Page 2 of 2
4. Quan hệ Việt - Xô giai Ä‘oạn 11/1964-1/1973 Sá»± quan tâm của Liên Xô đối vá»›i cuá»™c kháng chiến chống Mỹ của Việt Nam chỉ thá»±c sá»± bắt đầu và o cuối năm 1964, sau khi Mỹ leo thang mở cuá»™c tấn công bằng không quân ra miá»n Bắc và sau khi Khrushev bị hạ bệ. Cuối tháng 12 năm 1964, Liên Xô đã cho phép đại diện thÆ°á»ng trú của Mặt tráºn Dân tá»™c Giải phóng Miá»n Nam Việt Nam được hoạt Ä‘á»™ng tại MatxcÆ¡va. Tiếp theo đó, sá»± giúp đỡ của Liên Xô đối vá»›i Việt Nam được đánh dấu bằng chuyến thăm của Ä‘oà n đại biểu cấp cao Liên Xô do chủ tịch Há»™i đồng bá»™ trưởng Kossygin dẫn đầu tá»›i Hà Ná»™i và o tháng 2 năm 1965. Chuyến thăm nà y có ý nghÄ©a nhiá»u mặt. Thứ nhất, Liên Xô cam kết cung cấp vÅ© khà chống lại sá»± tấn công bằng không lá»±c của Hoa Kỳ. Thứ hai, Liên Xô muốn nhấn mạnh vai trò và vị trà của mình ở Äông Nam Ã. Thứ ba, Liên Xô muốn cảnh báo Việt Nam không được coi thÆ°á»ng âm mÆ°u của Mỹ đối vá»›i CNCS ở châu Ã. Cuối cùng, Liên Xô cÅ©ng dá»± định thoả thuáºn vá»›i Trung Quốc vá» kế hoạch phối hợp giúp đỡ Việt Nam. (9) Tuyên bố chung được hai bên Ä‘Æ°a ra ngà y 10/2/1965 khẳng định VNDCCH là tiá»n đồn của phe XHCN ở Äông Nam Ã, vai trò của Việt Nam trong cuá»™c chiến chống đế quốc Mỹ và đóng góp của Việt Nam và o ná»n hoà bình của thế giá»›i. Tuyên bố cÅ©ng khẳng định Liên Xô không thể thá» Æ¡ vá»›i an ninh của má»™t nÆ°á»›c XHCN anh em và sẵn sà ng ủng há»™ và giúp đỡ Việt Nam. (10) Trong thá»i kỳ nà y, Liên Xô táºp trung xây dá»±ng kinh tế, tiếp tục phấn đấu thá»±c hiện mục tiêu chiến lược đã Ä‘á» ra là vượt Mỹ vá» tổng sản phẩm quốc dân tÃnh theo đầu ngÆ°á»i và o năm 1970 và xây dá»±ng xong cÆ¡ sở váºt chất kỹ thuáºt của CNCS và o năm 1980. (11) Nhằm đạt mục tiêu nà y, Liên Xô vẫn tiếp tục thi hà nh chÃnh sách hoà hoãn vá»›i Mỹ, tranh thủ thá»i gian củng cố Äông Âu, bảo đảm an ninh, tranh thủ khoa há»c kỹ thuáºt của phÆ°Æ¡ng Tây. CÅ©ng và o thá»i gian nà y, mâu thuẫn Xô-Trung đã bá»™c lá»™ công khai, sá»± bất đồng giữa hai đảng cá»™ng sản Liên Xô và Trung Quốc bắt đầu trở lên gay gắt. Sá»± cam kết giúp đỡ Việt Nam của Liên Xô má»™t lần nữa được khẳng định bằng chuyến thăm Liên Xô từ ngà y 10-17/4/1965 của Ä‘oà n đại biểu cao cấp Việt Nam do đồng chà Lê Duẩn dẫn đầu. Tuyên bố chung nhấn mạnh: “Nếu Hoa Kỳ tăng cÆ°á»ng xâm lược chống Việt Nam, trong trÆ°á»ng hợp cần thiết và nếu Việt Nam yêu cầu, chÃnh phủ Liên Xô sẵn sà ng cho phép những công dân xô viết có nguyện vá»ng đến Việt Nam theo tinh thần quốc tế vô sản để chiến đấu vì sá»± nghiệp chÃnh nghÄ©a của nhân dân Việt Nam, bảo vệ những thà nh quả xã há»™i chủ nghÄ©a của Việt Nam Dân chủ Cá»™ng hoà .†(12) Kết quả cụ thể của các chuyến thăm nà y là Liên Xô đã cung cấp giúp Việt Nam hệ thống tên lá»a đất đối không, máy bay, phi công và đội ngÅ© kỹ thuáºt viên nhằm bảo vệ khu vá»±c Hà Ná»™i, Hải Phòng và má»™t số thà nh phố quan trá»ng khác. Ngay trong năm 1965, má»™t số máy bay MIG 15/17 và IL-28 đã được chuyển đến Việt Nam. (13) Sá»± giúp đỡ của Liên Xô tăng dần từ năm 1965 đến năm 1968. TÃnh đến năm 1967, tổng viện trợ của các nÆ°á»›c XHCN cho Việt Nam là khoảng 1,5 tá»· Rúp (hÆ¡n 1,5 tá»· USD), trong đó sá»± trợ giúp của Liên Xô chiếm 36,8% (608 triệu USD). Äến cuối năm 1967, sá»± giúp đỡ Liên Xô đã tăng lên 50% tổng giá trị giúp đỡ của phe XHCN, trong đó sá»± giúp đỡ vá» quân sá»± chiếm 2/3 tổng giá trị giúp đỡ của Liên Xô và đạt con số là 396,7 triệu USD. Năm 1968, Liên Xô đã dẫn đầu danh sách các nÆ°á»›c XHCN giúp đỡ cho Việt Nam, vá»›i tổng giá trị đạt 542 triệu Rúp (582,2 triệu USD). (14) Ngoà i ra, có khoảng từ 1.500 đến 2.500 chuyên gia quân sá»± Liên Xô bao gồm kỹ sÆ°, phi công, kỹ thuáºt viên phụ trách hệ thống raÄ‘a, tên lá»a đã phục vụ ở Việt Nam trong thá»i gian chiến tranh. (15) Äến năm 1968, Liên Xô đã chiếm vị trà đầu bảng trong danh sách các nÆ°á»›c ủng há»™ và giúp đỡ Việt Nam. Nguyên nhân của những Ä‘iá»u chỉnh trong chÃnh sách của Liên Xô đối vá»›i Việt Nam trong giai Ä‘oạn nà y trÆ°á»›c hết là do đế quốc Mỹ mở rá»™ng chiến tranh ảnh hưởng trá»±c tiếp đến lợi Ãch của Liên Xô. Ngoà i ra, Liên Xô cÅ©ng nháºn thấy những sai lệch trong Ä‘Æ°á»ng lối đối ngoại dÆ°á»›i thá»i Khrushev. Äại há»™i lần thứ XXIII Äảng cá»™ng sản Liên Xô (cuối tháng 3-đầu tháng 4/1966) đã không xác định chung sống hoà bình là đưá»ng lối chung bao trùm của Liên Xô nữa và đã Ä‘Æ°a nhiệm vụ ủng há»™ phong trà o giải phóng dân tá»™c lên hà ng thứ hai và nêu thêm nhiệm vụ chống trả các thế lá»±c xâm lược của chủ nghÄ©a đế quốc. Má»™t nguyên nhân quan trá»ng khác là Liên Xô đã thay đổi cách nhìn vá» Việt Nam, coi Việt Nam là trung tâm trong ná»n chÃnh trị quốc tế, có liên quan trá»±c tiếp tá»›i đối thủ chÃnh của Liên Xô là Mỹ và đối thủ chÃnh của Liên Xô trong phong trà o cách mạng là Trung Quốc. Vì những lý do đó, Liên Xô đâ cố gắng kiểm soát từ ná»™i dung, giải pháp đến cách tiến hà nh chiến tranh của Việt Nam. Liên Xô Ä‘á» nghị lấy phi công, bá»™ Ä‘á»™i Ä‘iá»u khiển tên lá»a của Liên Xô. Äặc biệt, ngà y 19/3/1968, Chủ tịch Kossygin gá»i thÆ° cho Thủ tÆ°á»›ng Phạm Văn Äồng yêu cầu cho láºp hệ thống cố vấn từ Bá»™ tÆ° lệnh phòng không đến các Ä‘Æ¡n vị sÆ°, trung Ä‘oà n. Nói tóm lại, từ vị trà "quan sát viên“ trong giai Ä‘oạn 1954-1964, đến giai Ä‘oạn nà y Liên Xô đã trở thà nh nÆ°á»›c giúp đỡ Việt Nam nhiá»u nhất. Sá»± giúp đỡ nà y đã góp phần quan trá»ng và o thắng lợi tiếp theo của nhân dân Việt Nam. Äảng, nhà nÆ°á»›c và nhân dân Việt Nam không bao giá» quên sá»± giúp đỡ to lá»›n và quý báu đó. Tuy nhiên, trong các nghiên cứu gần đây của mình, các há»c giả Nga và Trung Quốc đã có những nháºn định thiếu khách quan vá» Ä‘Æ°á»ng lối của Việt Nam.(16) 5. Quan hệ Việt -Xô giai Ä‘oạn 1/1973-4/1975 Ngà y 27/1/1973, Hiệp định Paris vá» chấm dứt chiến tranh láºp lại hoà bình ở Việt Nam đã được ký kết. Việc ký hiệp định Paris là phù hợp vá»›i mong muốn là m dịu tình hình quốc tế căng thẳng, giải quyết các cuá»™c tranh chấp quốc tế bằng thÆ°Æ¡ng lượng của Liên Xô. Vì thế, Liên Xô luôn gắn thắng lợi của Việt Nam vá»›i kết quả của việc thá»±c hiện cÆ°Æ¡ng lÄ©nh hoà bình của Äại há»™i lần thứ XXIV ÄCSLX, lấy việc ký hiệp định Paris để chứng minh Ä‘Æ°á»ng lối cùng tồn tại hoà bình là đúng, là mẫu má»±c cho việc giải quyết các vấn Ä‘á» tranh chấp quốc tế khác. Sau khi Hiệp định được ký kết, Liên Xô vẫn tiếp tục già nh sá»± ủng há»™ to lá»›n vá» chÃnh trị và váºt chất cho Việt Nam. Cụ thể, trong thá»i gian nà y, Liên Xô đã đón nhiá»u Ä‘oà n cấp cao của Việt Nam nhÆ° Ä‘oà n đại biểu Äảng và ChÃnh phủ Việt Nam do Tổng bà thÆ° Lê Duẩn dẫn đầu Ä‘i thăm Liên Xô và o tháng 7/1973 và tháng 10/1975, Ä‘oà n của Thủ tÆ°á»›ng Phạm Văn Äồng và o 3/1974, Ä‘oà n của Lê Thanh Nghị và o tháng 8/1974, Ä‘oà n của Lê Äức Thá» và o tháng 11/1974, của Nguyá»…n Duy Trinh 12/1974, của Nguyá»…n Hữu Thá» 12/1973. Khác trÆ°á»›c, từ cuối 1973, Liên Xô đã thừa nháºn ChÃnh phủ CMLTMNVN là ngÆ°á»i đại diện chân chÃnh duy nhất của nhân dân miá»n Nam. Tuy nhiên, Liên Xô lại mong muốn tất cả các bên Ä‘á»u phải nghiêm chỉnh và triệt để thi hà nh Hiệp định, giữ vững hoà bình lâu dà i, không để chiến tranh bùng nổ. Äối vá»›i nhiệm vụ hoà n thà nh nhiệm vụ Ä‘á»™c láºp và dân chủ ở miá»n Nam thì Liên Xô lại chủ trÆ°Æ¡ng thá»±c hiện bằng con Ä‘Æ°á»ng đấu tranh chÃnh trị, thông qua việc láºp chÃnh phủ liên hiệp trên tinh thần hiệp định Paris. Tóm lại, Liên Xô muốn duy trì tình trạng nguyên trạng đã đạt được khi ký Hiệp định. Liên Xô luôn e ngại rằng Việt Nam sẽ mở các cuá»™c tấn công lá»›n bằng quân sá»±, dẫn đến việc Mỹ có thể quay lại, Ä‘e doạ những thà nh quả đã đạt được. Tháng 7/1973, trong khi tiếp Tổng bà thÆ° Lê Duẩn và Thủ tÆ°á»›ng PhạmVăn Äồng, Tổng bà thÆ° BrêgiÆ¡nhép nói: “Äiá»u chủ yếu ngà y nay là phải giữ vững Hiệp định Paris, đừng để cho tình hình phức tạp.†Tháng 11/1973, Chủ tịch Kossygin lại nói vá»›i Thủ tÆ°á»›ng Phạm Văn Äồng: “Vì lợi Ãch chung phải là m sao đừng để nổ ra chiến tranh, hÆ¡n nữa nhân dân VN đã má»i mệt.†(17) Äặc biệt, bức thÆ° ngà y 20/12/1973 của Bá»™ chÃnh trị BCHTW ÄCSLX thể hiện rõ ý muốn của Liên Xô giữ nguyên trạng khi ký Hiệp định, giữ nguyên hai vùng kiểm soát, chống lấn chiếm là cần thiết nhÆ°ng cÅ©ng khuyên Việt Nam không dùng vÅ© trang để thay đổi nguyên trạng. Từ khi hiệp định Paris được ký kết, Liên Xô đã 5 lần chuyển Ä‘á» nghị hoặc những lá»i Ä‘e doạ gây sức ép của Mỹ đối vá»›i Việt Nam nhÆ° tố cáo Việt Nam vi phạm hiệp định, thông báo Mỹ sẽ đình chỉ gỡ mìn theo thoả thuáºn vì Việt Nam lấn chiếm ở miá»n Nam. Äặc biệt, ngà y 16/8/1974, Liên Xô đã chuyển ý kiến của chÃnh quyá»n Ford là Mỹ lo ngại vá» việc Việt Nam Ä‘ang chuẩn bị tấn công lá»›n ở miá»n Nam Việt Nam và đe doạ sẽ can thiệp. Ngà y 21/4/1975, khi Việt Nam Ä‘ang thắng lá»›n ở miá»n Nam, Äại sứ Liên Xô tại việt Nam Chapline đã thông báo vá»›i Thủ tÆ°á»›ng Phạm Văn Äồng thông Ä‘iệp miệng của Tổng thống Ford ngà y 19/4/1974 gá»i Tổng bà thÆ° BrêgiÆ¡nhép Ä‘á» nghị Việt Nam thá»±c hiện má»™t cuá»™c đình chỉ chiến sá»± tạm thá»i ở miá»n Nam Việt Nam nhằm bảo đảm cho việc di tản má»™t cách liên tục những ngÆ°á»i Mỹ ra khá»i miá»n Nam và tỠý lo ngại không thể loại trừ việc chÃnh quyá»n Mỹ có hà nh Ä‘á»™ng phiêu lÆ°u nhằm gỡ thể diện. (18) Sau khi Hiệp định Paris được ký kết, Liên Xô bá»™c lá»™ ý muốn tăng cÆ°á»ng quan hệ má»i mặt vá»›i Việt Nam. Vá» chÃnh trị, Liên Xô Ä‘Æ°a ra cả má»™t chÆ°Æ¡ng trình phối hợp hoạt Ä‘á»™ng; vá» kinh tế, muốn Việt Nam hợp tác tham gia SEV. Vá» quân sá»±, Liên Xô muốn đặt hệ thống cố vấn trong quân Ä‘á»™i Việt Nam, tÃch cá»±c xây dá»±ng cảng và hạm Ä‘á»™i đánh cá, xây dá»±ng trạm Ä‘á»™ng đất. Hiệp Æ°á»›c Hữu nghị và Hợp tác ký ngà y 3/11/1978 là bằng chứng cho quan hệ toà n diện giữa Việt Nam và Liên Xô. Lý do chÃnh là Äông dÆ°Æ¡ng và Äông Nam à đang trở thà nh má»™t bá»™ pháºn quan trá»ng trong chiến lược của Liên Xô ở Châu Ã-Thái Bình DÆ°Æ¡ng, khi mà Mỹ đã thất bại trong chiến tranh Việt Nam và Trung Quốc Ä‘ang đẩy mạnh hoạt Ä‘á»™ng và câu kết vá»›i Mỹ. Ngà y 12/7/1973, Tổng bà thÆ° BrêgiÆ¡nhép bà y tá» mong muốn Việt Nam đóng vai trò kinh tế, chÃnh trị trong khu vá»±c. Ngà y 16/7/1973, Chủ tịch Kossygin tháºm chà còn cho rằng Việt Nam là chá»— dá»±a duy nhất của Liên Xô ở Äông DÆ°Æ¡ng. (19) Tuy nhiên, Liên Xô vẫn e ngại Việt Nam sẽ ngả theo Trung Quốc, nên đã thăm dò xem Việt Nam đánh giá, so sánh nhÆ° thế nà o vá» sá»± giúp đỡ của Liên Xô và Trung Quốc cho Việt Nam. Liên Xô cÅ©ng rất quan tâm đến quan hệ của Việt Nam vá»›i các nÆ°á»›c TBCN, nhắc nhở Việt Nam cần cảnh giác trong là m ăn kinh tế vá»›i Mỹ và các nÆ°á»›c TBCN phát triển, nhất là vá»›i Nháºt Bản. Liên Xô cÅ©ng chÆ°a tin khả năng tiếp thu vốn và kỹ thuáºt của Việt Nam. 6. Kết luáºn Vá»›i tÆ° cách là má»™t phần của cuá»™c chiến tranh lạnh, cuá»™c Kháng chiến chống Mỹ của Việt Nam là thá» thách lá»›n nhất đối vá»›i quan hệ song phÆ°Æ¡ng Việt Nam-Liên Xô. Trong suốt giai Ä‘oạn kéo dà i hÆ¡n 20 năm đó, quan hệ Việt-Xô đã trải qua bốn giai Ä‘oạn thăng trầm khác nhau, tuỳ thuá»™c và o bối cảnh quốc tế, khu vá»±c và tình hình của má»—i nÆ°á»›c. Vá»›i tÆ° cách là thà nh trì của phe XHCN và là má»™t cá»±c trong tráºt tá»± thế giá»›i lưỡng cá»±c, Liên Xô đã phải theo Ä‘uổi cùng má»™t lúc nhiá»u mục tiêu. Thứ nhất, Liên Xô không thể không ủng há»™ và giúp đỡ Việt Nam-thà nh viên của phe XHCN. Thứ hai, vì lợi Ãch chiến lược của mình và cÅ©ng vì lợi Ãch chung của cách mạng thế giá»›i, Liên Xô đã tìm má»i cách để hạn chế quy mô chiến tranh, Ä‘Æ°a vấn Ä‘á» và o bà n thÆ°Æ¡ng lượng, để Ä‘i tá»›i má»™t giải pháp chÃnh trị trên cÆ¡ sở nguyên trạng. Thứ ba, trên cÆ¡ sở đó Liên Xô hy vá»ng cải thiện quan hệ vá»›i Mỹ nhằm giải quyết những vấn Ä‘á» có tÃnh chiến lược khác, đồng thá»i hạn chế vai trò của Trung Quốc. Những nhân tố thÆ°á»ng xuyên tác Ä‘á»™ng đến quan hệ Việt Nam-Liên Xô trong giai Ä‘oạn nà y là (1) những lợi Ãch chiến lược toà n cầu của Liên Xô, (2) sá»± thay đổi chÃnh sách Việt Nam của Mỹ và (3) sá»± cạnh tranh vị trà số má»™t trong phong trà o cách mạng vá»›i Trung Quốc. Do đó, khi nghiên cứu quan hệ Việt Nam-Liên Xô trong giai Ä‘oạn kháng chiến chống Mỹ, không thể không già nh sá»± chú ý thÃch đáng đến mối quan hệ tam giác Xô-Mỹ-Trung. Tà i liệu tham khảo 1. Bá»™ Ngoại giao CHXHCNVN và Bá»™ Ngoại giao Liên Xô, Việt Nam-Liên Xô: 30 năm quan hệ 1950-1980, MatxcÆ¡va: NXB Tiến Bá»™ 1982 2. Chen Jian, China and the First Indo-China War, 1950-1954, in: The China Quarterly, No 133 (March 1933) pp.85-110 3. Chen Jian, China’s Involvement in the Vietnam War, 1964-1969, in: China Quarterly, No 142 (June 1995), pp. 356-387. 4. Douglas Pike, Vietnam and the Soviet Union: Anatomy of an Alliance, Boulder: Westview Press 1987 5. Gareth Porter (ed.), Vietnam: The Definitive Documentation of Human Decision, Vol. II, New York 1979 6. Gary R. Hess, The Unending War: Historians and the Vietnam War, Diplomatic History, 18 (Spring 1994). 7. Ilya Gaidyk, Confronting Vietnam-Soviet Policy toward the Indochina Conflict, 1954-1963, Stanford University Press 2003 8. Ilya Gaidyk, The Soviet Union and the Vietnam War, Ivan R. Dee, Chicago 1996. Min Chen, The Strategic Triangle and Regional Conflict-Lessons from the Indochina Wars, Lynne Rienner Publisher, Boulder and London 1992. 9. Vụ Liên Xô, Bá»™ Ngoại giao, Vá» quan hệ Việt-Xô trong giai Ä‘oạn chống Mỹ cứu nÆ°á»›c, Hà Ná»™i, 1985.
(1) Douglas Pike, Vietnam and the Soviet Union: Anatomy of an Alliance, Boulder: Westview Press 1987, tr. 61. (2) Vụ Liên Xô, Vá» quan hệ Việt Xô, 1985, tr.3. (3) Từ 1955-1959 Liên Xô đã cho Inđônêxia vay 247 triệu rúp. Tháng 7/1959, Liên Xô lại cho Inđônêxia vay thêm 17,5 triệu rúp. Tháng 2/1960, Liên Xô và Inđônêxia ký tổng hiệp định thứ 2 vá» hợp tác kinh tế và kỹ thuáºt theo đó Liên Xô cho Inđônêxia vay 250 triệu đôla. (4) Nghị quyết đại há»™i lần thứ III của Äảng (9/1960). (5) Vụ Liên Xô, Vá» quan hệ Việt Xô, 1985, tr.11-12. (6) Vụ Liên Xô, Vá» quan hệ Việt Xô, 1985, tr.12. TrÆ°á»›c đó tháng 2/1964, khi Ä‘oà n đại biểu Việt Nam do Ä‘/c Lê Duẩn dẫn đầu sang trao đổi ý kiến vá»›i Liên Xô vá» các vấn Ä‘á» quốc tế, Krushev đã doạ cắt viện trợ quân sá»± cho Việt Nam. (7) Vụ Liên Xô, Vá» quan hệ Việt Xô, 1985, tr.15. (8) Vụ Liên Xô, Vá» quan hệ Việt Xô, 1985, tr.19. (9) Gareth Porter (ed.), Vietnam: The Definitive Documentation of Human Decision, Vol. II, New York 1979, tr. 346-347. (10) Việt Nam-Liên Xô: 30 năm quan hệ 1950-1980, MatxcÆ¡va: NXB Tiến Bá»™ 1982, tr. 107-111. (11) CÆ°Æ¡ng lÄ©nh Äảng cá»™ng sản Liên Xô 1961. (12) Việt Nam-Liên Xô, sÄ‘d, tr. 117-118. (13) Ilya V. Gaiduk, sÄ‘d, tr. 40. (14) Ilya V. Gaiduk, sÄ‘d, tr. 58. (15) Ilya V. Gaiduk, sÄ‘d, tr. 61. (16) Chen Jian, 1995, tr. 380-385; Ilya V. Gaiduk, sÄ‘d, tr. 65-72. (17) Vụ Liên Xô, Vá» quan hệ Việt Xô, 1985, tr.51. (18) Vụ Liên Xô, Vá» quan hệ Việt Xô, 1985, tr.52-53. (19) Vụ Liên Xô, Vá» quan hệ Việt Xô, 1985, tr.59-60. TS. Phạm Quang Minh http://www.bulletin.vnu.edu.vn/ttsk/Vietnamese/C2088/2007/11/N19941/?35
|