Ngôn ngữ

Vietnamese-VNFrench (Fr)简体中文English (United Kingdom)

Khoa Khoa Há»c Giáo Dục
CÆ¡m cha áo mẹ chữ thầy. Gắng công mà há»c có ngày thành danh.
  

Jean-Jacques Rousseau (1712 – 1778) PDF Imprimer Envoyer
Jeudi, 14 Avril 2016 17:01

Jean-Jacques Rousseau (painted portrait).jpg

Ảnh từ Internet

Trong lịch sá»­ tư tưởng nhân loại, Jean Jacques Rousseau được biết đến không chỉ vá»›i tư cách nhà tư tưởng vÄ© đại, nhà Khai sáng lá»—i lạc cá»§a Triết há»c Khai sáng Pháp thế ká»· XVIII. Ông còn được biết đến vá»›i tư cách nhà chính trị há»c, nhà nghệ thuật há»c, nhà văn, nhà giáo dục há»c.


Vá»›i tư cách nhà triết há»c, vá» phương diện thế giá»›i quan, J.J.Rousseau là ngưá»i theo thuyết thần luận. Ngoài sá»± tồn tại cá»§a thần linh, ông còn thừa nhận sá»± tồn tại cá»§a linh hồn bất tá»­. Trong lÄ©nh vá»±c lý luận nhận thức, ông đỠcao cảm giác luận, mặc dù ông thừa nhận tính chất bẩm sinh cá»§a các ý niệm đạo đức(1). Trong đạo đức há»c, ông coi đức hạnh là “khoa há»c cao siêu cá»§a các tâm hồn đơn sÆ¡â€, bởi triết há»c đích thá»±c là “lắng nghe tiếng nói cá»§a lương tâmâ€(2).


Vá»›i tư cách nhà chính trị há»c, J.J.Rousseau mang lập trưá»ng cấp tiến. Ông là đại diện tiêu biểu cho tầng lá»›p tiểu tư sản theo đưá»ng lối cánh tả trong các nhà Khai sáng Pháp. Từ lập trưá»ng cấp tiến - tả khuynh, ông phê phán gay gắt các quan hệ đẳng cấp phong kiến và chế độ chuyên chế, á»§ng há»™ ná»n dân chủ tư sản và các quyá»n tá»± do cá»§a công dân, tán thành sá»± bình đẳng cá»§a con ngưá»i bất chấp nguồn gốc xuất thân; đồng thá»i, lên án các lãnh tụ chính trị đỠcao khía cạnh kinh tế và hạ thấp vai trò cá»§a đạo đức, cá»§a đức hạnh trong chính trị. Những tư tưởng này cá»§a ông đã trở thành khẩu hiệu và phương châm hành động cá»§a giai cấp tư sản Pháp trong cuá»™c cách mạng (1789 - 1794).


Vá»›i tư cách nhà nghệ thuật há»c, mặc dù thừa nhận nghệ thuật là lÄ©nh vá»±c mãi mãi cần thiết cho nhân loại, song J.J.Rousseau vẫn giữ quan Ä‘iểm coi nghệ thuật là lÄ©nh vá»±c luôn chứa đựng những yếu tố nhục cảm và do vậy, nó luôn bị con ngưá»i sá»­ dụng cho những mục đích bất chính cá»§a há» và là má»™t trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng suy đồi cá»§a xã há»™i. Vá»›i năng khiếu âm nhạc, ông đã đỠxuất má»™t kiểu ký âm má»›i cho âm nhạc và sáng tác nhạc kịch.

Vá»›i tư cách nhà văn, J.J.Rousseau đã để lại cho nhân loại những áng văn tuyệt tác ca ngợi tình yêu chân thật, đấu tranh cho tá»± do hôn nhân, tá»± do luyến ái. Những cuốn tiểu thuyết cá»§a ông đã tạo nên má»™t trào lưu văn há»c lãng mạn má»›i, trong đó tiểu thuyết July hay nàng Heloise má»›i được coi là câu chuyện tình nổi tiếng nhất thế ká»· XVIII.


Vá»›i tư cách nhà giáo dục há»c, J.J.Rousseau kịch liệt phê phán hệ thống giáo dục theo đẳng cấp cá»§a chế độ phong kiến và đỠxuất xây dá»±ng má»™t hệ thống giáo dục má»›i lấy việc đào tạo những công dân tích cá»±c, biết quý trá»ng lao động làm mục tiêu chính.


J.J.Rousseau sinh ngày 28 tháng 6 năm 1712 trong má»™t gia đình thợ thá»§ công làm nghá» sá»­a chữa đồng hồ ở Geneve (Thụy SÄ©). Ông ná»™i cá»§a J.J.Rousseau vốn là ngưá»i Pháp. Bố đẻ cá»§a J.J.Rousseau là Issac Rousseau. Khi J.J.Rousseau má»›i ra Ä‘á»i được 9 ngày thì mẹ đẻ ông mất. Mưá»i năm tuổi thÆ¡ cá»§a cậu bé mồ côi J.J.Rousseau sống trong sá»± đùm bá»c, nuôi dạy cá»§a cha. Ông Issac Rousseau cho cậu con trai Ä‘á»c rất nhiá»u cuốn sách viết vá» cuá»™c Ä‘á»i và sá»± nghiệp cá»§a các nhân vật lịch sá»­. Trong số đó, J.J.Rousseau thích nhất là những cuốn sách cá»§a Plutarque (50 - 125) viết vá» các nhân vật lịch sá»­ Hy Lạp và La Mã cổ đại. Sau này, khi nhá»› lại thá»i thÆ¡ ấu cá»§a mình, J.J.Rousseau đã nói rõ, sở dÄ© ông thích các tác phẩm cá»§a nhà văn Hy Lạp cổ đại là bởi chúng đã Ä‘em đến cho ông má»™t tinh thần tá»± do và cá»™ng hòa, má»™t tính cách bất khuất và kiêu căng, má»™t lối sống không cam chịu, không chấp nhận số phận nô lệ(3).


Năm 1722, do khó khăn trong cuá»™c sống gia đình, ông Issac Rousseau đã phải rá»i bá» Geneve Ä‘i kiếm sống ở nhiá»u nÆ¡i. Ông gá»­i J.J.Rousseau cho em trai mình ở lại Geneve. Trong 5 năm sống vá»›i chú ruá»™t, thoạt đầu J.J.Rousseau được gá»­i vào há»c ở má»™t trưá»ng ná»™i trú và tại đây, theo lá»i ông kể trong tập hồi ký – Tá»± bạch,“chúng tôi há»c… tất cả cái rác rưởi vá»› vẩn từng được coi là sá»± giáo dụcâ€(4). Sau hai năm, ông thôi há»c ở đây để theo há»c nghá» chạm khắc vỠđồng hồ. Trong những năm tháng này, mặc dù có cuá»™c sống không đến ná»—i vất vả, lại được sống ở Geneve - nÆ¡i mà trong lòng chế độ phong kiến đã có sá»± xuất hiện cá»§a bầu không khí dân chá»§ tư sản, nhưng vốn là con ngưá»i có khát vá»ng tá»± do từ nhá», J.J.Rousseau luôn cảm thấy cuá»™c sống cá»§a mình là tù túng, bản thân mình bị bạc đãi, coi khinh. Do vậy, ngày 14 tháng 3 năm 1728, khi gần tròn 16 tuổi, J.J.Rousseau đã tìm cách trốn khá»i Geneve.


Trong những năm tháng lưu lạc để kiếm sống và mưu tìm sá»± nghiệp, từ 1728 đến 1741, thoạt đầu ở Thụy SÄ©, sau đó ở Pháp, Italia và năm 1742 đến Paris - thá»§ đô nước Pháp, J.J.Rousseau đã trải qua nhiá»u công việc, từ thư ký sở địa chính, chép nhạc thuê đến gia sư. Ở đâu, làm nghá» gì, ông cÅ©ng luôn gặp khó khăn trong cuá»™c sống, không hài lòng vá»›i công việc và phải chứng kiến những cảnh bất công, phi lý. Ngay cả ở Paris – thá»§ đô hoa lệ cá»§a nước Pháp, ông cÅ©ng luôn cảm thấy xã há»™i thượng lưu xa lạ vá»›i chính mình, xa lạ vá»›i cuá»™c sống cá»§a những ngưá»i lao động mà ông yêu mến. Äể ổn định cuá»™c sống, đã có lúc ông buá»™c phải từ bỠđạo Tin lành mà ông vốn là má»™t tín đồ ngay từ nhỠđể trở thành má»™t tín đồ Giatô giáo theo ý muốn cá»§a ngưá»i khác. Mặc dù phải lo kiếm sống hàng ngày, song J.J.Rousseau vẫn không từ bá» thói quen Ä‘á»c sách. Ở tuổi 20, ông đã Ä‘á»c rất nhiá»u tác phẩm cá»§a Plato, Virgil, Horace, Montaigne, Pascal, Voltaire,… Vá»›i ông, Ä‘á»c sách bao giá» cÅ©ng là công việc hứng thú và là cách tốt nhất để tá»± trang bị kiến thức. Tư duy triết há»c, chính trị há»c, văn há»c và cả âm nhạc, nghệ thuật cá»§a ông đã được hình thành và phát triển trong chính những năm tháng lưu lạc để kiếm sống này. Vào những năm cuối cá»§a cuá»™c sống lưu lạc này, ông đã bắt đầu ghi chép những suy nghÄ© tản mạn cá»§a mình vá» những lÄ©nh vá»±c mà ông quan tâm.


Sự nghiệp sáng tạo lý luận của J.J.Rousseau thực sự bắt đầu trong những năm 1742 - 1756 khi ông chuyển tới sống ở Paris.


Năm 1742, J.J.Rousseau viết tác phẩm đầu tay - Kiến nghị lập bản ký âm má»›i cho âm nhạc. Ông gá»­i bản kiến nghị này lên Viện Hàn lâm khoa há»c Paris, nhưng không được Há»™i đồng giám định thông qua, vì phương pháp ghi âm má»›i cá»§a ông còn rắc rối, phức tạp hÆ¡n cách ghi nốt nhạc đương thá»i.


Năm 1743, J.J.Rousseau làm thư ký riêng cho De Montaigu - Äại sứ Pháp tại Vinise. Vá»›i công việc này, ông đã có thêm những hiểu biết vá» chính trị. Song, vá»›i bản tính cá»§a má»™t con ngưá»i phóng khoáng, yêu tá»± do, ông không chịu nổi cách đối xá»­ keo kiệt, bá»§n xỉn và thái độ trịnh thượng cá»§a viên đại sứ này và do vậy, ông đã xin thôi việc (năm 1744).


Năm 1745, J.J.Rousseau làm quen, rồi sau đó kết hôn (1768) và sống trá»n Ä‘á»i vá»›i cô gái nghèo, thất há»c Therese Levasseur - ngưá»i đã chia sẻ vá»›i ông má»i ná»—i Ä‘au buồn cá»§a cuá»™c sống, cùng ông nếm trải má»i khó khăn, gian khổ cÅ©ng như niá»m hạnh phúc giản dị. Trong tập hồi ký - Tá»± bạch, khi nói vá» Therese Levasseur, ông viết: “Therese là niá»m an á»§i duy nhất và có thá»±c mà Trá»i đã ban cho tôi trong cảnh cùng khổ, và chỉ riêng niá»m an á»§i ấy đủ giúp tôi chịu đựng được cuá»™c Ä‘á»iâ€(5).


Năm 1746, J.J.Rousseau làm thư ký riêng cho bà Dupin, giúp bà chép bản thảo cuốn sách vá» vấn đỠphụ nữ. Cùng vá»›i công việc này, ông còn làm nghá» chép nhạc thuê để kiếm sống. Trong thá»i gian này, ông làm quen vá»›i D.Diderot (1713 - 1784) và cùng vá»›i D.Diderot, D’ Alambert và má»™t số nhà tư tưởng khác biên soạn Từ Ä‘iển Bách khoa toàn thư. Trong bá»™ Từ Ä‘iển (gồm 35 tập) này, ông viết các mục vá» kinh tế chính trị và âm nhạc. CÅ©ng trong thá»i gian này, ông còn viết má»™t số bài báo nhằm truyá»n bá kiến thức khoa há»c, nghệ thuật, tuyên truyá»n tư tưởng tá»± do, bình đẳng, chống giáo há»™i và chế độ quân chá»§ chuyên chế đương thá»i.


Năm 1749, J.J.Rousseau viết luận văn Luận vá» khoa há»c và nghệ thuật để tham dá»± cuá»™c thi do Viện Hàn lâm khoa há»c Dijon tổ chức vá»›i chá»§ đỠ“Việc chấn hưng khoa há»c và nghệ thuật có góp phần làm cho phong tục thuần khiết hay khôngâ€. Trong luận văn này, ông đã khẳng định sá»± tiến bá»™ cá»§a khoa há»c và nghệ thuật là cái mà nhân loại luôn cần đến, song tá»™i lá»—i là ở chá»—, do khoa há»c lấn át tôn giáo, tính nhục cảm chiếm ưu thế trong nghệ thuật và sá»± phóng đãng tràn ngập văn chương đã để cho con ngưá»i lợi dụng khoa há»c, văn há»c và nghệ thuật thá»±c hiện những mục đích bất chính. Vá»›i quan Ä‘iểm này, ông còn cho rằng, do tầng lá»›p thượng lưu quý tá»™c chỉ biết sống xa hoa trên đầu những ngưá»i dân lao động, nên khoa há»c, văn há»c và nghệ thuật càng phát triển thì xã há»™i quý tá»™c càng lún sâu vào con đưá»ng trụy lạc và những ngưá»i lao động ngày càng nghèo khổ. Và, để phân biệt những nhà khoa há»c, nghệ thuật chân chính vá»›i những kẻ áp bức, bóc lá»™t nhân dân, ông đã dành những trang cuối cá»§a luận văn này để ca ngợi công lao cá»§a các nhà khoa há»c, nhà triết há»c, như Bacon, Descartes, Newton. Luận văn này đã được Viện Hàn lâm khoa há»c Dijon trao giải thưởng. Nó đã làm cho J.J.Rousseau trở nên nổi tiếng và khiến cho D.Diderot phải thốt lên rằng, chưa bao giỠông thấy có trưá»ng hợp nào lại thành công đến thế. Song khi được công bố vào năm 1750, nó đã gây nên nhiá»u phản ứng trái ngược nhau trong xã há»™i Pháp đương thá»i: giá»›i quý tá»™c Pháp thì lên tiếng chê bai, thậm chí công kích, còn đông đảo quần chúng nhân dân thì hoan nghênh cả ná»™i dung lẫn tác giả cá»§a nó(6).


Năm 1753, J.J.Rousseau viết luận văn Vá» nguồn gốc cá»§a sá»± bất bình đẳng cÅ©ng lại để tham dá»± cuá»™c thi do Viện Hàn lâm khoa há»c Dijon tổ chức vá»›i chá»§ đỠ“Nguồn gốc cá»§a sá»± bất bình đẳng giữa ngưá»i và ngưá»i là gì? Nó có phù hợp vá»›i luật tá»± nhiên hay không?â€. Trong luận văn này, ông đã vạch rõ nguồn gốc cá»§a sá»± bất bình đẳng trong xã há»™i là ở chế độ tư hữu tài sản. Vá»›i khẳng định này, ông kịch liệt phản đối chế độ tư hữu tài sản và lên án mạnh mẽ những kẻ quyá»n thế đã ra sức bênh vá»±c và biện minh cho sá»± bất bình đẳng đó. Ông viết: “Những kẻ quyá»n thế luôn tìm má»i cách để bênh vá»±c cho sá»± bất bình đẳng. Há» giải thích rằng, bất bình đẳng là má»™t quy luật tá»± nhiên, cÅ©ng như bàn tay có ngón ngắn, ngón dài. Nhân dân rên rỉ dưới sá»± áp bức cá»§a há» thì há» lại dẫn Kinh thánh ra để bịt miệng thiên hạâ€(7). Theo ông, bất bình đẳng không phải là má»™t quy luật tá»± nhiên, mà là sản phẩm cá»§a xã há»™i loài ngưá»i; nó tồn tại và phát triển từ khi xuất hiện chế độ tư hữu tài sản; rằng con ngưá»i đã tạo ra sá»± bất bình đẳng thì con ngưá»i cÅ©ng có thể xóa bá» nó. Ông cÅ©ng đã phân biệt rõ hai loại bất bình đẳng giữa ngưá»i vá»›i ngưá»i. Äó là bất bình đẳng tá»± nhiên như ngưá»i cao, kẻ thấp; ngưá»i thông minh, kẻ đần độn và bất bình đẳng xã há»™i - bất bình đẳng do cÆ¡ chế xã há»™i tạo nên, như kẻ giàu, ngưá»i nghèo.


Vá»›i luận văn Vá» nguồn gốc cá»§a sá»± bất bình đẳng, trong những năm 1754 - 1755, J.J.Rousseau đã thá»±c sá»± dấn thân vào má»™t cuá»™c đấu tranh chính trị. Khi luận văn này bị loại ra khá»i cuá»™c thi, ông đã gá»­i bản thảo sang Hà Lan nhá» Nhà xuất bản Michel Ray ấn hành. Tháng 6 năm 1755, luận văn này đã ra mắt công chúng Hà Lan và ngay lập tức, nó cÅ©ng đã xuất hiện ở các hiệu sách cá»§a thá»§ đô Paris. CÅ©ng ngay lập tức, luận văn này đã nhận được sá»± công kích mãnh liệt từ giá»›i thượng lưu quý tá»™c Paris và tác giả cá»§a nó - J.J.Rousseau - cÅ©ng chịu chung số phận. Vua Louis XV, khi gá»i J.J.Rousseau là “gã dân Ä‘en khốn nạnâ€, “tên ngoại kiá»u Geneveâ€, đã chất vấn ông vá»›i tư cách đó mà “dám trổ tài múa chữ, tá»± cho mình cái quyá»n công khai nói vá» tá»± do ngay giữa Paris ư?â€. Hầu tước D’Argenson - má»™t chính khách Pháp, bạn cá»§a các nhà Khai sáng Pháp thế ká»· XVIII, ngưá»i được J.J.Rousseau ca ngợi là nhà thông thái đáng kính - lên án ông vá» tá»™i đã lăng mạ, phỉ báng xã há»™i Pháp, bác bá» chế độ tư hữu tài sản, phê phán lối sống cá»§a giá»›i quý tá»™c thượng lưu và coi những quan niệm mà ông đưa ra là “hết sức quá đángâ€. Ngay cả F.M.Voltaire (1694 - 1778) - nhà Khai sáng Pháp hàng đầu, ngưá»i được coi là thần tượng cá»§a tầng lá»›p thị dân Pháp đương thá»i và là bạn cao niên cá»§a J.J.Rousseau, khi nhận được sách tặng cá»§a J.J.Rousseau đã viết thư phê phán ông và gá»i triết lý cá»§a ông là thứ “triết lý cá»§a bá»n khố rách áo ômâ€, là lá»i lẽ cá»§a kẻ chuyên “xui bá»n nhà nghèo cướp lại tài sản cá»§a nhà giàu†mà khi Ä‘á»c nó, “ngưá»i ta thấy ngứa ngáyâ€. Không thể chấp nhận được sá»± công kích ấy, J.J.Rousseau đã viết thư đáp trả và công khai phản kích lại trên báo chí vá»›i những lá»i lẽ còn cay độc, sâu sắc hÆ¡n nữa(8).


Tuy nhiên, trước sá»± công kích dữ dá»™i cá»§a giá»›i quý tá»™c thượng lưu Paris, J.J.Rousseau đã buá»™c phải trở vá» quê hương ông - Geneve. Tại đây, ông cho tái bản luận văn Vá» nguồn gốc cá»§a sá»± bất bình đẳng vá»›i lá»i tá»±a má»›i và đỠtặng ná»n cá»™ng hòa Geneve. CÅ©ng tại đây, ông đã lấy lại tư cách công dân Genene và khôi phục tín ngưỡng gốc cá»§a mình là đạo Tin lành.


Năm 1756, J.J.Rousseau lại rá»i bá» Geneve để đến sống ẩn dật ở Montmorency - má»™t vùng quê hẻo lánh ở phía Bắc Paris, trong má»™t ngôi nhà nhá» bá» hoang cá»§a má»™t ẩn sÄ© đã quá cố từ lâu. Những ngày sống ở đây, ông hầu như không tiếp xúc vá»›i bạn bè và bạn bè ông, kể cả D.Diderot, cÅ©ng xa lánh ông, vì há» không đồng tình vá»›i việc ông rá»i bá» Paris để sống trÆ¡ trá»i, cô độc ở đây vá»›i thái độ cá»§a má»™t con ngưá»i ghét Ä‘á»i và kiêu kỳ. CÅ©ng do vậy mà tình bạn giữa ông vá»›i các nhà triết há»c trong nhóm Bách khoa toàn thư ngày càng phai nhạt, tan vỡ.


Tháng 1 năm 1761, J.J.Rousseau cho ra mắt công chúng Pháp cuốn tiểu thuyết July hay nàng Heloise má»›i. Trong tiểu thuyết này, thông qua câu chuyện tình éo le, trắc trở giữa nàng July - con gái má»™t nam tước vá»›i chàng gia sư Xanh - PrÆ¡, ông đã đưa ra má»™t quan niệm má»›i vá» tình yêu và hết lòng ca ngợi tình yêu chân thật, ngợi ca những con ngưá»i dám đấu tranh cho tá»± do hôn nhân, tá»± do luyến ái, đồng thá»i lên án gay gắt kiểu cưỡng ép hôn nhân cá»§a chế độ phong kiến đương thá»i. Chính vì thế mà tiểu thuyết này đã được đông đảo công chúng Paris, nhất là các bậc mệnh phụ và lá»›p trẻ nồng nhiệt tiếp nhận.


Tháng 5 năm 1762, J.J.Rousseau tiếp tục cho ra mắt công chúng Pháp cuốn tiểu thuyết thứ hai cá»§a ông - Emile hay bàn vá» giáo dục. Trong tiểu thuyết này, thông qua câu chuyện hư cấu vá» cách dạy dá»— cá»§a anh gia sư Jean Jacques đối vá»›i cậu há»c trò Emile, J.J.Rousseau đã đưa ra má»™t quan niệm má»›i vá» giáo dục: hãy để cho trẻ được phát triển theo quy luật tá»± nhiên, bố mẹ không nên cưỡng chế con cái theo ý mình. Quan Ä‘iểm giáo dục này cá»§a ông tuy có đôi chá»— thái quá, nhưng nhìn chung, hoàn toàn trái ngược vá»›i ná»n giáo dục gò bó cá»§a chế độ phong kiến và Giáo há»™i đương thá»i. Cái bao trùm toàn bá»™ quan Ä‘iểm giáo dục này là nêu cao tinh thần dân chá»§ và tá»± do, hướng sá»± nghiệp giáo dục vào việc đào tạo ra những công dân kiểu má»›i trong má»™t xã há»™i má»›i. Chính vì lý do này mà ngay sau khi ra mắt công chúng Pháp, tiểu thuyết Emile hay bàn vá» giáo dục đã bị thu hồi và tác giả cá»§a nó bị truy nã.


Má»™t tháng trước khi tiểu thuyết Emile hay bàn vá» giáo dục ra Ä‘á»i, tháng 4 năm 1762, tác phẩm quan trá»ng nhất, có tầm ảnh hưởng sâu rá»™ng nhất cá»§a J.J.Rousseau - Bàn vá» Khế ước xã há»™i đã được Nhà xuất bản Michel Ray ở Amsterdam (Hà Lan) cho ra mắt độc giả.


Bàn vỠKhế ước xã hội
, như tác giả cá»§a nó - J.J.Rousseau đã viết: “Luận văn nhá» này trích từ má»™t công trình nghiên cứu rá»™ng hÆ¡n mà trước kia tôi đã tiến hành nhưng chưa lượng sức mình, nên phải bá» Ä‘i từ lâu. Äoạn rút ra ở đây là Ä‘oạn khá nhất mà tôi có thể yên tâm trình bày vá»›i công chúng. Những phần khác không còn nữaâ€(9). Mục đích cá»§a tác phẩm này, như J.J.Rousseau đã chỉ rõ, là để “tìm xem trong trật tá»± dân sá»± có chăng má»™t số quy tắc cai trị chính đáng, vững chắc, biết đối đãi vá»›i con ngưá»i như con ngưá»i; và có chăng những luật pháp đúng vá»›i ý nghÄ©a chân thá»±c cá»§a nóâ€; đồng thá»i “gắn liá»n cái mà luật pháp cho phép vá»›i cái mà lợi ích thúc đẩy phải làm, khiến cho công lý và lợi ích không tách rá»i nhauâ€(10).


Toàn bá»™ ná»™i dung tác phẩm này được J.J.Rousseau chia làm bốn quyển. Quyển thứ nhất gồm 9 chương, trình bày những ý niệm chung vá» quá trình hình thành xã há»™i từ trạng thái tá»± nhiên chuyển sang trạng thái dân sá»± và những ý niệm chung vá» việc thành lập “Công ước xã há»™iâ€. Quyển thứ hai gồm 12 chương, chá»§ yếu bàn vá» vấn đỠlập pháp, trong đó hai chương đầu bàn vỠý chí chung cá»§a toàn dân, vá» chá»§ quyá»n tối cao và cÆ¡ quan quyá»n lá»±c tối cao cá»§a má»™t nước. Quyển thứ ba gồm 18 chương, chá»§ yếu bàn vá» vấn đỠhành pháp và cÆ¡ quan hành pháp. Quyển thứ tư gồm 9 chương, chá»§ yếu bàn vá» vấn đỠtư pháp và cÆ¡ quan tư pháp.


Tư tưởng chá»§ đạo cá»§a J.J.Rousseau trong Bàn vá» Khế ước xã há»™i cÅ©ng như trong các tác phẩm khác (“những áng văn chươngâ€) cá»§a ông, như nhà nghiên cứu, dịch giả Hoàng Thanh Äạm - ngưá»i dịch, chú thích và bình giảiBàn vá» Khế ước xã há»™i đã khẳng định, là “lý tưởng tá»± do, bình đẳngâ€, là đỠcao và hết lòng “bênh vá»±c tá»± do, bình đẳngâ€, “bảo vệ tá»± do, dân chá»§â€(11).


Thật vậy, trong Bàn vá» Khế ước xã há»™i, J.J.Rousseau đã khẳng định: “Ngưá»i ta sinh ra tá»± do, nhưng rồi đâu đâu con ngưá»i cÅ©ng sống trong xiá»ng xíchâ€; “tá»± do là từ bản chất con ngưá»i mà có. Luật đầu tiên cá»§a tá»± do là má»—i ngưá»i phải được chăm lo sá»± tồn tại cá»§a mình… và do đó tá»± mình làm chá»§ lấy mìnhâ€. Rằng, “từ bá» tá»± do cá»§a mình là từ bá» phẩm chất con ngưá»i, từ bá» quyá»n làm ngưá»i và cả nghÄ©a vụ làm ngưá»i†và nếu cần phải tìm xem “điá»u tốt nhất cho tất cả má»i ngưá»i†là gì, “đỉnh cao nhất cá»§a các hệ thống lập pháp†là gì thì tất cả chúng ta Ä‘á»u thấy “điá»u đó quy gá»n vào hai mục tiêu: Tá»± do và bình đẳngâ€. Do vậy, má»i cá»™ng đồng quốc gia Ä‘á»u cần đến má»™t Khế ước xã há»™i và vấn đỠcÆ¡ bản cá»§a Khế ước xã há»™i đó là “má»—i thành viên trong khi khép mình vào tập thể, dùng sức mạnh tập thể, vẫn được tá»± do đầy đủ như trước, vẫn chỉ tuân theo chính bản thân mìnhâ€(12).


Vá»›i tư tưởng đó, J.J.Rousseau đã công khai tuyên bố lập trưá»ng chính trị cấp tiến cá»§a ông - đấu tranh cho tá»± do, bình đẳng và dân chá»§, cho ná»n cá»™ng hòa và chống lại chính thể quân chá»§ chuyên chế. CÅ©ng chính vì thế mà ngay sau khi ra mắt công chúng, Bàn vá» Khế ước xã há»™i cá»§a ông đã bị cấm lưu hành và bản thân ông cÅ©ng bị truy nã.


Trong bối cảnh đó, giữa tháng 6 năm 1762, ông đã rá»i Pais để trở vá» Geneve. Nhưng tại Geneve - quê hương ông, chính quyá»n và Giáo há»™i Geneve cÅ©ng ra lệnh đốt sách cá»§a ông và truy nã ông, khiến ông phải lẩn tránh khắp nÆ¡i. Năm 1765, khi ông Ä‘ang ẩn náu ở Motier - má»™t địa phương nhá» thuá»™c vùng Neuchatel(Thụy SÄ©), ngôi nhà nhá» mà ông Ä‘ang sống đã thưá»ng xuyên bị những ngưá»i dân quá khích trong vùng ném gạch đá theo sá»± xúi giục cá»§a các giáo sÄ©.


Năm 1766, J.J.Rousseau được nhà triết há»c Anh - D.Hume tạo Ä‘iá»u kiện cho cùng Ä‘i sang Anh. Nhưng tại Anh, ông vẫn cảm thấy bất ổn, nhất là khi ông cảm nhận thấy cách đối xá»­ có ý đồ không tốt cá»§a D.Hume đối vá»›i ông trên bước đưá»ng lưu vong. Trong tập hồi ký Tá»± bạch, ông viết: “Những kẻ khốn khổ thì ở đâu cÅ©ng bị khốn khổ. Ở Pháp ngưá»i ta hạ lệnh bắt giam, ở Thụy SÄ© ngưá»i ta ném đá vào nhà, ở Anh ngưá»i ta làm nhục. Ngưá»i ta đã bán cho mình mảnh đất dung thân bằng giá quá đắtâ€(13). Không thể sống mãi trong tình cảnh đó, đầu năm 1768, ông trở lại Pháp ẩn náu tại má»™t vùng gần biên giá»›i Pháp - Italia cho đến giữa năm 1769 thì trở lại Paris, khi việc truy lùng ông không còn gay gắt như trước nữa.


Trong những năm 1772 - 1773, J.J.Rousseau tập trung viết tập Äối thoại vá»›i tiêu Ä‘á»Â Rousseau - ngưá»i phán xét Jean Jacques nhằm mục đích thanh minh để công chúng đương thá»i và Ä‘á»i sau hiểu rõ con ngưá»i thá»±c cá»§a ông, tư tưởng cá»§a ông và tâm địa độc ác cá»§a những kẻ từng làm hại ông. Năm 1766, ông bắt đầu viết tập ký sá»±Những Ä‘iá»u mÆ¡ má»™ng cá»§a má»™t ngưá»i lãng du cô đơn để nói lên tâm sá»± và những suy nghÄ© cá»§a mình vá» tương lai. Tập ký sá»± này hoàn thành thì cÅ©ng là lúc ông trút hÆ¡i thở cuối cùng vào ngày 2 tháng 7 năm 1778. Thi hài ông được chôn cất tại má»™t hòn đảo nhá» có tên gá»i Dương Liá»…u, nhưng vào ngày 9 tháng 11 năm 1794, nhân dân Pháp đã rước di hài cá»§a ông từ đảo Dương Liá»…u vào Ä‘iện Pantheon - nÆ¡i chôn cất các danh nhân đã làm rạng rỡ nước Pháp.


Nhân 230 năm ngày mất cá»§a nhà tư tưởng vÄ© đại, nhà triết há»c Khai sáng Pháp - J.J.Rousseau, nhắc lại mấy nét vá» cuá»™c Ä‘á»i và sá»± nghiệp sáng tạo lý luận cá»§a ông để thêm má»™t lần nữa, chúng ta hiểu vì sao, ông được nhân dân Pháp và nhân loại tiến bá»™ trên toàn thế giá»›i tôn vinh, ngợi ca. Vì sao, tư tưởng cá»§a ông cùng vá»›i tư tưởng cá»§a các nhà triết há»c Khai sáng Pháp, như Montesquieu, Vontaire, Diderot lại có ảnh hưởng sâu rá»™ng đến tiến trình cá»§a cuá»™c cách mạng dân chá»§ tư sản Pháp thế ká»· XVIII (1789 - 1794). Vì sao, tác phẩm Emily hay bàn vá» giáo dục cá»§a ông lại được coi là tác phẩm hay nhất vá» giáo dục, kể từ tác phẩm Ná»n cá»™ng hoà cá»§a Pheđơ và cuốn hút I.Kant đến mức, khi Ä‘á»c tác phẩm này, ông quên mất cuá»™c Ä‘i dạo bá»™ Ä‘á»u đặn hàng ngày cá»§a mình. Thậm chí tác phẩm này còn khiến I.Kant phải thốt lên rằng, D.Hume là ngưá»i đánh thức ông khá»i giấc ngá»§ giáo Ä‘iá»u trong lý thuyết vá» tri thức, còn J.J.Rousseau chính là ngưá»i đã chỉ đưá»ng cho ông tá»›i má»™t lý thuyết má»›i vỠđạo đức há»c và tin rằng J.J.Rousseau là má»™t Newton trong thế giá»›i đạo đức há»c. I.Kant ngưỡng má»™ J.J.Rousseau đến mức treo ảnh ông trong phòng làm việc cá»§a mình. Vì sao, July hay nàng Heloise má»›i được thừa nhận là cuốn tiểu thuyết lãng mạn hay nhất thế ká»· XVIII. Vì sao, Vá» nguồn gốc cá»§a sá»± bất bình đẳng vàBàn vá» tinh thần pháp luật cá»§a ông lại có ảnh hưởng độc đáo và sâu sắc đến triết há»c chính trị hÆ¡n bất cứ tác phẩm nào khác đương thá»i. Và, trên hết, vì sao Bàn vá» Khế ước xã há»™i - tác phẩm quan trá»ng nhất cá»§a ông lại trở thành di sản lý luận cho nhiá»u chính khách, nhiá»u ngưá»i thuá»™c thế hệ sau ông và cho cả các chính khách, những ngưá»i thuá»™c thế hệ chúng ta hôm nay, nhất là vì sao, tác phẩm này cùng vá»›i Tinh thần pháp luật cá»§a Montesquieu lại được coi là bá»™ đôi khai sáng vá» quan Ä‘iểm pháp chế, vạch ra định hướng xây dá»±ng nhà nước pháp quyá»n và xã há»™i công dân ở nhiá»u nước trên thế giá»›i và giỠđây, vẫn còn có giá trị gợi mở cho chúng ta trong công cuá»™c xây dá»±ng nhà nước pháp quyá»n xã há»™i chá»§ nghÄ©a và xã há»™i dân sá»± ở Việt Nam.


(1`) Xem: Rôdentan (Chá»§ biên). Từ Ä‘iển triết há»c. Nxb Tiến bá»™, MátxcÆ¡va, 1986, tr. 491.

(2) Dẫn theo: Samuel Enoch Stumpf. Rousseau: Con ngưá»i lãng mạn giữa thá»i đại lý trí. Trong: Lịch sử triết há»c và các luận đá». Nxb Lao động, Hà Ná»™i, 2004, tr.239.

(3) Xem: Nguyá»…n Mạnh Tưá»ng. Lý luận giáo dục châu Âu. Nxb Khoa há»c xã há»™i, Hà Ná»™i, 1994, tr. 418.

(4) Dẫn theo: Samuel Enoch Stumpf. Sđd., tr.235.

(5) Dẫn theo: Phùng Văn Tá»­u (Biên soạn). Giăng Giắc Rútxô. Nxb Văn há»c, Hà Ná»™i, 1978, tr. 155.

(6) Xem: Phùng Văn Tửu. Sđd., tr. 172.

(7) Dẫn theo: Phùng Văn Tửu. Sđd., tr. 206.

(8) Xem: Phùng Văn Tửu. Sđd., tr. 218 - 223.

(9) J.J.Rousseau: Bàn vá» Khế ước xã há»™i (Hoàng Thanh Äạm dịch thuật, chú thích và bình giải). Nxb Lý luận chính trị, Hà Ná»™i, 2004, tr. 49.

(10) J.J.Rousseau. Sđd., tr. 51.

(11) Xem: Hoàng Thanh Äạm. Jean Jacques Rousseau: cuá»™c Ä‘á»i và tác phẩm. Trong: J.J.Rousseau. Bàn vá» Khế ước xã há»™i. SÄ‘d., tr. 25.

(12) J.J.Rousseau. Sđd., tr. 52, 53, 59, 66 - 67, 115.
(13) Dẫn theo: Phùng Văn Tửu. Sđd., tr. 365.

Theo maxreading.com

 


 Lượng Truy Cập