
Ảnh từ Internet
JOHN DEWEV (20/10/1859 – 1/6/1952), triết gia, nhà tâm lý há»c, nhà giáo dục ngưá»i Mỹ. Ra Ä‘á»i tại Burlington, Vermont. Dewey lấy bằng cá» nhân cá»§a đại há»c Vermont năm 1879 và bằng tiến sÄ© cá»§a đại há»c Hopkins năm 1884. Sá»± nghiệp và ảnh hưởng trong lÄ©nh vá»±c giáo dục cá»§a Dewey bắt đầu tại đại há»c Michigan, nÆ¡i ông giảng dạy từ năm 1884 đến 1888. Năm 1888 - 1889, Dewey giảng dạy tại đại há»c Minnesota, rồi quay vá» lại đại há»c Michigan từ 1889 đến 1894. Ông tiếp tục sá»± nghiệp tại đại há»c Chicago từ 1894 đến 1904 và tại đại há»c Columbia từ 1904 cho đến khi vá» hưu vá»›i tư cách giáo sư danh dá»± năm 1931.
Ban đầu, ông là má»™t ngưá»i theo triết há»c Hegel nhưng sá»›m chuyển sang chá»§ nghÄ©a thá»±c dụng. Phù hợp vá»›i các lý thuyết thá»±c dụng, ông thưá»ng có quan hệ tá»›i má»™t loạt những hoạt động thá»±c tiá»…n chẳng hạn vá»›i các nhóm khoa há»c, các nhóm chÃnh trị và tham gia và o việc thà nh láºp các nhà trưá»ng kiểu má»›i. Ông thưá»ng tìm cách truyá»n bá ý tưởng cá»§a mình tá»›i má»™t cá» tá»a rá»™ng lá»›n hÆ¡n và đã viết hà ng loạt bà i báo và nhiá»u cuốn sách đặc sắc. Sá»± quan tâm đến giáo dục cá»§a Dewey bắt đầu và o những năm ông giảng dạy tại Michigan. Ông nháºn thấy hầu hết các trưá»ng há»c Ä‘á»u Ä‘i theo những đưá»ng hướng được thiết định bởi những truyá»n thống cÅ© kỹ và không biết Ä‘iá»u chỉnh theo những khám phá má»›i nhất cá»§a tâm lý há»c trẻ em và theo những nhu cầu cá»§a má»™t tráºt tá»± xã há»™i dân chá»§ Ä‘ang thay đổi. Việc tìm kiếm má»™t triết lý giáo dục để có thể sá»a chữa những khiếm khuyết ấy trở thà nh mối báºn tâm chÃnh đối vá»›i Dewey và là má»™t chiá»u kÃch má»›i thêm và o tư duy cá»§a ông.
Khi cuốn Lịch sá» triết há»c Tây phương cá»§a Bertrand Russell được xuất bản và o năm 1946, chỉ có má»™t triết gia còn sống được dà nh cho má»™t chương, đó là John Dewey. Lượng sách ông viết ra quá lá»›n đến ná»—i việc chá»n lá»±a trở nên khó khăn. Tuy nhiên, có thể cuốn biểu hiện táºp trung nhất những ý tưởng trung tâm cá»§a ông là Lôgic há»c: Lý thuyết thẩm tra (1938), cuốn sách được nhiá»u ngưá»i ưa chuá»™ng nhất cá»§a ông là Tái xây dá»±ng trong triết há»c (1920) và cuốn gây được ảnh hưởng nhất cá»§a ông là Há»c đưá»ng và xã há»™t (1899).
TRIẾT Là GIÃO DỤC
Có thể thấy trong tác phẩm Dân chá»§ và giáo dục (1916), Dewey muốn ngay láºp tức tổng hợp chỉ trÃch và triển khai các triết thuyết giáo dục dân chá»§ và dân chá»§ nguyên thá»§y cá»§a Rousseau và Plato. Ông nháºn thấy, triết há»c Rousseau quá chú trá»ng đến cá nhân và triết há»c Plato quá chú trá»ng xã há»™i trong đó cá nhân sinh hoạt. Theo Dewey, có thể nói sá»± phân biệt nà y là giả mạo; giống như Vygotsky, ông quan niệm trà tuệ và sá»± hình thà nh cá»§a nó là má»™t tiến trình chung. Vì thế cá nhân chỉ là má»™t khái niệm có ý nghÄ©a khi được xem như má»™t phần không thể tách rá»i cá»§a xã há»™i cá»§a anh ta, và xã há»™i không có ý nghÄ©a gì ngoà i sá»± hiện thá»±c hóa cá»§a nó trong cuá»™c sống cá»§a các thà nh viên. Tuy nhiên, sau nà y Dewey thừa nháºn tầm quan trá»ng cá»§a kinh nghiệm chá»§ quan cá»§a con ngưá»i cá thể trong việc giá»›i thiệu những ý tưởng má»›i lạ.
Äối vá»›i Dewey, Ä‘iá»u quan trá»ng sống còn là giáo dục không phải là truyá»n dạy những sá»± kiện đã chết, mà là những kỹ năng và kiến thức mà sinh viên tiếp nháºn được hòa trá»™n hoà n toà n và o Ä‘á»i sống cá»§a há» vá»›i tư cách má»™t công dân và má»™t con ngưá»i. Tại Trưá»ng Sư phạm Thá»±c hà nh do Deweỵ và Alice vợ ông quản lý, trẻ em được há»c nhiá»u vá» hóa há»c, váºt lý và sinh váºt há»c cÆ¡ bản bằng cách xem xét những tiến trình tá»± nhiên xảy ra trong khi nấu bữa Ä‘iểm tâm - má»™t hoạt động mà bá»n trẻ tiến hà nh trong lá»›p há»c cá»§a chúng. Yếu tố thá»±c hà nh nà y - há»c bằng cách là m - bắt nguồn từ sá»± tán thà nh trưá»ng phái triết há»c thá»±c dụng.
Những ý tưởng cá»§a ông chưa được nhiá»u ngưá»i biết, chưa bao giá» hoà nháºp sâu rá»™ng và o sá»± thá»±c hà nh cá»§a các trưá»ng công ở Mỹ. Ná»n giáo dục tiến bá»™ (vừa được Dewey tán thà nh, vừa ở trong những hình thái thưá»ng tình và lạc háºu hÆ¡n bị Dewey chỉ trÃch) chá»§ yếu bị loại bá» trong Chiến tranh lạnh, khi sá»± quan tâm mạnh hÆ¡n trong giáo dục Ä‘ang tạo ra và duy trì má»™t tầng lá»›p ưu tuyển vá» khoa há»c và công nghệ cho những mục Ä‘Ãch quân sá»±. Tuy nhiên, trong giai Ä‘oạn háºu Chiến tranh lạnh, ná»n giáo dục tiến bá»™ đã trở lại trong nhiá»u nhóm cải cách há»c đưá»ng và lý thuyết giáo dục vá»›i tư cách má»™t lÄ©nh vá»±c tìm kiếm triển vá»ng.
DEWEY VÀ NỀN GIÃO DỤC TIẾN BỘ
à tưởng cÆ¡ bản nhất cá»§a Dewey vá» giáo dục là cần phải chú trá»ng hÆ¡n nữa việc mở rá»™ng tri thức và phát triển những kỹ năng giải quyết vấn đỠvà tư duy phê phán, thay vì chỉ táºp trung cho việc há»c thuá»™c lòng. Mặc dù các lý thuyết giáo dục cá»§a Dewey nháºn được sá»± hưởng ứng rá»™ng rãi lúc ông Ä‘ang còn sống và sau khi ông qua Ä‘á»i, nhưng quá trình thá»±c hiện cá»§a chúng cÅ©ng gặp rất nhiá»u trở ngại. Các trước tác cá»§a Dewey có thể khó Ä‘á»c và khuynh hướng sá» dụng nhưng từ ngữ cổ để diá»…n đạt những lý giải má»›i cá»±c kỳ phức tạp vá» chúng khiến ông rất hay bị hiểu lầm. Vì thế, mặc dù ông vẫn là má»™t trong những trà thức bình dân vÄ© đại cá»§a nước Mỹ, giá»›i bình dân hoà n toà n không theo kịp đưá»ng hướng tư tưởng cá»§a ông, ngay cả khi tưởng là theo kịp. Nhiá»u ngưá»i hăng hái tán thà nh nhưng gì há» nghÄ© là giáo huấn cá»§a Dewey, nhưng kỳ thá»±c không phải thư thế. Thỉnh thoảng, Dewey tìm cách hiệu chỉnh kiểu hăng hái lầm lạc nà y, nhưng rất Ãt thà nh công. Äồng thá»i, những lý thuyết giáo dục tiên tiến khác, thưá»ng chịu ảnh hưởng cá»§a Dewey nhưng không trá»±c tiếp xuất phát từ ông, cÅ©ng trở nên ngà y cà ng phổ biến và ná»n giáo dục tiến bá»™ ngà y cà ng bao hà m nhiá»u lý thuyết và thá»±c hà nh tương phản như, như sá» gia Herbert Kliebard ghi nháºn.
Má»i ngưá»i thưá»ng nghÄ© rằng, ná»n giáo dục tiến bá»™ ''không khả thi''; dù cái nháºn nà y có được biện minh hay không còn tùy thuá»™c và o định nghÄ©a cá»§a há» vá» ''tiến bá»™'' và ''không khả thi''. Nhiá»u phiên bản cá»§a những ná»n giáo dục tiến bá»™ thà nh công trong việc chuyển bối cảnh giáo dục; đâu đâu cÅ©ng vang lên những lá»i khuyên bảo, dạy dá»— là nhá» giai Ä‘oạn tiến bá»™ nà y. Tuy nhiên, những phiên bản cá»±c Ä‘oan vá» thuyết tiến bá»™ giáo dục hầu như không được thá» nghiệm, thưá»ng lá»™n xá»™n và chỉ tồn tại má»™t thá»i gian ngắn.
CHỦ NGHĨA THỰC DỤNG CỦA DEWEY
Dewey là nhà thá»±c dụng thế hệ thứ hai, sau Charles Sanders Peirce và William James. Ông gần như không chá»§ trương Ä‘a nguyên hay tương đối luáºn như James. Ông cho rằng, giá trị là má»™t hoạt động không phải cá»§a ý muốn bất thưá»ng cÅ©ng không phải thuần túy cá»§a cấu trúc xã há»™i, mà là má»™t phẩm tÃnh vốn có trong các biến cố: “bản thân tá»± nhiên là nuối tiếc và cảm động, là há»—n loạn và đam mê'' (Kinh nghiệm và tá»± nhiên).
Khác vá»›i James, ông còn cho rằng, sá»± thá»±c nghiệm (vá» mặt xã há»™i, công nghệ, triết há»c) có thể được sá» dụng như ngưá»i phán xét chân lý khó lay chuyển. Và dụ, James cảm thấy rằng, đối vá»›i nhiá»u ngưá»i thiếu ''niá»m tin lá»›n'' và o các ý niệm tôn giáo, cuá»™c sống cá»§a há» nông cạn và chẳng thú vị gì, và rằng, mặc dù không má»™t niá»m tin tôn giáo nà o có thể tá»± chứng minh là niá»m tin đúng đắn, tất cả chúng ta Ä‘á»u phải chịu trách nhiệm vá» bước nhảy tÃn ngưỡng và mạo hiểm và o thuyết hữu thần, thuyết vô thần, nhất nguyên luáºn, v.v. Dewey, trái lại, mặc dù coi trá»ng vai trò cá»§a các thiết chế và sá»± hà nh trì tôn giáo trong Ä‘á»i sống con ngưá»i, vẫn phản bác niá»m tin dưới bất kỳ lý tưởng tÄ©nh tại nà o, như má»™t Thượng Äế thần linh. Äối vá»›i Dewey, Thượng Äế là phương pháp cá»§a trà thông minh trong Ä‘á»i sống con ngưá»i: tức là khoa há»c truy tìm triệt để.
Vá» sá»± tái xuất hiện cá»§a triết lý tiến bá»™ vá» giáo dục, những đóng góp cá»§a Dewey cho triết há»c (suy cho cùng, ông là triết gia chuyên nghiệp nhiá»u hÆ¡n là nhà tư tưởng vá» giáo dục) cÅ©ng tái xuất hiện bằng sá»± đánh giá lại chá»§ nghÄ©a thá»±c dụng thá»i háºu Chiến tranh lạnh cá»§a các nhà tư tưởng như W. V. Quyne và Richard Rorty. Vì thế giá»›i quan và tri thức hướng vá» tiến trình và mang nặng tÃnh xã há»™i cá»§a ông mà đôi khi ông được coi là sẵn sà ng chá»n lá»±a giữa hai phương pháp tư tưởng hiện đại và háºu hiện đại. Gần đây, những ngưá»i á»§ng há»™ mạnh mẽ Dewey (như Rorty) không phải lúc nà o cÅ©ng trung thà nh vá»›i cái nhìn ban đầu cá»§a Dewey, nhưng bản thân Ä‘iá»u nà y cÅ©ng hoà n toà n phù hợp vá»›i cách nhìn nháºn cá»§a các triết gia khác và theo Dewey vá»›i triết há»c cá»§a riêng ông, những há»c thuyết cá»§a quá khứ phải được tái cấu trúc để hữu Ãch trong thá»i hiện tại.
TRIẾT HỌC CỦA DEWEY
Dewey rá»i Michigan năm 1984 để trở thà nh giáo sư triết há»c và chá»§ nhiệm phân khoa triết há»c, tâm lý há»c và giáo dục há»c tại đại há»c Chicago. Những thà nh tá»±u cá»§a Dewey ở đây Ä‘em đến cho ông danh tiếng quốc tế. Ảnh hưởng ngà y cà ng tăng cá»§a sinh há»c và tâm lý há»c tiến hóa lên tư duy cá»§a ông khiến ông từ bá» triết há»c Hegel - triết há»c xem ý tưởng phần nà o đó phản chiếu tráºt tá»± hợp lý cá»§a vÅ© trụ. Thay và o đó, ông tiếp nháºn thuyết công cụ vá» tri thức - thuyết coi cái ý tưởng như những công cụ hay dụng cụ trong việc giải quyết các vấn đỠtrong thế giá»›i tá»± nhiên. Tá»± nhiên, như được khám phá trong thá»±c nghiệm khoa há»c và kinh nghiệm thông thưá»ng, là thá»±c tại tối háºu và con ngưá»i là sản phẩm cá»§a tá»± nhiên tìm thấy ý nghÄ©a và cứu cánh cá»§a nó trong cuá»™c sống ở đây và bây giá».
Từ những lý thuyết nà y, ông và các đồng nghiệp trong phân khoa triết tiến hà nh các chương trình nghiên cứu và má»™t trưá»ng phái triết há»c riêng biệt đã Ä‘i và o hoạt động. Năm 1903, Wiiliam James nồng nhiệt chà o mừng sá»± kiện nà y khi ông được Ä‘á»c táºp khảo luáºn cá»§a Dewey và các trợ giảng cá»§a Dewey, Các khảo cứu trong lý thuyết lôgic, bằng lá»i tuyên bố ''má»™t trưá»ng phái triết há»c má»›i – trong phái Chicago - đã chÃnh thức ra Ä‘á»iâ€.
Äịnh hướng triết há»c cá»§a Dewey được coi là má»™t hình thức chá»§ nghÄ©a thá»±c dụng; mặc dù bản thân Dewey dưá»ng như thÃch thuáºt ngữ ''chá»§ nghÄ©a công cụ'' hoặc ''chá»§ nghÄ©a thá»±c nghiệm'' hÆ¡n. Tác phẩm Những nguyên lý cá»§a tâm lý há»c cá»§a William James đã sá»›m buá»™c Dewey phải suy nghÄ© lại vá» lôgic há»c và đạo đức há»c bằng cách hướng ông đến vá»›i chức năng thá»±c hà nh cá»§a các y tướng và khái niệm. Nhưng Dewey và trưá»ng phái Chicago cá»§a các nhà thá»±c dụng còn Ä‘i xa hÆ¡n James ở chá»—, há» coi các ý tưởng như những dụng cụ để biến sá»± băn khoăn vì những vấn đỠthà nh sá»± thá»a mãn vì tìm ra biện pháp hay là m sáng tá» vấn Ä‘á».
Phương thức tìm kiếm ưa thÃch cá»§a Dewey là nghiên cứu khoa há»c; ông nghÄ© những phương pháp thá»±c nghiệm cá»§a khoa há»c hiện đại tiếp cáºn tốt nhất vá»›i những vấn đỠxã há»™i, đạo đức, hay khoa há»c. Ông bác bỠý tưởng vá» má»™t quy luáºt đạo đức bất biến xuất phát từ sá»± chú tâm đến yếu tÃnh con ngưá»i, bởi vì má»™t phương pháp triết lý truyá»n thống như váºy phá»§ định triển vá»ng tiá»m tà ng cá»§a những phương pháp thá»±c nghiệm và khoa há»c má»›i mẻ hÆ¡n.
Dewey triển khai từ những quan niệm nà y má»™t cÆ¡ sở triết há»c cho dân chá»§ và tá»± do. Ông quan niệm, dân chá»§ không chỉ là má»™t hình thái chÃnh quyá»n, mà đúng hÆ¡n là má»™t phương thức liên kết Ä‘em tá»›i cho các thà nh viên trong xã há»™i cÆ¡ há»™i thá»±c nghiệm và tăng tiến cá nhân tối Ä‘a. Theo Dewey, xã há»™i lý tưởng là má»™t xã há»™i cung ứng những Ä‘iá»u kiện để mở rá»™ng không ngừng kinh nghiệm cá»§a má»i thà nh viên cá»§a nó. Những đóng góp cá»§a Dewey cho tâm lý há»c cÅ©ng rất xứng đáng. Nhiá»u bà i viết cá»§a ông đến nay vẫn được coi là kinh Ä‘iển trong văn chương tâm lý há»c và bảo đảm cho ông má»™t vị trà trong lịch sá» cá»§a ngà nh tâm lý há»c. Quan trá»ng nhất là khảo luáºn Khái niệm hình cung phản xạ trong tâm lý há»c, thưá»ng được ghi nháºn như là sá»± khởi đầu cá»§a ngà nh tâm lý há»c chức năng.
Hoạt động cá»§a Dewey trong triết há»c và tâm lý há»c táºp trung phân lá»›n và o mối quan tâm chÃnh cá»§a ông, cải cách giáo dục. Trong khi diá»…n giải những tiêu chà và mục tiêu giáo dục, ông dá»±a chá»§ yếu và o những hiểu biết sâu sắc vá» há»c táºp do tâm lý há»c hiện đại đỠnghị áp dụng cho trẻ em. Ông xem tư duy và há»c táºp là tiến trình tìm kiếm bắt đầu từ sá»± hoà i nghi hay bất xác và được khÃch lệ bởi khát vá»ng muốn giải quyết những va chạm trong thá»±c tế hay để giảm bá»›t băn khoăn, căng thẳng.
Các trước tác cá»§a Dewey, đáng chú ý là Há»c đưá»ng và xã há»™i (1899) và Trẻ em và Chương trình há»c (1902), trình bà y và biện há»™ cho những cái sẽ vẫn còn là những nguyên lý chá»§ yếu cá»§a triết lý giáo dục do ông khởi phát. Theo những nguyên lý nà y, tiến trình giáo dục phải bắt đầu bằng và xây dá»±ng trên những lợi Ãch cá»§a trẻ em; rằng, nó phải cung cấp cÆ¡ há»™i cho sá»± tương tác vá» tư duy và hà nh vi thá»±c tiá»…n trong lá»›p há»c cá»§a trẻ em; rằng, thầy giáo phải là ngưá»i hướng dẫn và ngưá»i cá»™ng tác vá»›i há»c sinh, thay vì là ngưá»i đốc công thưá»ng xuyên đưa ra má»™t đống bà i há»c và bà i Ä‘á»c thuá»™c lòng có sẵn; và rằng, mục tiêu cá»§a trưá»ng há»c là sá»± trưởng thà nh cá»§a trẻ em trên má»i phương diện.
Má»™t trong những kết quả cá»§a những ná»— lá»±c hà nh chÃnh cá»§a Dewey là sá»± hình thà nh phân khoa giáo dục há»c độc láºp cá»§a Trưá»ng Sư phạm Thá»±c hà nh thuá»™c đại há»c Chicago, nÆ¡i các lý thuyết và thá»±c nghiệm giáo dục do tâm lý há»c và triết há»c đỠxuất có thể được thá» thách. Trưá»ng Sư phạm Thá»±c hà nh thu hút sá»± chú ý rá»™ng rãi và nâng cao danh tiếng cho đại há»c Chicago như má»™t trung tâm đầu tiên cá»§a tư tưởng giáo dục tiến bá»™. Dewey là m hiệu trưởng trưá»ng nà y từ răm 1896 đến năm 1904. Những ý tưởng và đỠxuất cá»§a Dewey tác động mạnh mẽ đến lý thuyết và thá»±c hà nh giáo dục ở Hoa Kỳ. Má»i khÃa cạnh trong những quan Ä‘iểm cá»§a ông Ä‘á»u dược ''phong trà o tiến bá»™'' trong ngà nh giáo dục hưởng ứng, theo đó nhà trưá»ng lấy há»c sinh là m trung tâm thay vì lấy môn há»c là m trung tâm; giáo dục thông qua hoạt động thay vì thông qua tri thức giáo khoa (formal leaming); phòng thà nghiệm, há»™i thảo, hay giáo dục hướng nghiệp (occupational education) thay vì thông thạo các môn há»c truyá»n thống. Nhưng mặc dù niá»m tin cá»§a Dewey và o giáo dục tiến bá»™ không bao giá» dao động, ông cÅ©ng đã Ä‘i đến chá»— nháºn thức rằng, nhiệt tâm cá»§a các môn đệ ông đã đưa má»™t số sai lầm và thái quá và o chá»§ trương giáo dục tiến bá»™. Tháºt váºy, trong Kinh nghiệm và giáo dục (1938), ông chỉ trÃch gay gắt những nhà giáo dục chỉ tìm cách lôi cuốn và là m vui lòng há»c sinh, coi thưá»ng tư tưởng Phổ quát, á»§ng há»™ hoạt động đơn thuần cá»§a há»c sinh, bằng lòng vá»›i việc dạy nghỠđơn thuần.
Trong hai tháºp ká»· cuối cùng cá»§a Ä‘á»i mình, triết há»c giáo dục cá»§a Dewey là mục tiêu công kÃch cá»§a nhiá»u ngưá»i. Những thá»±c nghiệm giáo dục tiến bá»™ ba lên án vì là m sụp đổ má»™t số hệ thống há»c đưá»ng ở Hoa Kỳ (nÆ¡i dạy há»c sinh đầy đủ vá» các môn há»c khai phóng) và vì sá»± thá» Æ¡ cá»§a há»c sinh vá»›i các môn cÆ¡ bản như toán há»c và khoa há»c. HÆ¡n nữa, các nhà phê bình còn đổ lá»—i cho Dewey và những tư tưởng tiến bá»™ cá»§a ông vì Ä‘iá»u mà há» cho là không coi trá»ng vấn đỠká»· luáºt trong há»c đưá»ng.
NHá»®NG TÃC PHẨM CHÃNH
Psychologgy (1887; Tâm lý há»c)
The School and Society (1899; Há»c đưá»ng và xã há»™i)
Reconstruction (1916; Dân chủ và giáo dục)
Reconstruction in Philosophy (1920; Tái xây dá»±ng trong triết há»c)
Human Nature and Conduct (1922; Nhân tÃnh và hạnh kiểm)
The Quest for Certainty (1922; Tìm kiếm sự chắc chắn)
Lôgic: The Theory of Inquiry (1938; Lôgic há»c: Lý thuyết thẩm tra)
Theo trithucbachkhoa.vn |