coi đó là chuyện bình thường. Thỉnh thoảng ai cũng có lúc sai và ngay cả phản biện cũng có thể nhận xét không đúng. Tôi đã nhiều lần bị tác giả mắng rằng họ là chuyên gia đầu ngành ở Việt Nam, còn ai có thể biết về chất lượng bài báo của họ hơn họ được mà dám nhận xét không tốt. Cũng có bài báo không được nhận đăng nhưng lại đăng được ở nước ngoài và tác giả công khai phê phán mình. Nhưng mình cũng phải coi chuyện đó là tai nạn nghề nghiệp.

Nhưng với các tạp chí ở giai đoạn đầu xây dựng thì việc đảm bảo chất lượng là điều rất khó?

Tất nhiên các tạp chí trong thời kỳ đầu muốn làm được điều này cũng khó vì đầu vào thấp và không thể loại hết các bài gửi đến theo chuẩn cao nhất được. Tuy nhiên mình phải luôn luôn nghĩ đến việc đẩy chất lượng tạp chí lên dần dần. Nhìn chung chất lượng của tạp chí ngành nào phụ thuộc rất nhiều vào cộng đồng các nhà khoa học của ngành đó. Ngành nào nghiên cứu yếu thì tạp chí ngành đó không thể đạt chuẩn quốc tế được.

Vậy Acta Mathematica Vietnamica vào thời kỳ đầu cũng gặp nhiều khó khăn, vất vả trong việc đảm bảo chất lượng?

Những năm đầu quả thật vất vả. Ngoài chất lượng chuyên môn thì tiếng Anh là cả một vấn đề. Thậm chí phần lớn thời gian của ban biên tập là chữa tiếng Anh các bài gửi nhận đăng cho chuẩn hơn. Hồ sơ của Acta còn lưu những bản thảo được chữa đỏ rực, gần như là phải viết lại tiếng Anh luôn. Bên cạnh đó, mỗi lần in là một lần lo chuyện thuê người đánh máy, lo chọn mua giấy bìa, lo chất lượng in ấn và đóng quyển. Phải kiểm tra gần như từng quyển một. Hầu như số nào cũng có vấn đề.

Tạp chí Acta Mathematica Vietnamica may mắn có các GS Lê Văn Thiêm và Hoàng Tụy từng là tổng biên tập. Họ đều rất nghiêm khắc về chuyên môn, đặc biệt là GS Hoàng Tụy. Công việc của những người đi sau là giữ được nếp làm việc đó.

Khi chưa thực sự có uy tín như hiện nay thì làm như thế nào mà Acta Mathematica Vietnamica có được bài chất lượng tốt?

Để có được bài tốt, thì tạp chí phải vận động, những người nghiên cứu nghiêm túc viết bài, hay nhờ các nhà toán học đầu ngành vận động hộ. Nhờ quan hệ quốc tế tốt nên Acta Mathematica Vietnamica ngay từ đầu đã có bài của những người rất nổi tiếng, chẳng hạn như của ông Hironaka (Nhật Bản) được giải Field năm 1970 ngay từ năm 1977. Vì thế mà bên ngoài người ta cũng biết đến tạp chí và gửi bài đăng.

Trên đây ông đã nhấn mạnh tầm quan trọng của hệ thống phản biện. Vậy kinh nghiệm của Acta Mathematica Vietnamica trong việc tìm phản biện giỏi là gì?

Mời phản biện luôn là công việc khó vì làm phản biện không được hưởng lương, không có gì lệnh gì bắt họ phải làm cho mình trong khi làm nhận xét rất mất công, phải đọc bài, có khi cả tháng mới hiểu hết được. Công việc vất vả, nên người ta thường từ chối. Kinh nghiệm của Acta Mathematica Vietnamica là chỉ nên mời những người thực sự có trách nhiệm. Với phản biện nước ngoài thì cần phải quen biết, từ trước rồi. Khi biết là họ thực sự có thể giúp mình, mình phải viết thư thống thiết mời họ tham gia ban biên tập hay làm phản biện.

Nguồn: http://tiasang.com.vn/-quan-ly-khoa-hoc/Giao-su-Ngo-Viet-Trung-Nang-dan-chat-luong-tap-chi-theo-chuan-quoc-te-12446