Äi sâu và o thá»i kỳ Nguyá»…n còn nhiá»u vấn Ä‘á» cần tiếp tục nghiên cứu thảo luáºn, nhÆ°ng quan Ä‘iểm trong há»™i thảo nà y sẽ xÃch lại gần nhau qua không khà há»c thuáºt tá»± do, tranh luáºn cởi mở, để qua cá» xát sẽ tiếp cáºn sá»± tháºt trung thá»±c nhất.
|
GS Phan Huy Lê
|
Äến giá» chúng ta má»›i tổ chức há»™i thảo để nhìn nháºn, đánh giá lại má»™t thá»i kỳ lịch sá»Â đã bị ứng xá» không công bằng, liệu có muá»™n không? Nhất là khi, rất nhiá»u thế hệ há»c sinh, sinh viên đã há»c qua SGK và có cái nhìn lệch lạc, má»™t chiá»u vá» các chúa Nguyá»…n và vÆ°Æ¡ng triá»u Nguyá»…n? - Nói cháºm thì cÅ©ng đúng, vì quan Ä‘iểm phê phán thá»i kỳ chúa Nguyá»…n, nhà Nguyá»…n gần nhÆ° trở thà nh quan Ä‘iểm chÃnh thống. Quan Ä‘iểm nà y xuất hiện lần đầu tiên và o năm 1954, đỉnh cao là năm 1960 - 1962, từ đó thà nh quan Ä‘iểm ảnh hưởng đến tất cả những công trình nghiên cứu, kể cả sách giáo khoa phổ thông cÅ©ng nhÆ° đại há»c, dù không có sá»± chỉ đạo cụ thể nà o nhÆ° thế, nhÆ°ng má»™t số cuốn sách được xem là chÃnh thống Ä‘Æ°a ra quan Ä‘iểm đó và nhiá»u ngÆ°á»i cứ hÆ°á»›ng theo. Quan Ä‘iểm nà y có bối cảnh khách quan, hình thà nh trong thá»i kỳ chiến tranh, khi mục tiêu sống còn là dà nh Ä‘á»™c láºp và thống nhất tổ quốc. Bối cảnh chÃnh trị đó tác Ä‘á»™ng mạnh đến nháºn thức của giá»›i Sá» há»c, nhÆ°ng bản thân giá»›i sá» há»c cÅ©ng phải chịu trách nhiệm vá» mặt phÆ°Æ¡ng pháp luáºn.
Äứng vá» mặt thá»i gian là cháºm, nhÆ°ng trong cái cháºm đó có những lý do của nó. Trong suốt thá»i gian từ 1990 trở vỠđây có rất nhiá»u công trình nghiên cứu, trên dÆ°á»›i 20 há»™i thảo vá» vấn Ä‘á» nà y, nhÆ°ng chÆ°a có quy mô quốc gia mà má»›i là những há»™i thảo cấp trÆ°á»ng ÄH (ÄH Huế, ÄH SÆ° phạm TPHCM, ÄH SÆ° phạm Hà Ná»™i), cấp Viện hay Trung tâm nghiên cứu. Những há»™i thảo đó vá» chủ Ä‘á» thì chÆ°a táºp trung, hoặc chÆ°a Ä‘i cả thá»i kỳ dà i, mà thÆ°á»ng Ä‘i và o má»™t phÆ°Æ¡ng diện nà o đó, nhÆ° thảo luáºn riêng vá» tình hình bảo tồn di sản văn hóa, tình hình kinh tế và bá»™ máy quản lý hà nh chÃnh... Có những cuá»™c há»™i thảo quan Ä‘iểm xung Ä‘á»™t khá gay gắt (nhất là thá»i kỳ đầu), nhÆ°ng tiếng nói của những kết quả nghiên cứu má»›i ngà y cà ng thu hút sá»± quan tâm của giá»›i khoa há»c và đã góp phần tạo nên má»™t xu hÆ°á»›ng má»›i trong nháºn thức. Hy vá»ng há»™i thảo nà y gây được chuyển biến khá căn bản trong nháºn thức đánh giá, cả vá» mặt công tÃch lẫn hạn chế vá» thá»i kỳ chúa Nguyá»…n và triá»u Nguyá»…n. Äứng vá» phÆ°Æ¡ng diện khoa há»c thì đây là thá»i Ä‘iểm chÃn mùi cho cuá»™c há»™i thảo tầm quốc gia, vì đã có quá trình chuẩn bị, và i tháºp ká»· nghiên cứu, để trên cÆ¡ sở các thà nh quả đó, Ä‘i tá»›i nhìn nháºn có tÃnh chất tổng hợp, hệ thống trên má»™t số vấn Ä‘á» cÆ¡ bản, còn dÄ© nhiên má»™t số vấn Ä‘á» cụ thể còn phải tiếp tục thảo luáºn, nhÆ°ng có định hÆ°á»›ng chung. NghÄ©a là , ta chÃnh thức thừa nháºn quan Ä‘iểm phê phán và phủ định trÆ°á»›c đây là không khách quan? - Äúng váºy, ta có thể nhìn thấy những thà nh tá»±u rất rõ rà ng và to lá»›n của chúa Nguyá»…n và vÆ°Æ¡ng triá»u Nguyá»…n, của cả thá»i kỳ lịch sá» trên ba thế ká»· đó để lại. Và dụ nhÆ° mở rá»™ng lãnh thổ và o táºn đồng bằng sông Cá»u Long, xác láºp chủ quyá»n trên vùng đất má»›i, rồi trên cÆ¡ sở đó Ä‘i tá»›i thống nhất quốc gia trên má»™t lãnh thổ rá»™ng lá»›n tÆ°Æ¡ng ứng vá»›i lãnh thổ Việt Nam hiện đại, bao gồm cả đất liá»n và hải đảo. Xác láºp lãnh thổ hiện đại là mốc cá»±c kỳ quan trá»ng trong lịch sá» má»—i quốc gia – dân tá»™c. Hay những thà nh tá»±u văn hóa của thá»i Nguyá»…n cÅ©ng là má»™t cống hiến to lá»›n. Có tá»›i ba di sản văn hóa được UNESCO công nháºn có giá trị toà n cầu thuá»™c vá»Â thá»i kỳ nà y: Cố đô Huế, Há»™i An và Nhã nhạc cung đình Huế. Cố đô Huế tuy thá»i gian tồn tại chỉ từ 1802 - 1945, trÆ°á»›c đó là Phú Xuân của chúa Nguyá»…n, Phú Xuân của Tây SÆ¡n, nhÆ°ng vá» phÆ°Æ¡ng diện khác đây là trung tâm chÃnh trị, văn hóa, quyá»n lá»±c của má»™t nhà nÆ°á»›c Việt Nam thống nhất từ Bắc đến Nam, phản ánh được bÆ°á»›c phát triển cao hÆ¡n của lãnh thổ quốc gia, quy tụ được các giá trị văn hóa của cả lãnh thổ rá»™ng lá»›n. Há»™i An cÅ©ng là sản phẩm của thá»i kỳ nà y, thuá»™c loại hình thÆ°Æ¡ng cảng, trung tâm kinh tế, máºu dịch đối ngoại, giao lÆ°u quốc tế trong thá»i kỳ há»™i nháºp mạnh. ChÆ°a có Quốc sá» quán nà o hoạt Ä‘á»™ng hiệu quả nhÆ° triá»u Nguyá»…n, để lại cho ta má»™t di sản cá»±c kỳ đồ sá»™. Di sản văn hóa chữ viết của thá»i kỳ nà y vô cùng phong phú vá»›i khối lượng lá»›n các bá»™ quốc sá», địa chÃ, há»™i Ä‘iển, văn bia, châu bản, địa bạ, gia phả... Má»™t phần rất quan trá»ng nữa là các di sản văn hóa váºt thể không những của thá»i kỳ nà y mà của cả thá»i đại trÆ°á»›c Ä‘á»u được bảo tồn, trùng tu và o thá»i Nguyá»…n, kể cả những di sản lâu Ä‘á»i (có từ thá»i Lý đến Háºu Lê) nhÆ° chùa Má»™t Cá»™t, chùa Trấn Quốc, chùa Dâu... nhỠđó lÆ°u giữ được nhiá»u di sản trÆ°á»›c Nguyá»…n. Tất nhiên Ä‘i sâu và o thá»i kỳ Nguyá»…n còn nhiá»u vấn Ä‘á» cần tiếp tục nghiên cứu thảo luáºn, nhÆ°ng quan Ä‘iểm trong há»™i thảo nà y sẽ xÃch lại gần nhau qua không khà há»c thuáºt tá»± do, tranh luáºn cởi mở, để qua cá» xát sẽ tiếp cáºn sá»± tháºt trung thá»±c nhất. Và dụ nhÆ° công lao thống nhất đất nÆ°á»›c là của nhà Nguyá»…n nhÆ°ng còn có vai trò của Tây SÆ¡n? TrÆ°á»›c đây có hai xu hÆ°á»›ng đối nghịch nhau, có lúc nhìn nháºn tất cả công lao cho Tây SÆ¡n, sau lại phủ nháºn Tây SÆ¡n, ghi hết công lao cho nhà Nguyá»…n. Cả hai quan Ä‘iểm cục Ä‘oan Ä‘á»u không đúng, vì lịch sá» là sá»± tiếp nối và phát triển trong mâu thuẫn và có lúc có vẻ nhÆ° nghịch lý.
|
Thà nh Gia Äịnh (Sà i Gòn) vẽ theo tÆ° liệu của bản đồ Bruyn 1795, Trần Văn Há»c 1815
|
Còn những hạn chế của vÆ°Æ¡ng triá»u Nguyá»…n thì sao, thÆ°a GS? Nguyá»…n Ãnh có tá»™i hay không, khi Ä‘Æ°a quân Xiêm và o để chống lại nhà Tây SÆ¡n? Hay vua Tá»± Äức có bán nÆ°á»›c? - Äúng là trong cuá»™c đấu tranh chống Tây SÆ¡n, Nguyá»…n Ãnh đã Ä‘Æ°a quân Xiêm và o. TrÆ°á»›c đây có quan Ä‘iểm cá»±c Ä‘oan gá»i đây là hà nh Ä‘á»™ng "cõng rắn cắn gà nhà ", là "bán nÆ°á»›c". Äúng là không thể biện há»™ cho hà nh Ä‘á»™ng "không sáng" nà y, cÅ©ng có thể coi là má»™t tì vết trong sá»± nghiệp của Nguyá»…n Ãnh, nhÆ°ng phải nhìn nháºn công bằng. Trong những cuá»™c đấu tranh bên trong quyết liệt, việc nhỠđến ngoại viện là chuyện thÆ°á»ng xảy ra  trong lịch sá». NhÆ°ng Ä‘iá»u quan trá»ng nhất là ngÆ°á»i cầu ngoại viện phải giữ được Ä‘á»™c láºp chủ quyá»n của dân tá»™c, Ä‘Æ°a lại lợi Ãch cho đất nÆ°á»›c, còn nếu cầu ngoại viện mà bất lá»±c để mất nÆ°á»›c thì có tá»™i lá»›n. Trong tình thế của Nguyá»…n Ãnh lúc đó, bị đánh báºt khá»i đất Gia Äịnh, lÆ°u vong, nên phải nhá» ngoại viện để chống Tây SÆ¡n. Có thá»±c tế là thế lá»±c Nguyá»…n Ãnh yếu, không kiá»m chế nổi quân Xiêm, chÃnh ông đã có lúc than thở: Ta Ä‘Æ°a quân Xiêm và o thế nà y, giá» nó cÆ°á»›p bóc giết hại nhân dân, nhân dân oán thán nhÆ° váºy, ta được nÆ°á»›c còn có nghÄ©a gì? CÅ©ng có thá»±c tế nữa là quân Xiêm đã bị quân Tây SÆ¡n đánh tan trong tráºn Rạch Gầm - Xoà i Mút. NhÆ°ng ngÆ°á»i ta có thể suy luáºn rằng, nếu quân Xiêm không bị Tây SÆ¡n đánh bại, thì chắc gì Nguyá»…n Ãnh đã kiá»m chế được quân Xiêm, nhất là đặt trong tham vá»ng của vÆ°Æ¡ng triá»u Xiêm lúc bấy giá» Ä‘ang muốn khống chế cả Chân Lạp và Gia Äịnh. Hà nh Ä‘á»™ng của Nguyá»…n Ãnh cần phân tÃch và đánh giá má»™t cách công minh. Má»™t vấn Ä‘á» nữa cÅ©ng phải thảo luáºn, là việc nhà Nguyá»…n (thá»i Tá»± Äức) để mất nÆ°á»›c trÆ°á»›c cuá»™c xâm lăng của đế quốc Pháp. Kết luáºn trÆ°á»›c đây cho rằng Tá»± Äức bạc nhược đầu hà ng, phản bá»™i dân tá»™c là chÆ°a thá»a đáng, chÆ°a khách quan. Ông và triá»u Nguyá»…n đã tìm má»i cách bảo vệ đất nÆ°á»›c và cÅ©ng là bảo vệ vÆ°Æ¡ng triá»u đến cùng, nhÆ°ng do năng lá»±c và nhãn quan chÃnh trị nên không Ä‘á» ra được đối sách đúng để già nh thắng lợi trÆ°á»›c má»™t thế lá»±c xâm lược hoà n toà n má»›i, mà lịch sá»Â trÆ°á»›c đây chÆ°a để lại kinh nghiệm. Trong cả khu vá»±c Äông Nam à và Äông Ã, tất cả các quốc gia Ä‘á»u mất nÆ°á»›c, hoặc thà nh thuá»™c địa, hoặc thà nh ná»a thuá»™c địa. Chỉ riêng Nháºt Bản và Thái Lan giữ được Ä‘á»™c láºp. Nháºt Bản thá»i Minh Trị thá»±c hiện cuá»™c cải cách lá»›n, nhÆ°ng tình hình kinh tế xã há»™i của Nháºt có khác các nÆ°á»›c phÆ°Æ¡ng Äông, bắt đầu từ TK XVII khi đóng cá»a vá»›i bên ngoà i nhÆ°ng bên trong phát triển kinh tế rất mạnh, tạo láºp những tiá»n Ä‘á» cho cuá»™c cải cách. Thái Lan thì có cách ứng xá» rất khôn ngoan, táºn dụng được vị thế vùng đệm nằm giữa 2 thế lá»±c đế quốc rất mạnh, Anh ở phÃa Ấn Äá»™, Pháp ở phÃa Äông DÆ°Æ¡ng, lợi dụng được mâu thuẫn và cạnh tranh gay gắt nà y để duy trì thế Ä‘á»™c láºp tÆ°Æ¡ng đối, thá»±c hiện được Ä‘Æ°á»ng lối má»m má»ng trong bảo vệ chủ quyá»n quốc gia, tuy cÅ©ng có lúc phải chấp nháºn sá»± lệ thuá»™c nà o đó vá»›i thế lá»±c đế quốc nà y hay đế quốc khác nhÆ°ng không bị mất nÆ°á»›c. VÆ°Æ¡ng triá»u Thái Lan sau đó cÅ©ng cải cách khá mạnh, duy trì chế Ä‘á»™ quân chủ nhÆ°ng Ä‘i và o khuynh hÆ°á»›ng phát triển tÆ° bản chủ nghÄ©a khá sá»›m. Chỉ hai quốc gia đó thoát khá»i sá»± xâm chiếm và thống trị của đế quốc phÆ°Æ¡ng Tây. Chúng ta cần có cái nhìn so sánh để là m sáng rõ hÆ¡n nguyên do mất nÆ°á»›c cuối thế ká»· XIX. NghÄ©a là , trong việc mất nÆ°á»›c cuối TK XIX không thể phủ nháºn trách nhiệm của triá»u Nguyá»…n là nhà nÆ°á»›c quản lý đất nÆ°á»›c, nhÆ°ng lúc phân tÃch nguyên nhân mất nÆ°á»›c thì phải hết sức khách quan, toà n diện, đặt trong bối cảnh lịch sá» má»›i của khu vá»±c và thế giá»›i, không nên quy kết má»™t cách giản Ä‘Æ¡n. Có xu hÆ°á»›ng nhìn nháºn rằng nhà Nguyá»…n không "mặn mà " vá»›i canh tân, Ä‘i ngược lại xu thế của thá»i đại thì sao, thÆ°a GS? - Nhiá»u nhà sá» há»c đã đặt ra vấn Ä‘á» nà y, và cách giải thÃch, phân tÃch, đánh giá cÅ©ng còn có sá»± khác biệt. Trong bối cảnh má»›i của thá»i đại thì canh tân là nhu cầu rất bức xúc. Chế Ä‘á»™ nhà Nguyá»…n vẫn là quân chủ, trên hệ tÆ° tưởng Nho giáo, kinh tế xã há»™i vẫn mang tÃnh tiá»n tÆ° bản – tiá»n công nghiệp, nên trên bình diện phát triển của thá»i đại đã bá»™c lá»™ sá»± cháºm tiến, nếu không canh tân thì không Ä‘Æ°a đất nÆ°á»›c vượt ra khá»i tình trạng lá»—i thá»i, không đủ tiá»m lá»±c để tồn tại Ä‘á»™c láºp. Canh tân thà nh nhu cầu quyết định sá»± tồn vong của đất nÆ°á»›c, nhất là khi phải đầu Ä‘Æ°Æ¡ng đầu vá»›i má»™t thế lá»±c xâm lược hoà n toà n má»›i đến từ các đế quốc phÆ°Æ¡ng Tây ở trình Ä‘á»™ chủ nghÄ©a tÆ° bản và văn minh công nghiệp cao hÆ¡n hẳn ta. Trong những Ä‘á» nghị cải cách thá»i nhà Nguyá»…n cần phân biệt là m hai loại. Má»™t loạt cải cách trên ná»n tảng không có gì đụng chạm tá»›i kết cấu kinh tế xã há»™i Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i, nhÆ° khai hoang, là m thủy lợi, chẩn cứu dân nghèo... nghÄ©a là má»™t số sá»a đổi trên ná»n tảng bảo tồn của chế Ä‘á»™ phong kiến, rất cần thiết nhÆ°ng chÆ°a đáp ứng yêu cầu phát triển má»›i của đất nÆ°á»›c phù hợp vá»›i xu thế của thá»i đại.. Có những Ä‘á» xuất canh tân vượt quá tầm nhìn trên, vÆ°Æ¡n tá»›i sá»± phát triển cao của thá»i đại, táºp trung chủ yếu thá»i Tá»± Äức, nhÆ° những Ä‘iá»u trần của Nguyá»…n TrÆ°á»ng Tá»™, Nguyá»…n Lá»™ Trạch, Äặng Huy Trứ, ba nhà cải cách có hệ thống nhất. Những cải cách đó không phủ định triá»u Nguyá»…n, chÆ°a đụng chạm đến sá»± tồn tại của chế Ä‘á»™ quân chủ, những ngÆ°á»i Ä‘á» xuất cải cách Ä‘á»u trung thà nh vá»›i vÆ°Æ¡ng triá»u Nguyá»…n. Há» Ä‘á» nghị mở cá»a thông thÆ°ong, há»c táºp công nghệ phÆ°Æ¡ng Tây, phát triển công thÆ°Æ¡ng nghiệp, cải cách giáo dục, củng cố quốc phòng...Những Ä‘á» nghị canh tân đó sẽ tạo nên những chuyển biến vá» kinh tế xã há»™i để Ä‘Æ°a đất nÆ°á»›c vượt qua tình trạng lạc háºu và mở ra xu thế phát triển má»›i. NhÆ°ng rất tiếc những Ä‘á» nghị đó không được chấp nháºn. Trong các vua nhà Nguyá»…n, ngÆ°á»i có ý tưởng canh tân tÆ°Æ¡ng đối sá»›m vá»›i những suy tÆ° vá» tình hình trong nÆ°á»›c và cả tầm nhìn khu vá»±c là Minh Mạng. Ông gá»i nhiá»u phái Ä‘oà n ra ngoà i, lý do là để mua hà ng hóa, nhÆ°ng những nÆ¡i tá»›i Ä‘á»u là căn cứ thÆ°Æ¡ng mại - quân sá»± của phÆ°Æ¡ng Tây. Ông có tầm nhìn hÆ°á»›ng biển, có những thá» nghiệm thà nh công kỹ thuáºt phÆ°Æ¡ng Tây nhÆ° đóng tà u chạy hÆ¡i nÆ°á»›c, dịch nhiá»u sách kỹ thuáºt phÆ°Æ¡ng Tây ra chữ Hán, mua vÅ© khÃ, củng cố hệ thống thà nh lÅ©y... , rất chú ý đến việc phòng vệ ven biển. Äó là tầm nhìn chiến lược, nhÆ°ng Minh Mạng má»›i có những ý tưởng chứ chÆ°a cụ thể hóa thà nh chủ trÆ°Æ¡ng biện pháp có hệ thống và chÆ°a táºp hợp được trong triá»u những ngÆ°á»i có đầu óc canh tân nên chÆ°a thể biến ý tưởng thà nh hiện thá»±c. Còn những vấn Ä‘á» khác nữa cÅ©ng sẽ được Ä‘á» cáºp trong há»™i thảo, nhÆ°ng thá»i gian không cho phép Ä‘i sâu, chẳng hạn nhÆ° vá» vai trò Nho giáo trong bối cảnh TK 19 thì đánh giá thế nà o? Hay việc nhà Nguyá»…n có những thà nh tá»±u trong việc thống nhất đất nÆ°á»›c, cải cách bá»™ máy hà nh chÃnh tiến bá»™,... nhÆ°ng lại không thu phục được lòng dân, tình hình xã há»™i bất ổn định triá»n miên, khởi nghÄ©a nông dân nhiá»u nhất so vá»›i các thá»i kỳ trÆ°á»›c đây... Hay chÃnh sách của nhà Nguyá»…n vá»›i tôn giáo thế nà o? Còn rất nhiá»u vấn Ä‘á» cần tiếp tục nghiên cứu. Há»™i thảo nà y không tham vá»ng giải quyết quá nhiá»u vấn Ä‘á», mà táºp trung và o những vấn Ä‘á» lá»›n để tạo sá»± chuyển biến trong nháºn thức và đánh giá má»™t cách khách quan vá»›i chúa Nguyá»…n và vÆ°Æ¡ng triá»u Nguyá»…n, còn những vấn Ä‘á» khác sẽ tiếp tục nghiên cứu và thảo luáºn. So vá»›i thá»i vÆ°Æ¡ng triá»u Nguyá»…n Ä‘ang cần sá»± định hÆ°á»›ng lại, thá»i kỳ chúa Nguyá»…n có vẻ Ãt được quan tâm hÆ¡n? TÆ° liệu vá» các chúa Nguyá»…n dÆ°á»ng nhÆ°Â khuyết thiếu? - Tháºt ra thá»i kỳ nà y rất quan trá»ng. Lãnh thổ nÆ°á»›c ta trÆ°á»›c thá»i các chúa Nguyá»…n má»›i đến dinh Quảng Nam (Ä‘Æ¡n vị hà nh chÃnh rá»™ng gồm từ Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Äịnh và o đến Bắc Phú Yên), giữa thế ká»· 16 chúa Nguyá»…n Hoà ng táºp trung khai phá vùng đất Thuáºn Quảng cho sá»± tồn tại của chÃnh quyá»n má»›i, vừa lo đối phó vá»›i Trịnh ở Äà ng Ngoà i. Công cuá»™c mở rá»™ng và o đồng bằng sông Cá»u Long được đẩy mạnh trong TK XVII, đầu TK XVIII, đến giữa thế ká»· XVIII thì đến toà n bá»™ vùng đất Nam Bá»™ hiện nay, xác láºp chủ quyá»n trên vùng đất má»›i. Những chúa Nguyá»…n nhÆ° Nguyá»…n Hoà ng, Nguyá»…n Phúc Nguyên, Nguyá»…n Phúc Lan, Nguyá»…n Phúc Tần, Nguyá»…n Phúc Thái, Nguyá»…n Phúc Chu... tÆ° tưởng không bị Nho giáo ảnh hưởng nặng ná», nên mang tÃnh thá»±c tế, cởi mở, khai phóng, cái gì có lợi cho xứ sở, cho sá»± tồn tại và phát triển của vÆ°Æ¡ng triá»u thì thá»±c thi ngay, không bị rà ng buá»™c.
"Äúng là trÆ°á»›c đây ta Ãt nghiên cứu thá»i kỳ chúa Nguyá»…n, nhÆ°ng gần đây táºp trung khá nhiá»u, vì nghiên cứu Nam Bá»™ thì phải Ä‘i sâu và o thá»i các chúa Nguyá»…n cÅ©ng nhÆ° triá»u đình nhà Nguyá»…n... " |
Tôi lấy má»™t và dụ. Chúa Nguyá»…n Phúc Nguyên chủ trÆ°Æ¡ng mở cá»a giao thÆ°Æ¡ng vá»›i nÆ°á»›c ngoà i, thu hút các thuyá»n buôn, các công ty tÆ° bản phÆ°Æ¡ng Tây đến buôn bán. ThÆ°Æ¡ng cảng há»™i An (Quảng Nam) ra Ä‘á»i trong bối cảnh đó. Tại đây chÃnh quyá»n chúa Nguyá»…n cho phép ngÆ°á»i nÆ°á»›c ngoà i cÆ° trú lâu dà i, láºp phố xá, thÆ°Æ¡ng Ä‘iếm, là m ăn và chung sống vá»›i cÆ° dân tại chá»—. Äiá»u cần nêu lên là cho phép ngÆ°á»i Nháºt, ngÆ°á»i Hoa sống thà nh hai khu phố riêng vá»›i tÃnh tá»± quản khá cao, má»—i khu phố có trưởng khu do ngÆ°á»i nÆ°á»›c ngoà i cá» ra, hỠđược quản lý khu phố và phải hoà n thà nh nhiệm vụ vá»›i nhà nÆ°á»›c (chủ yếu là thuế), cÆ° dân nÆ°á»›c ngoà i trong khu phố được sống theo phong tục, táºp quán, lối sống…. nhÆ° tại quê hÆ°Æ¡ng. NÆ°á»›c ta thá»i phong kiến không có thà nh thị tá»± do mà ở đó tần lá»›p thị dân giữ vai trò quản lý đô thị, nhÆ°ng mức Ä‘á»™ tá»± quản mà chúa Nguyá»…n dà nh cho cÆ° dân nÆ°á»›c ngoà i tại đô thị biểu thị thái Ä‘á»™ cởi mở và tạo Ä‘iá»u kiện thuáºn lợi cho các hoạt Ä‘á»™ng thÆ°Æ¡ng mại cÅ©ng nhÆ° Ä‘á»i sóng của cá»™ng đồng cÆ° dân nÆ°á»›c ngoà i, từ đó tạo nên sức cuốn hút thÆ°Æ¡ng gia ngoại quốc, thúc đẩy sá»± phát triển nhanh của các cảng thị Äà ng trong. TrÆ°á»›c đây việc nghiên cứu vá»›i thá»i kỳ chúa Nguyá»…n chÆ°a nhiá»u, nhÆ°ng trong và i tháºp ká»· gần đây đã có nhiá»u công trình nghiên cứu có giá trị trên nhiá»u phÆ°Æ¡ng diện, ở trong nÆ°á»›c và cả ở nÆ°á»›c ngoà i, đặc biệt công việc nghiên cứu vùng đất Nam Bá»™ Ä‘Æ°á»c giá»›i khoa há»c rất quan tâm. Và dÄ© nhiên nghiên cứu Nam Bá»™ thì phải Ä‘i sâu và o thá»i kỳ khai phá, mở mang bá» cõi, xác láºp chủ quyá»n thá»i các chúa Nguyá»…n và triá»u Nguyá»…n. Liệu ta có chấm dứt được cách nhìn nháºn lịch sá» theo góc nhìn chÃnh trị? Còn nhiá»u nhân váºt, nhiá»u triá»u đại khác phải nhìn nháºn lại? - Giá» thì không ai ép buá»™c, nhÆ°ng có "chÃnh trị hóa" hay không thì tùy thuá»™c và o bản lÄ©nh và năng lá»±c của các nhà khoa há»c, có thể giữ vai trò chủ Ä‘á»™ng trong sáng tạo khoa há»c, và chÃnh những kết quả nghiên cứu khoa há»c bảo đảm tÃnh khách quan và chân xác đó là cÆ¡ sở khoa há»c đáng tin cáºy để nhà quản lý Ä‘Æ°a ra các chủ trÆ°Æ¡ng và giải pháp chÃnh trị cÅ©ng nhÆ° kinh tế, văn hóa, xã há»™i hữu hiệu nhất. Äấy má»›i là má»›i quan hệ đúng đắn giữa khoa há»c và chÃnh trị. Sá» há»c là quá trình nháºn thức lại lịch sá», vấn Ä‘á» nà y chÆ°a xong thì vấn Ä‘á» khác đặt ra, thá»i gian vừa qua, không chỉ thá»i kỳ chúa Nguyá»…n và triá»u Nguyá»…n mà cả thá»i kỳ nhà Hồ, thá»i nhà Mạc.. Ä‘á»u được nhìn nháºn và đánh giá lại má»™t cách khách quan hÆ¡n. Äối vá»›i thá»i kỳ chúa Nguyá»…n và triá»u Nguyá»…n, ngoà i mổt số vấn Ä‘á» cÆ¡ bản liên quan đến định hÆ°á»›ng nháºn thức chung, còn rất nhiá»u vần Ä‘á» cần tiếp tục đặt ra và tiếp tục công việc nghiên cứu, thảo luáºn... GS có hy vá»ng, há»™i thảo lần nà y sẽ thay đổi định hÆ°á»›ng chung cho cách nhìn nháºn, đánh giá lịch sá»? Tại há»™i thảo quốc gia nà y, hiện đã có 91 báo cáo khoa há»c (trong đó có 8 báo cáo của nÆ°á»›c ngoà i), quy tụ tất cả những chuyên gia hà ng đầu nghiên cứu vá» thá»i Nguyá»…n, đại diện cho giá»›i sá» há»c và má»™t số ngà nh khoa há»c liên quan của cả nÆ°á»›c, sẽ Ä‘Æ°a ra những nháºn thức má»›i và định hÆ°á»›ng cho việc nghiên cứu cÅ©ng nhÆ° quảng bá những hiểu biết vá» thá»i kỳ lịch sá» các chúa Nguyá»…n và vÆ°Æ¡ng triá»u Nguyá»…n. Tôi nghÄ© rằng, có những vấn Ä‘á» có thể Ä‘i đến kết luáºn, nghÄ©a là đạt được sá»± đồng thuáºn cao, có những vấn Ä‘á» chÆ°a hoà n toà n nhất trà nhÆ°ng nháºn thức có thể xÃch lại gần nhau, tạo nên cÆ¡ sở chung để tiếp tục nghiên cứu. Từ kết quả há»™i thảo, các cÆ¡ quan chức năng có thể tiếp nháºn để Ä‘Æ°a ra những chỉ đạo má»›i trong công việc bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa thá»i kỳ nà y, cÅ©ng nhÆ° Ä‘iá»u chỉnh và cáºp nháºt những ná»™i dung liên quan trong SGK lịch sá». Giá»›i sá» há»c cÅ©ng từ đây có thể rút ra những kinh nghiệm bổ Ãch trong nâng cao trình Ä‘á»™ lý luáºn và phÆ°Æ¡ng pháp tiếp cáºn trong nghiên cứu lịch sá» nói chung. GS có hy vá»ng, há»™i thảo lần nà y sẽ thay đổi định hÆ°á»›ng chung cho cách nhìn nháºn, đánh giá lịch sá»? - Tại há»™i thảo quốc gia nà y, hiện đã có 91 báo cáo khoa há»c (trong đó có 8 báo cáo của nÆ°á»›c ngoà i), quy tụ tất cả những chuyên gia hà ng đầu nghiên cứu vá» thá»i Nguyá»…n, đại diện cho giá»›i sá» há»c và má»™t số ngà nh khoa há»c liên quan của cả nÆ°á»›c, sẽ Ä‘Æ°a ra những nháºn thức má»›i và định hÆ°á»›ng cho việc nghiên cứu cÅ©ng nhÆ° quảng bá những hiểu biết vá» thá»i kỳ lịch sá» các chúa Nguyá»…n và vÆ°Æ¡ng triá»u Nguyá»…n. Tôi nghÄ© rằng, có những vấn Ä‘á» có thể Ä‘i đến kết luáºn, nghÄ©a là đạt được sá»± đồng thuáºn cao, có những vấn Ä‘á» chÆ°a hoà n toà n nhất trà nhÆ°ng nháºn thức có thể xÃch lại gần nhau, tạo nên cÆ¡ sở chung để tiếp tục nghiên cứu. Từ kết quả há»™i thảo, các cÆ¡ quan chức năng có thể tiếp nháºn để Ä‘Æ°a ra những chỉ đạo má»›i trong công việc bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa thá»i kỳ nà y, cÅ©ng nhÆ° Ä‘iá»u chỉnh và cáºp nháºt những ná»™i dung liên quan trong SGK lịch sá». Giá»›i sá» há»c cÅ©ng từ đây có thể rút ra những kinh nghiệm bổ Ãch trong nâng cao trình Ä‘á»™ lý luáºn và phÆ°Æ¡ng pháp tiếp cáºn trong nghiên cứu lịch sá» nói chung.
Xin cảm ơn GS.
Khánh Linh (thực hiện)
http://vietnamnet.vn/vanhoa/2008/10/808823/
|