3:30, 12/09/2011
 |
Äôi hà i cá»§a xác ướp cổ. |
|
|
Mưá»i bảy năm trước, khi giải tá»a để bà n giao mặt bằng xây dá»±ng công trình ở khu vá»±c xóm Cải, phưá»ng 8, quáºn 5, TP HCM các công nhân thi công phát hiện ra má»™t cụm má»™ cổ nằm trong khu vá»±c nà y. Thông tin trên nhanh chóng thu hút sá»± quan tâm cá»§a giá»›i khảo cổ, nghiên cứu lịch sá» lẫn truyá»n thông… Xác ướp gần như còn nguyên vẹn cá»§a má»™t ngưá»i phụ nữ trở thà nh đỠtà i bà n tán sôi nổi má»™t thá»i. HÆ¡n má»™t tháºp niên trôi qua, má»i thứ bắt đầu trôi và o quên lãng…
Trong phóng sự nà y, PV Chuyên đỠANTG sẽ tái hiện lại chuyện xa xưa lẫn tình tiết mới nhất vỠxác ướp bà ẩn nà y.
Ngôi mộ hoà ng tộc
Tháng Giêng năm 1994, trong đợt chỉnh trang các khu nghÄ©a địa và khu gò mả nhá» lẻ cho phù hợp vá»›i kiến trúc đô thị chung, nhiá»u công nhân bắt đầu tiến hà nh khai quáºt 16 ngôi má»™ nằm riêng lẻ trong khu xóm Cải, quáºn 5.
Những ngôi má»™ khác được tiến hà nh bình thưá»ng, cho đến khi nhóm công nhân chạm phải ngôi má»™ nằm trong khuôn viên cả trăm mét vuông vá»›i kết cấu chắc chắn như má»™t ngôi đình.
Cứ liệu lịch sá» cá»§a Viện Bảo tà ng Lịch sá» Việt Nam Tp HCM ghi chép rất tỉ mỉ vá» kết cấu ngôi má»™ nà y. Vòng thà nh má»™ hình chữ nháºt có kÃch thước dà i 10m, ngang 6m, cao 1,2m, dà y 0,8m. Cổng tam quan có hình mặt tròn, trang trà búp sen trên đầu cá»™t. Cổng cao 1,4m, rá»™ng 0,8m và cao 0,6m được xây dá»±ng có mái vòm cong lót giả ngói ống trang trà hình rồng. Sân thá» là khoảng đất rá»™ng có chiá»u dà i 6m và ngang 4m…
Gò má»™ là khối hợp chất lá»›n dà i 3,6m, rá»™ng 3m, cao 3,2m bao gồm 2 phần: phần trước có bia má»™ nằm chìm trong khối hợp chất và phần sau có trang trà hoa văn, má»—i bên hông Ä‘á»u có vẽ hình mặt tròn lá»›n. Chữ trên bia má»™ đã bị mòn, chỉ còn Ä‘á»c được 3 chữ Ká»· Tỵ Niên.
Tiến hà nh khai quáºt bằng cách san phẳng gò má»™, giá»›i khảo cổ phát hiện 2 huyệt má»™. Bao gồm má»™t huyệt má»™ nam và má»™t huyệt má»™ nữ.
Huyệt má»™ nam dà i 2,3m, rá»™ng 0,8m, sâu 1,56m, từ miệng huyệt xuống đến đáy má»™ được bao phá»§ nhiá»u lá»›p hợp chất. Äáng lưu ý, có má»™t lá»›p cát má»ng phá»§ trên quách gá»—. Quách và quan tà i còn nguyên lá»›p sÆ¡n mà u Ä‘en, bên trong quan tà i còn lại má»™t Ãt xương cốt và những hiện váºt, như: 7 chiếc nhẫn và ng có mặt đá, quạt giấy, lược, ống và cây ngoáy trầu bằng đồng, há»™p bạc có dây xÃch hình cầu dẹt chạm dây lá, nút áo mạ và ng, bút lông…
Huyệt má»™ nữ nhá» hÆ¡n huyệt má»™ nam má»™t chút. Quách và quan tà i còn nguyên vẹn, tiến hà nh mở quách rồi mở tấm ván thiên quan tà i, giá»›i khảo cổ thấy phÃa bên trong được sắp xếp rất ngăn nắp. PhÃa trên là 2 chiếc chiếu cói trải rá»™ng che phá»§ diện tÃch mặt áo quan, 2 chiếc chiếu nà y còn giữ được mà u sắc tươi má»›i. PhÃa dưới 2 chiếc chiếu cói, là má»™t lá»›p giấy bản, từng tá» cuá»™n dà y khoảng 10cm trải Ä‘á»u. Tiếp đến, là má»™t tấm lá triệu (có thể là lá phướn - PV) bằng lụa, trên mặt lụa có nhiá»u chữ Hán nhưng do bị dung dịch là m nhòe mặt chữ, nên giá»›i khảo cổ chỉ còn Ä‘á»c được 4 chữ vá»›i nghÄ©a là "...Hoà ng gia cung liệm".
Kế đến, là má»™t lá»›p vải bó tròn thắt 9 nút cÅ©ng trải Ä‘á»u trên diện tÃch mặt áo quan. Nhiá»u khả năng, 9 nút thắt nà y tượng trưng cho phái nữ theo tÃn ngưỡng "Nam thất nữ cá»u" (Trai 7 gái 9).
Phần chÃnh yếu là má»™t bá»c dà i lá»›n cuốn bằng lụa và gấm, có 9 dây vải cÅ©ng thắt 9 nút. Tiến hà nh tháo mở lá»›p vải nà y, giá»›i khảo cổ vô cùng kinh ngạc khi phát hiện xác cá»§a ngưá»i phụ nữ hầu như còn vẹn nguyên, tóc vẫn còn Ä‘en mun. Duy có Ä‘iá»u, nhãn cầu và sụn mÅ©i đã bị phân há»§y, da và các khá»›p, cơ… vẫn còn má»m có mà u tái xanh. PhÃa dưới chân ngưá»i phụ nữ nà y còn Ä‘i hà i bằng vải bố thêu kim tuyến, bên cạnh là má»™t đôi hà i khác.
Â
 |
Xác ướp được trưng bà y tại không gian mới của viện bảo tà ng. |
Xác ướp được quấn hà ng chục lớp vải may theo kiểu vừa áo vừa quần bằng lụa và gấm, áo rộng cà i khuy chéo. Khuy được là m bằng mã não và kim loại mạ và ng.
Trên cổ xác ướp nà y có má»™t xâu chuá»—i là m bằng hạt bồ Ä‘á», má»™t túi nhá» bằng gấm bên trong có phong bì đựng 3 tá» giấy viết chữ Hán, bao gồm 1 tá» ghi chép bà i chú Vãng sanh Tịnh độ, má»™t tá» ghi tên năm vị Pháºt và má»™t tá» giấy khác vá»›i ngữ nghÄ©a chỉ việc quy y. Trên hai cổ tay cá»§a xác ướp có Ä‘eo 2 vòng kim loại bằng và ng.
Dưới lá»›p vải bá»c xác là má»™t lá»›p nhá»±a thông dà y khoảng 10cm. Sau cùng, là má»™t tấm gá»— đục 7 lá»— tròn theo hình Thất tinh cách ván địa và i xentimét. Vá»›i tấm gá»— nà y, vô hình trung đã tạo nên má»™t cá»— áo quan có hai đáy.
Tất cả những váºt dụng nà y Ä‘á»u thấm má»™t lá»›p dung dịch mà u Ä‘á», có mùi thÆ¡m, hÆ¡i nhầy.
Trong bức ảnh được chụp lại khi tiến hà nh mở vải bá»c xác, còn thể hiện lá»›p dung dịch đỠthẫm nà y rất dà y và có cảm giác sá»n sệt như hồ dán.
Sau khi kiểm tra sÆ¡ bá»™, xác ướp nà y được chuyển vá» Bệnh viện Äại há»c Y Dược để tiếp tục nghiên cứu và khảo nghiệm. Kế đến, giá»›i khảo cổ chuyển giao lại xác ướp cho Viện Bảo tà ng Lịch sá» Việt Nam. Và từ khi ấy cho đến nay, xác ướp trên được lưu giữ tại nÆ¡i nà y.
Những váºt dụng tùy táng cá»™ng vá»›i dòng chữ “Hoà ng gia cung liệmâ€, bên cạnh vị trà cá»§a ngôi má»™ lẫn kết cấu bên trên huyệt má»™, cho phép nháºn định đây là ngôi má»™ cá»§a hai ngưá»i thuá»™c hoà ng thân triá»u Nguyá»…n. Niên đại được xác định là và o thá»i Vua Tá»± Äức.
Máºt mã xác ướp cổ
Căn cứ và o các di váºt tìm kiếm được trong huyệt má»™ nữ, giá»›i khảo cổ tạm chấp nháºn quan Ä‘iểm vá» nhân thân cá»§a xác ướp nà y. Bà tên là Nguyá»…n Thị Hiệu, có khả năng mất và o năm 60 tuổi.
Việc bảo quản xác ướp bà Hiệu là nhằm kéo dà i tuần lá»… ma chay, Ä‘iá»u chỉ được thá»±c hiện ở các tầng lá»›p trên, dà nh cho hoà ng thân quốc thÃch. Tiếp đến, phân tÃch và o tá» lòng phái quy y và những chữ Hán còn sót lại trong mảnh lụa phá»§ quan tà i, có thể thá»a mãn vá»›i nháºn định: "Bà Hiệu có pháp danh là Minh Trưá»ng. Vị sư truyá»n đạo cho bà là Thiá»n sư Chánh Niệm, tên húy là Tiên Liá»…u, thuá»™c Ä‘á»i thứ 37 dòng đạo Bổn Nguyên, tông Lâm Tế. Nhiá»u khả năng bà là dâu hoặc thân thÃch bên đằng ngoại cá»§a các chúa hay vua triá»u Nguyá»…n".
Khi tiến hà nh khai quáºt ngôi má»™ cổ trên, giá»›i khảo cổ xác định được váºt liệu để xây dá»±ng má»™ rất cầu kỳ. Äó là má»™t há»—n hợp gồm vôi sống giã nhá» từ san hô, vá» sò trá»™n vá»›i cát, máºt đưá»ng mÃa, than và thêm má»™t số chất khác chưa phân tÃch được. Tất cả há»—n hợp nà y khi quyện và o nhau trở thà nh má»™t kết cấu bá»n chắc đến mức "cứng hÆ¡n cả bê tông".
Äể bảo vệ xác ướp, có thể gia quyến cá»§a bà Hiệu đã dùng hợp chất nà y đổ thà nh má»™t khối thống nhất và hết sức rắn chắc bao bá»c toà n bá»™ nấm má»™ sâu đến táºn đáy huyệt. Khi khai quáºt, các nhà khảo cổ phải nhỠđến sức cá»§a 15 công nhân mà y mò đục từng mảnh nhá» cá»§a khối kết cấu nà y, đục ròng rã 40 ngà y má»›i chạm được lá»›p cát dà y khoảng 40cm phá»§ trên quách cá»§a quan tà i.
Nhà khảo cổ há»c lừng danh Äá»— Äình Truáºt, ngưá»i có mặt từ đầu cho đến cuối để giám sát và tìm hiểu việc khai quáºt má»™ cổ đã mô tả chi tiết ngôi má»™ và lai lịch xác ướp.
Theo tư liệu cá»§a nhà khảo cổ Äá»— Äình Truáºt thì bá»c ngoà i quan tà i là cái quách bằng gá»— rất dà y, cao 0,5m dà i 2,2m. Toà n bá»™ quách và quan tà i được phá»§ bằng lá»›p sÆ¡n ta cổ, rất tốt và kÃn mÃt từa tá»±a như lá»›p dầu hắc (hắc Ãn). ChÃnh nhá» lá»›p sÆ¡n nà y, mà nước mưa thấm và o lòng đất không thể ngấm và o áo quan và dung dịch ướp xác cÅ©ng không trà n ra bên ngoà i. Việc dung dịch không trà n ra bên ngoà i, giúp cho thi hà i cá»§a ngưá»i chết được bảo quản tốt. Äó là lý do vì sao thi hà i cá»§a bà Nguyá»…n Thị Hiệu hầu như còn vẹn nguyên, trong khi thi hà i cá»§a ngôi má»™ kế bên (khả năng rất cao là chồng cá»§a bà Hiệu) dung dịch bị trà n ra ngoà i nên chỉ còn xương cốt.
Äôi hà i còn lại đặt cạnh chân cá»§a bà Hiệu được là m bằng chất liệu rất tốt, có khả năng là má»™t loại bố tÆ¡ tằm. Trên thân hà i, được trang trà bằng những sợi và ng má»ng, Ä‘Ãnh và o nhau tạo thà nh hình bông cúc, được kết lại bằng những dây bện bằng và ng má»ng.
Việc miếng ván gá»— phÃa dưới quan tà i trong huyệt má»™ cá»§a bà Hiệu được đục 7 lá»— theo chòm sao đại Hùng tinh Bắc Äẩu rất giống vá»›i những ngôi má»™ cổ cá»§a các báºc cung phi, hoà ng thân vua chúa từng được khai quáºt ở khu vá»±c phÃa Bắc. Quan niệm vá» chòm sao đại Hùng tinh Bắc Äẩu xuất phát từ đạo Lão, ngưá»i xưa tin rằng chòm sao trên sẽ bảo vệ vong linh ngưá»i đã chết thoát khá»i các tai ương cá»§a Ä‘á»i sống dưới cõi âm.
Vá» dung dịch bao bá»c xác ướp bà Hiệu, cô hướng dẫn viên bảo tà ng nói vá»›i tôi rằng được tạo thà nh bởi dung dịch vữa ô dước và nhá»±a thông. Vữa ô dước ở miá»n Bắc còn gá»i là nhá»±a dây tÆ¡ hồng, má»™t hợp chất tá»± nhiên có độ kết dÃnh rất cao.
Nhà khảo cổ Äá»— Văn Ninh viết, những cách thức bảo quản nà y đã giữ được các ngôi má»™ cổ hầu như còn nguyên vẹn cả quan tà i và các di váºt chôn theo. Tháºm chÃ, cả miếng cau tươi, miếng trầu không, há»™p thuốc, quạt giấy, trà ng hạt… Ä‘á»u có mà u sắc như má»›i, cảm giác rằng có thể nhón tay bắt lấy và sá» dụng được.
Sau khi bị không khà xâm nháºp, thi thể cá»§a bà Hiệu đã không còn má»m như lúc được bao bá»c bởi dung dịch. Quan sát xác cá»§a bà trong lồng kÃnh đặt ở Viện Bảo tà ng, thấy thi hà i bà đã trở nên khô cứng như mảnh cau khô. Duy trên đầu, vẫn còn chá»m tóc dà i mà u Ä‘en, phất phÆ¡. Hốc mắt và mÅ©i cá»§a bà gần như bị phân há»§y hoà n toà n.
Và i năm trước, khi và o Viện Bảo tà ng tham quan, tôi còn được thấy những váºt dụng tùy táng cá»§a bà . Nhưng hiện tại, thi thể bà Hiệu đã được đặt trong má»™t gian phòng khác, đẹp hÆ¡n, thông thoáng hÆ¡n… nhưng do kết cấu cá»§a căn phòng, nên các váºt dụng nà y không còn khoảng không để trưng bà y buá»™c phải lưu giữ trong nhà kho cá»§a Viện Bảo tà ng. Các mảnh xương sá» cá»§a cụ ông cÅ©ng lưu trữ tại nhà kho nà y. Theo định kỳ, thi thể cá»§a bà Nguyá»…n Thị Hiệu sẽ được đưa ra khá»i lồng kÃn để bảo quản bằng hóa chất hiện đại. Khả năng là sau nhiá»u… trăm năm nữa, thi thể bà sẽ tá»± phân há»§y (?!).
Có thể nói, xác ướp gần như còn vẹn nguyên cá»§a bà Hiệu là xác ướp rất độc đáo mà giá»›i khảo cổ vô tình phát hiện được tại Sà i Gòn. Còn để xác minh sâu hÆ¡n nhân thân cá»§a bà Hiệu, có lẽ vẫn còn phải chá». Kể cả gốc tÃch nÆ¡i sinh sống, gia quyến, phẩm hà m, mối quan hệ vá»›i vương triá»u Gia Long…
Tiến sâu và o thế giá»›i xác ướp và má»™ cổ, tiếp xúc vá»›i những nhà khoa há»c, khảo cổ lâu năm, má»›i thấy hết sá»± huyá»n bà cá»§a xác ướp tại miá»n Nam. Chúng tôi sẽ tiếp tục công bố cÅ©ng như cố gắng lý giải sá»± huyá»n bà cá»§a máºt mã xác ướp đến bạn Ä‘á»c.
Trao đổi vá»›i PV Chuyên đỠANTG, nhà khảo cổ há»c lừng danh Äá»— Äình Truáºt cho biết thêm:
Ngay khi tiến hà nh tháo các lá»›p vải liệm cá»§a bà Hiệu, chúng tôi rất bất ngá» khi phát hiện hình thể bà đẹp như con gái. Dẫu da dẻ do thá»i gian nên có mà u tái xanh.
Những trang sức bà Hiệu mang theo khi chết nhiá»u khả năng được xứ Chân Lạp tiến cống cho triá»u đình nhà Nguyá»…n. Vua nhà Nguyá»…n ban lại cho ngưá»i thân, nên bà có được. Tôi tin, bà Hiệu là em ruá»™t cá»§a Nguyá»…n Phúc Luân, cha cá»§a Nguyá»…n Ãnh, tức Gia Long. Xét, bà là cô ruá»™t cá»§a Vua Gia Long, nên má»™ cá»§a bà má»›i đồ sá»™ như váºy.
Theo khảo sát cá»§a tôi, bà Hiệu Ä‘i tu từ rất sá»›m, nên không thể có chồng. Ngôi má»™ được gá»i là má»™ ông, tôi không được biết. Nhưng, có chi tiết quan trá»ng không thể bá» lỡ đó chÃnh là , khi tiến hà nh khai quáºt ngôi má»™ cổ cá»§a bà Hiệu, chúng tôi phát hiện có má»™ yểm.
Má»™ yểm, chÃnh là những ngôi má»™ cá»§a các cung nữ hoặc binh lÃnh được chôn theo để bảo vệ chá»§ nhân. Má»™ yểm, còn có ý nghÄ©a khác vá» mặt tâm linh.
Ngôi má»™ yểm mà tôi đà o được nằm sâu dưới lòng đất, có thể đó là má»™ cá»§a binh lÃnh, xương cốt đã vỡ vụn.
Khi mang thi thể bà Hiệu vá» Trưá»ng đại há»c Y Dược để nghiên cứu, chúng tôi đã sÆ¡ suất quên mất việc khảo nghiệm hà ng tạ nhá»±a thông lâu năm được đặt dưới quách cá»§a bà Hiệu. Thứ nhá»±a thông quý, có khả năng tạo ra mùi thÆ¡m hà ng trăm năm cÅ©ng như ngăn chặn không cho vi khuẩn lẫn côn trùng há»§y hoại thi thể ngưá»i chết. Do sÆ¡ suất nà y, hà ng tạ nhá»±a thông đã bị ăn cắp hết.
Chất liệu để xây má»™ cho đến giá» còn là má»™t bà ẩn, bởi độ kết dÃnh lẫn khả năng chịu tác động ngoại lá»±c cá»§a khối hợp chất nà y là khá»§ng khiếp. Chúng ta chỉ có thể biết má»™t số chất và suy Ä‘oán thêm, nhưng cách thức, tá»· lệ để phối hợp hợp chất thì không thể Ä‘oán biết hết được.
http://antg.cand.com.vn
|