Chỉ huy CIA tại Sài Gòn William Colby sau này đứng đầu CIA - Ảnh: Tư Liệu

Năm 1960, một số tướng lĩnh Sài Gòn đã thực hiện cuộc binh biến lật đổ chế độ Ngô Đình Diệm nhưng thất bại. Một câu hỏi được đặt ra là CIA đóng vai trò như thế nào trong sự kiện này.
Vào đầu năm 1960, Đại sứ Mỹ tại Sài Gòn lúc đó là Elbridge Durbrow, còn Trưởng nhánh CIA là William Colby. Nhưng hai nhân vật này lại có quan điểm ngược nhau về ông Diệm. Nếu như Colby vẫn còn hy vọng vào thể chế của họ Ngô, thì sự nghi ngờ của Đại sứ Durbrow lại được những nhân viên kề cận với Colby chia sẻ, trong đó có George Carver, một phụ tá trẻ tuổi của Colby, mà sau này trở thành phụ tá đặc biệt về Việt Nam vụ của Giám đốc CIA. Carver đã xem chế độ của ông Diệm là không thể cứu vãn, bởi anh ta nghĩ rằng, chỉ có cải tổ triệt để mới mong cứu được chế độ khỏi bị các thế lực chống đối lật đổ, nhưng đối với ông Diệm thì không bao giờ có cải cách, cải tổ gì cả. Về phần Colby, ông cho rằng, quan điểm của Carver hay những nhân viên như thế, đơn giản phản ảnh khuynh hướng chống ông Diệm ở những thành phần chống đối mà họ thường tiếp xúc.
Tuy vậy, toàn bộ chi nhánh CIA Sài Gòn đều đồng thuận một điểm. Đó là: Những thành phần không phải là Cộng sản nhưng chống đối chế độ ông Diệm ở Sài Gòn ngày một tăng cao. Tháng 7.1960, chi nhánh CIA báo cáo về sự gia tăng thành phần đối lập không Cộng sản, hai tháng sau, lại bổ sung thêm vào đó là thành phần sĩ quan quân đội. Tháng 10.1960, họ báo cáo thêm tướng Trần Văn Minh, và chi nhánh CIA Sài Gòn qua tướng Minh cùng những mối quan hệ khác, để cố nhận diện những người nào sẽ tham gia đảo chính. Trong khi đó, cũng với nhiệm vụ mở rộng tiếp xúc hằng ngày, Carver đã tìm tới Hoàng Cơ Thụy, một chính khách đối lập thuộc đảng Đại Việt, từng quen biết với các nhân viên CIA trước đây.

Một lần nữa, ông Ngô Đình Diệm và cố vấn Ngô Đình Nhu (từ trái sang) lại thoát hiểm - Ảnh: T.L

Người Mỹ nắm 2 đầu mối
Tuy đã theo sát tình hình phe đối lập ở Sài Gòn, nhưng mọi nỗ lực của chi nhánh CIA Sài Gòn vẫn không nắm được chút nào tin tức về cuộc đảo chính ngày 11.11.1960 mà lữ đoàn nhảy dù dưới quyền chỉ huy của đại tá Nguyễn Chánh Thi là lực lượng chủ chốt. Giống như cư dân Sài Gòn, các nhân viên CIA cũng chỉ biết được động tĩnh một cách mơ hồ của quân đảo chính vào rạng sáng 11.11, với tiếng bánh xe thiết giáp lăn trên đường phố, đi kèm là những tay súng cùng nhau hướng về Dinh Độc Lập. Nhưng nhờ đã theo dõi từ lâu nay, nên CIA đã nhanh chóng tiếp cận với các nhóm đối lập để nhận diện ngay thủ lĩnh phe đảo chính cùng ý đồ của họ.
Sáng hôm đó, các nhân viên CIA đã vội điều nghiên xem phải tiếp xúc với ai, hoặc theo chân đoàn quân đang tiến về phủ tổng thống để quan sát hoạt động của lực lượng nổi dậy. Về phần Carver, ông đã gọi điện cho Hoàng Cơ Thụy và được nhân vật này mời đến gặp một nhóm chính khách dân sự, những người đang trông chờ các tướng tá đảo chính sẽ phân chia chức vụ cho họ trong tân chính phủ.
Được Trưởng chi nhánh CIA Colby cho phép, Carver lái xe đến tư gia của ông Thụy. Từ đó, ông báo cáo về chi nhánh, đồng thời phục vụ như một kênh liên lạc cho Chính phủ Mỹ, áp lực lên cánh quân đảo chính không được “làm cỏ” Dinh Độc Lập, như lãnh đạo cuộc đảo chính từng đe dọa, mà phải thương lượng với ông Diệm.
Nhiều năm sau này khi nhớ lại, Carver thừa nhận là lúc đó, ông  thực sự bị khủng hoảng về lương tâm nghề nghiệp do những chỉ thị, mà ông tin rằng, ông Diệm trước sau gì rồi cũng phải ra đi, và việc dùng mánh khóe để điều khiển phe đảo chính làm lợi cho ông Diệm là một sai lầm sâu sắc. Tuy rằng miễn cưỡng, nhưng Carver đã thực hiện những gì được chỉ thị. Ông đã thuyết phục được nhóm của Hoàng Cơ Thụy chịu điều đình với ông Diệm, theo điều kiện sẽ duy trì vai trò của ông Diệm “như là nhân vật lãnh đạo trong cuộc chiến chống lại Cộng sản”.
Cùng lúc đó, một nhân viên CIA khác là Russ Miller, người phụ trách những hoạt động chống lại miền Bắc Việt Nam, đã cùng với nhân viên thông dịch tiếng Việt của chi nhánh là Bender, lái xe tới Dinh Độc Lập. Tình hình ở đó căng thẳng, đạn hai bên bắn qua bắn lại. Hai người bèn nhập vào đám phóng viên nước ngoài đứng săn tin ở đó. Ai nấy đều muốn biết những người bảo trợ và mục đích của cuộc đảo chính. Miller không tìm thấy ai có thể “soi sáng” cho ông. Phát ngôn viên duy nhất cho cuộc đảo chính là bác sĩ Phan Quang Đán, một nhân vật chống đối “lưu niên” và là người từng tiếp xúc với CIA. Ông cũng tỏ vẻ sẵn sàng ngồi vào ban lãnh đạo tân chính quyền một khi quân đảo chính lật đổ chế độ của ông Ngô Đình Diệm. Ông Đán thông báo là ông sẽ tổ chức một cuộc họp báo tại tổng hành dinh Bộ Tổng tham mưu, gần phi trường Tân Sơn Nhất. Thế là Miller và Bender leo lên xe.
Bender tình nguyện trở về tòa đại sứ theo dõi tình hình. Miller đi cùng một đồng nghiệp khác đến Bộ Tổng tham mưu quân đội Nam Việt Nam.
Bác sĩ Đán cùng các phóng viên đều ra đi sau cuộc họp báo. Riêng Miller và đồng nghiệp còn lang thang trong khuôn viên Bộ Tổng tham mưu cho đến khi gặp được ban lãnh đạo cuộc đảo chánh. Miller không nhận ra bất cứ ai và tự giới thiệu mình là quan chức của tòa đại sứ Mỹ. Một lát sau, đại tá Thi xuất hiện. Ông Thi biết Miller nên ra lệnh cấp cho Miller một điện thoại cũng như cử một sĩ quan để liên tục cung cấp tin tức cho phía Mỹ. Hai nhân viên CIA ở lại đó qua đêm. Họ ngủ trên bàn làm việc khi không còn nghe tiếng kêu ca, phàn nàn của các sĩ quan nhảy dù nữa.
Những chỉ thị đầu tiên mà Miller nhận được từ Trưởng nhánh CIA Sài Gòn là tránh bất kỳ vai trò cố vấn nào, và tự giới hạn hoạt động. Carver thì đã nắm vững tin tức từ nhóm dân sự của ông Thụy. Biết được CIA đã làm chủ thông tin cả nhóm dân sự lẫn quân sự của phe đảo chính, Đại sứ Durbrow một mặt nhận tin tức từ Miller và Carver, một mặt liên lạc điện thoại với Dinh Độc Lập. Phản ảnh về sự lưỡng lự của Bộ Ngoại giao Mỹ, ông không đưa ra rõ ràng sự ủng hộ nào của chính quyền Washington, nhưng đề nghị ông Diệm đàm phán về những yêu sách của quân đảo chính. Về phía CIA, giống như Carver đã làm việc với phe dân sự, Miller cũng áp lực nhánh quân sự là hãy thương thuyết với ông Diệm hơn là tấn công vào tổng thống phủ.
Ông Thi đòi nã pháo dinh Độc Lập
Phe quân sự lãnh đạo cuộc đảo chính tỏ ra chia rẽ trong việc giải quyết vấn đề then chốt là thương thuyết với ông Diệm hay lật đổ ông, và dễ dàng bị áp lực của phía Mỹ. Chủ trương tấn công vẫn là chọn lựa của phe đảo chính cho đến khi quân đội trung thành với ông Diệm do đại tá Trần Thiện Khiêm kéo từ miền Tây lên giải cứu vào ngày 12.11.1960. Phải nói là vai trò áp lực mà Đại sứ Durbrow đã sử dụng có hiệu quả thông qua 2 “kênh” CIA là Carver và Miller lên quân đảo chính, khiến họ chần chừ đã giúp cho ông Diệm sống còn.
Các cuộc thương thuyết kéo dài suốt ngày 11.11 cho đến những giờ đầu tiên của ngày 12. Đó hầu như là “kế” của ông Diệm để chờ quân tiếp viện của đại tá Khiêm, vốn là người thân cận với Giám mục Ngô Đình Thục ở Vĩnh Long, là bào huynh của ông Diệm. Đại tá Khiêm đang chỉ huy cuộc hành quân giải cứu từ miền Tây tiến về Sài Gòn.
Sau này, chính Miller nhớ lại là ông ta nhận chỉ thị từ Trưởng nhánh CIA Sài Gòn, để thông báo cho đại tá Thi biết là đại quân của ông Diệm đã tới nơi. Lúc đó, ông Thi công nhận cuộc đảo chính chấm dứt vì lực lượng áp đảo của đại tá Khiêm. Nhưng đại tá Thi cho biết là ông còn một tiểu đoàn pháo binh 105 mm, và ông nói với Miller rằng, ông muốn dùng dàn đại pháo tổng lực này để “trừng phạt” sự “phản phé” của ông Diệm. Miller can ngăn ngay vì sợ thiệt hại nhân mạng cho cả người Mỹ lẫn người Việt sống gần khuôn viên Dinh Độc Lập, cũng như cảnh báo đại tá Thi là đạn pháo của ông không “thủng” được hầm trú ẩn chỉ huy trong tổng thống phủ được đâu. Ông Thi dịu lại rồi sau đó, cùng các sĩ quan chỉ huy cuộc đảo chính, đi ra Tân Sơn Nhất để bay đi tị nạn ở Campuchia.
Cánh sĩ quan chỉ huy đảo chính thất bại đã “bỏ quên đồng minh” dân sự là ông Hoàng Cơ Thụy. Cuối cùng, ông Thụy phải đến nhờ Carver. CIA đã bí mật đưa ông qua căn cứ không quân Clark ở Philippines, rồi từ đó bay qua Okinawa.
Người Mỹ gọi cuộc đảo chính bất thành này là một cuộc “binh biến” (mutiny), nhưng với anh em ông Diệm, đây là mối đe dọa lớn cho chế độ.

CIA và gia đình họ Ngô: Phe đảo chính “lỡ hẹn” 

Hòa thượng Thích Quảng Đức tự thiêu tại Sài Gòn năm 1963 để phản đối chính quyền đàn áp Phật giáo - Ảnh: T.L

Đến đầu năm 1963, kế hoạch đảo chính đã được xúc tiến, nhưng các tướng lĩnh Sài Gòn vẫn chưa sẵn sàng lắm cho cuộc lật đổ chính quyền của ông Diệm.

Khoảng đầu năm 1963, nhân viên CIA hầu như hiện diện ở khắp nơi, trong khi chính quyền của Tổng thống Ngô Đình Diệm từ sau vụ binh biến 11.11.1960 đã tỏ ra mất tin tưởng vào Washington, thậm chí ông Nhu còn tỏ vẻ chống đối ra mặt. Các phe nhóm chống chế độ ngày càng nhiều, cùng với việc chính quyền đàn áp Phật giáo. Các tin đồn về đảo chính lại râm ran và CIA không bỏ lỡ cơ hội tiếp cận với tướng tá quân đội.
Từ sau vụ 11.11, đại tá Trần Thiện Khiêm được tín nhiệm và thăng cấp thiếu tướng. Nhưng đến năm 1963, khi phong trào chống đối ông Diệm lên cao, ông Khiêm lại là một trong những vị tướng tham gia. Nhân ngày Quốc khánh 4.7.1963, Tòa đại sứ Mỹ tổ chức chiêu đãi và mời các sĩ quan chỉ huy Sài Gòn. Ông Diệm cho phép các tướng tá tham dự. Đây là cơ hội để trung tá CIA Lucien Conein trổ tài làm cầu nối liên lạc giữa Chi nhánh CIA Sài Gòn với các tướng lĩnh.

Washington bỏ phương án chọn ông Nhu
Trước tình hình căng thẳng với việc Phật giáo đấu tranh nhiều nơi, các tướng lĩnh đề nghị ông Diệm ban hành thiết quân luật. Nhưng ngay tức khắc, mọi nỗ lực thương thuyết với Phật giáo sụp đổ khi các chùa chiền lớn ở Sài Gòn và những thành phố lớn khác bị tấn công đêm 21.8. Hàng trăm nhà sư bị bắt và nhiều người bị thương. Tác giả của vụ bố ráp chùa chiền vẫn không rõ là ai, mà sau đó, 2 nhân viên CIA thuộc Chi nhánh Sài Gòn chứng kiến cảnh bố ráp ở chùa Xá Lợi thì nói là cảnh sát tiến hành, nhưng lại mặc trang phục của Thanh niên Cộng hòa.
Đài VOA loan tin ngay là quân đội đã bố ráp chùa chiền, điều mà tướng Trần Văn Đôn (lúc đó là Tổng tham mưu trưởng) kịch liệt phản đối với phía Mỹ. Sau này, CIA mới biết là ông Nhu đã sử dụng lực lượng đặc biệt của đại tá Tung và quân của tướng Tôn Thất Đính trong các vụ bố ráp nói trên.
Vào thời điểm đó, Henri Cabot Lodge chuẩn bị qua thay Frederick Nolting làm đại sứ tại Sài Gòn. Trước tình hình có nhiều tin tức đảo chính lật đổ ông Diệm, Washington muốn các quan chức của họ ở Sài Gòn tìm người có khả năng thay thế ông Diệm. Cả Nolting lẫn Trưởng nhánh CIA John Richardson đều đồng ý với nhau là không có nhân vật dân sự nào có thể thay ông Diệm. Cố vấn Ngô Đình Nhu cũng có tham vọng thay thế bào huynh, nhưng dưới mắt CIA, ông bị nhiều trở lực, nhất là hình ảnh bị công chúng chống đối dữ dội của bà Nhu. Và tuy ông Nhu là nhân vật quyền lực số 2 ở miền Nam Việt Nam lúc đó, nhưng CIA nhận xét rằng, ông không thể "trị" được các tướng tá một khi không có ông Diệm. Do đó, Washington bác bỏ phương án chọn ông Nhu, và CIA Sài Gòn đã đề nghị Phó tổng thống Nguyễn Ngọc Thơ là người kế nhiệm.
Chưa sẵn sàng
Ông Cabot Lodge vừa chân ướt chân ráo đến Sài Gòn thì nhận ngay một công điện tối mật do Roger Hilsman gửi tới qua kênh của CIA. Đó là chỉ thị ngày 24.8 đã được Tổng thống J.F.Kennedy chuẩn thuận. Nội dung là gửi đi một thông điệp tối hậu cho ông Diệm là phải loại bỏ ông Nhu. Tân đại sứ cũng được lệnh thông báo cho các tướng lĩnh chủ chốt của Sài Gòn về yêu sách này của Mỹ, và họ cũng được cho biết là trong trường hợp ông Diệm không đồng tình, Washington sẽ không ủng hộ ông ta nữa.
Ông Colby lúc đó là Giám đốc Viễn Đông vụ tại Tổng hành dinh CIA đã gửi công điện cho Trưởng nhánh CIA Sài Gòn, chỉ đạo Richardson tìm cách thuyết phục ông Diệm chuyển giao quyền hành cho quân đội, rồi cùng ông Nhu lên Đà Lạt "nghỉ hưu". Ông Lodge nghĩ rằng, nếu đưa yêu sách trực tiếp cho ông Diệm thì chỉ giúp ông ta tìm kế trì hoãn, trong khi ông Nhu sẽ phản ứng vì có lực lượng trong tay. Thế nên, đại sứ Lodge muốn Chi nhánh CIA liên hệ với các tướng lĩnh để họ gây áp lực với ông Diệm. Chỉ thị mới của Washington được họ đúc kết thành 9 điểm để thi hành, trong đó có 2 điểm then chốt là cách chức ông Nhu, và tuyên bố Mỹ không dính líu đến đảo chính.
Ngày 26.8.1963, Conein và Al Spera được giao nhiệm vụ đi gặp để truyền đạt đến 2 tướng Khánh và Khiêm. Spera đi Pleiku gặp tướng Nguyễn Khánh, lúc đó là Tư lệnh Vùng 2 đầy quyền lực. Tướng Khánh nói rằng nếu ông Diệm đồng ý loại bỏ ông Nhu, thì sẽ không cần làm đảo chính nữa. Ông cũng chống lại việc lực lượng đảo chính tiếp cận với tướng Tôn Thất Đính, người mà ông cho là "khó lường". Tướng Khánh cũng lưu ý là cuộc đảo chính có thể thất bại, và yêu cầu phía Mỹ phải bảo đảm việc tị nạn cho các tướng lĩnh chỉ huy đảo chính cùng gia đình họ.
Chiều 29.8, đại sứ Lodge gửi một điện văn về Washington quyết định thúc đẩy một cuộc đảo chính quân sự lật đổ Ngô Đình Diệm, và đòi hỏi mọi nỗ lực để các tướng lĩnh nhanh chóng tiến hành, không còn trì hoãn nữa. Chiều hôm sau, cố vấn Ngô Đình Nhu triệu tập các tướng lĩnh tại Bộ tổng tham mưu gần phi trường Tân Sơn Nhất. Tại cuộc gặp này, ông Nhu điểm lại về sự đối đầu với Mỹ, cũng như phớt lờ sự ủng hộ lâu nay của Richardson. Ông Nhu nhấn mạnh CIA đã làm nhiều việc khiến cho dân chúng xa lánh chính quyền, cáo buộc các viên chức Mỹ đã cung cấp cho báo chí những tin tức bất lợi cho chính quyền Sài Gòn.
Sáng 31.8, khi tướng Paul Harkins có cuộc hẹn với tướng Trần Thiện Khiêm, thì tướng Khiêm lại nói rằng các tướng lĩnh chưa tập trung đủ lực lượng trong nội thành và quanh Sài Gòn, đồng thời trả lời đơn giản rằng, họ chưa sẵn sàng hành động. Ngoài ra, các tướng tá thất vọng trước việc không hạ bệ được ông Nhu, nay có người còn nghĩ đến việc có thể tham gia vào một ghế bộ trưởng trong chính phủ do ông Nhu làm Thủ tướng.
Trong hoàn cảnh như vậy, tướng Harkins quyết định không xác nhận sự hậu thuẫn của Mỹ cho một cuộc đảo chính nữa. Kế hoạch đó chỉ được "tái xét" mấy tuần sau. Ngày 2.9.1963, Times of Vietnam, tờ báo tiếng Anh xuất bản ở Sài Gòn của ông Nhu, chạy tít: "CIA CUNG CẤP TIỀN BẠC CHO MỘT CUỘC ĐẢO CHÁNH".

CIA và gia đình họ Ngô: Cuộc đảo chính ngày 1.11.1963

Sự thay đổi của tướng Đính là một trong những nhân tố then chốt của cuộc đảo chính - Ảnh: Tư liệu

Chỉ thị ngày 24.8.1963 của Washington bật đèn xanh cho các tướng lĩnh Sài Gòn lật đổ ông Diệm không mất hiệu lực. Nó “nằm chờ thời”...
Vai trò tướng Đính
Ngày 4.9, Conein được tướng Tôn Thất Đính triệu mời. Ông Đính là nhân vật rất quan trọng trong trường hợp nổ ra một cuộc đảo chính, vì ông là nhân vật tin cẩn của hai anh em ông Diệm, và lúc đó với vai trò Quân trấn trưởng Sài Gòn - Gia Định trong thời gian thiết quân luật, tướng Đính nắm quyền điều binh khiển tướng trong tay.
Tại buổi ăn trưa mà những binh lính thuộc quyền của tướng Đính luôn chĩa mũi súng về phía Conein, thái độ của ông Đính có vẻ thất thường. Trước hết, tướng Đính yêu cầu Conein cho biết là có chăng một âm mưu chống lại ông, rồi sau đó, lại trách Conein sao không liên hệ với ông kể từ khi ông được ông Diệm giao trọng trách giữ an ninh cho Sài Gòn. Conein nói là đã có thử vài lần đến thăm, nhưng phụ tá của tướng Đính đều nói là chỉ huy của họ rất bận. Tướng Đính cho gọi ngay viên phụ tá và sạc cho một trận. Conein đã biết tướng Đính từ nhiều năm nay, nay nhận xét là nhân vật này đã hoàn toàn thay đổi và sau 4 giờ nói chuyện, Conein nhận định là chỉ cần khích tướng chút đỉnh là tướng Đính có thể tham gia trò chơi quyền lực.
Điều lo lắng để đối phó với 5.500 tay súng thuộc lực lượng trung thành với chế độ đã được giải tỏa, khi tướng Đính đồng ý tham gia cuộc đảo chính, và là đòn “hiểm” đánh vào ông Nhu khi ông cố vấn vào giờ chót đã sử dụng tướng Đính như là người lãnh đạo lực lượng chống đảo chính.
Vào hạ tuần tháng 10, tướng Khiêm lại báo cáo về những âu lo liên quan đến tin tức là cố vấn Ngô Đình Nhu có thể thương lượng với Bắc Việt Nam. Washington bật tín hiệu không còn chần chờ nữa và tướng Khiêm nói là cuộc đảo chính sẽ diễn ra chậm nhất là ngày 2.11. Ông cũng khẳng định một điều là “toàn bộ gia đình họ Ngô phải bị loại bỏ khỏi chính trường Việt Nam”.
Ngày định mệnh
Ngày 1.11.1963 cũng yên tĩnh như mọi ngày bình thường khác. Nhưng đến 13 giờ 30, tại nhánh CIA Sài Gòn bỗng có công điện ưu tiên, nội dung “đoàn quân quấn khăn quàng cổ màu đỏ từ hướng Biên Hòa đổ vào Sài Gòn, có lẽ là thủy quân lục chiến”. Tướng Đôn bảo viên sĩ quan phụ tá thông báo cho Conein là cuộc đảo chính khởi sự và yêu cầu ông ta tới ngay Bộ Tổng tham mưu, nơi đóng bộ chỉ huy cuộc đảo chính. Conein ở lại nơi đó cho đến ngày hôm sau, báo cáo tin tức liên tục cho Washington, trong khi các nhân viên CIA khác đổ xuống đường phố, quan sát cuộc biến. Thông tin đầu tiên mà Conein chuyển đi là việc bắt giữ những nhân vật trung thành với ông Diệm trong quân đội, bao gồm đại tá Tung, chỉ huy lực lượng đặc biệt, cùng tư lệnh thủy quân lục chiến, không quân, và nhân dân tự vệ. Conein cũng báo cáo là vị tư lệnh hải quân đã bị giết ngay phút đầu cuộc đảo chính.
Tin tức liên tục của nhân viên báo về cho thấy chạm súng tại Dinh Gia Long của khoảng 200 binh lính đảo chính với các tay súng thuộc liên binh phòng vệ phủ tổng thống. Một nhân viên CIA khác báo là có 35 xe tăng tiến về Dinh Gia Long. Conein thúc giục các tướng gọi điện liên lạc, kêu gọi ông Diệm đầu hàng để được an toàn tính mạng. Để tránh tình trạng dây dưa, câu giờ chờ viện binh như lần đảo chính 11.11.1960, các tướng thỏa thuận nếu liên lạc được với ông Diệm thì chỉ yêu cầu ông trả lời là “có” hay “không” cho đề nghị đầu hàng. Phe đảo chính cũng đã chuẩn bị không kích nếu cần thiết.
Trong khi đó, tòa đại sứ đang bối rối trước tin tức là các tướng lĩnh không chịu thương lượng trực tiếp với ông Diệm, và họ muốn ông đại sứ chuyển giao tối hậu thư cho anh em họ Ngô.
Tướng Dương Văn Minh nói với ông Nhu là ông ta có 5 phút để đầu hàng, nếu không thì tòa nhà sẽ bị máy bay oanh kích. Để làm nhụt nhuệ khí anh em ông Diệm, tướng Minh buộc đại tá Tung cùng những nhân vật trung thành với nhà Ngô nói cho ông Nhu biết là họ đang nằm trong tay của quân đảo chính. Đặc biệt, Conein muốn tướng Đính nói lâu hơn để cho anh em ông Diệm không còn gì hy vọng ở vị tướng “Tổng trấn” Sài Gòn-Gia Định mà nhất là ông Nhu, trước đó đã giao cho tướng Đính lãnh đạo một cuộc đảo chính “giả” để “gài” các tướng lĩnh (nhưng ông Đính đã tương kế tựu kế, nên đến giờ chót, ông Nhu không còn gì).
Lúc 16 giờ 30, ông Diệm gọi điện cho Đại sứ Cabot Lodge báo cho biết là có vài đơn vị quân đội tạo phản và hỏi ông Lodge về thái độ của Mỹ. Lodge trả lời là ông không đủ thông tin cũng như không nhận được hướng dẫn gì từ Washington nên chưa thể đưa ra quan điểm của mình. Thời khắc đó, mối ưu tư nhất của Lodge là sự an nguy của anh em họ Ngô, nên ông Lodge đã nói với ông Diệm rằng, nếu ông đồng ý xuất ngoại, thì lãnh đạo cuộc đảo chính sẽ để cho anh em của ông an toàn ra đi. Ông Diệm nói: “Không”.
Tới 17 giờ, tướng Minh gọi điện đến Dinh Gia Long, nhưng ông Diệm không thèm bắt máy. Ông Minh nói với Conein là đã ra lệnh oanh kích vào tòa nhà. Hai giờ sau, tướng Minh lại ra một tối hậu thư khác: Nếu ông Diệm không đầu hàng, ông sẽ cho lệnh san bằng Dinh Gia Long.
Lúc 20 giờ 20, một tiểu đoàn có thiết giáp yểm trợ tấn công Dinh Gia Long. Phe phòng vệ có 17 xe tăng và khoảng 400 tay súng thiện chiến chống đỡ. Tuy nhiên, hội đồng các tướng lĩnh đảo chính không muốn đổ máu.
Đến 3 giờ sáng ngày 2.11, một chính phủ “hỗn hợp” đã được thăm dò, với ông Nguyễn Ngọc Thơ, phó tổng thống của ông Diệm - nắm ghế thủ tướng. Tân nội các sẽ có mặt nhiều tướng lĩnh... (Còn tiếp)

Lê Đình Bì
* Tổng hợp từ hồ sơ CIA and The House of Ngo (CIA và triều đại nhà Ngô) của Cơ quan Tình báo trung ương Mỹ.

http://www.thanhnien.com.vn/News/Pages/200944/20091030224520.aspx