Trần thuáºt há»c nhÆ° là khoa há»c phân tÃch diá»…n ngôn trần thuáºt (phần 2- V.I. Chiupa- Lã Nguyên dịch) |
周日, 2013年 09月 22日 13:45 |
 Adam nommant les animaux, Manolis Grigoreas, 1990 II. Chiến lược giao tiếp Muốn phác hoạ phạm vi thể loại trong nghiên cứu trần thuáºt há»c, chúng ta phải dá»±a và o các chiến lược giao tiếp cÆ¡ bản của diá»…n ngôn trần thuáºt, những chiến lược nà y là cÆ¡ sở tạo nên sá»± Ä‘a dạng thể loại không chỉ riêng đối vá»›i văn há»c nghệ thuáºt. Trong phạm vi những công trình nghiên cứu nhân văn há»c thuá»™c hệ hình khoa há»c hiện đại, hÆ°á»›ng tiếp cáºn hiệu quả nhất là cách nghiên cứu “các thể loại lá»i nói†của M. Bakhtin. HÆ°á»›ng tiếp cáºn nà y phân chia rạch ròi các “thể loại gốc (các loại hình đối thoại khẩu ngữ cụ thể)†(5, 166) và các “thể loại thứ sinh (tÆ° tưởng hệ)†(5, 161) nhÆ° những hình thức “tổ chức chỉnh thể lá»i nói, sá»± hoà n kết của nó và tÃnh tá»›i ngÆ°á»i nghe†(5, 166). Theo Bakhtin, “chỉnh thể thể loại là chỉnh thể ngoà i ngôn ngữ và do đó trung láºp vá»›i ngôn ngữ. Cho nên, các thể thoại, vá»›i tÆ° cách là những hình thức chỉnh thể (tức là hình thức đối tượng – ngữ nghÄ©a) là hiện tượng liên ngữ, mang tÃnh quốc tế. Trong khi đó, các thể loại có quan hệ chặt chẽ vá»›i ngôn ngữ, chúng đặt ra trÆ°á»›c ngôn ngữ những nhiệm vụ cụ thể, hiện thá»±c hoá những khả năng cụ thể trong ngôn ngữ†(5, 40).  “Khi chúng ta tổ chức lá»i nói của mình, bao giá» chúng ta cÅ©ng hình dung toà n bá»™ chỉnh thể phát ngôn của chúng ta: cả trong má»™t hình thức sÆ¡ đồ thể loại nà o đó, lẫn hình thức ý nghÄ©a cá nhân của lá»i nói†(5, 190), vì thế, “hình thức tác giả (ở chá»— khác, nó được gá»i là “mặt nạâ€.- V. Ch.) phụ thuá»™c và o thể loại phát ngôn. Äến lượt mình, thể loại chịu sá»± quy định của đối tượng, mục Ä‘Ãch và tình huống phát ngôn. Ai nói và ngÆ°á»i ta nói vá»›i aiâ€[1].  Khái quát lại, có thể nói, thể loại là má»™t sá»± quy Æ°á»›c song phÆ°Æ¡ng nà o đó trong giao tiếp, nó có chức năng liên kết chủ thể và ngÆ°á»i tiếp nháºn phát ngôn. Hiện tượng thể loại là ngôn ngữ siêu ngôn ngữ há»c (phÆ°Æ¡ng ngữ) của văn hoá. Äó là cả má»™t hệ thống quy Æ°á»›c[2] truyá»n thống (hệ thống Æ°á»›c lệ của việc tổ chức văn bản) đã định hình trong quá trình lịch sá», nó cho phép chuyển tá»›i ngÆ°á»i tiếp nháºn những phát kiến [3]của tác giả (thuáºt ngữ tu từ há»c cổ Ä‘iển), tức là những phát hiện “đối tượng – ngữ nghÄ©aâ€, hoặc phát minh của ngÆ°á»i nói. Nói cách khác, thể loại là loại hình phát ngôn có tÃnh hiệu quả lịch sá», nó hiện thá»±c hoá má»™t số chiến lược giao tiếp nà o đó của má»™t diá»…n ngôn nà o đó.  Nếu ở trục lịch đại, thể loại đánh dấu truyá»n thống (hiệu quả lịch sá») của má»™t tình huống giao tiếp nà o đó được tái tạo theo nguyên tắc kế thừa trong văn hoá (tình huống thông tin mang tÃnh loại hình), thì trục đồng đại của thể loại chÃnh là hệ hình của sá»± kiện giao tiếp do tác giả khởi xÆ°á»›ng (“chỉnh thể được hình dung†của diá»…n ngôn), tức là hệ thống thẩm quyá»n liên chủ thể được định hình trong lịch sá» (hệ thống “khả năng nà o đóâ€) của phát ngôn. Äặc biệt, “hình thức bản quyá»n†vá»›i tÆ° cách “mặt nạ†lá»i nói hiển nhiên đối vá»›i việc sản sinh văn bản là thẩm quyá»n sáng tạo của thể loại. Thất bại sẽ xảy ra nếu thẩm quyá»n nà y không tÆ°Æ¡ng thÃch vá»›i bình diện thẩm quyá»n chủ quan từ “ý đồ lá»i nói mang tÃnh cá nhân†của ngÆ°á»i nói hoặc ngÆ°á»i viết. Còn hai thẩm quyá»n khác là thẩm quyá»n của cái tham chiếu (đối tượng – chủ Ä‘á») và thẩm quyá»n tiếp nháºn (hÆ°á»›ng địa chỉ tiếp nháºn phù hợp vá»›i “hình thức bản quyá»nâ€). Các bình diện tham chiếu, sáng tạo và tiếp nháºn tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng vá»›i các tham số đối tượng, mục Ä‘Ãch và tình huống phát ngôn theo quan Ä‘iểm của Bakhtin. Qui Æ°á»›c đối tượng – chủ Ä‘á» quyết định thẩm quyá»n của cái được tham chiếu của má»™t thể loại nà o đó là các quan niệm truyá»n thống vá»›i nó vá»Â nhân váºt và  bức tranh thế giá»›i. Thẩm quyá»n sáng tạo của thể loại đòi há»i sá»± thá»±c hiện đúng quy Æ°á»›c trong việc tổ chức văn bản giữa chủ thể và hình thức phát ngôn nhÆ° má»™t chỉnh thể : ai nói và nói thế nà o (các quan niệm vá»Â vị thế tác giả và hà nh vi tu từ của ngÆ°á»i nói, tức là  mặt nạ lá»i nói của anh ta). Cuối cùng, bản chất thẩm quyá»n tiếp nháºn của thể loại là quy Æ°á»›c vá» giả định ngữ nghÄ©a của ngÆ°á»i tiếp nháºn được “quan niệm hoá†(B.O. Korman)[4] (quan niệm Ä‘á»™c giả hay thÃnh giả, của thẩm quyá»n giao tiếp của anh ta). Dù ở bình diện lịch đại, chiến lược hình thà nh và tồn tại của các thẩm quyá»n thể loại có sá»± giống nhau, M. Bakhtin phân biệt “thể loại nhÆ° má»™t chỉnh thể kết cấu xác định (thá»±c chất, đã đông kết) vá»›i các mầm mống thể loại (chủ Ä‘á» và ngôn ngữ) có bá»™ xÆ°Æ¡ng kết cấu chÆ°a phát triển ổn định vẫn được gá»i là các “hiện tượng nguyên thuỷ†của thể loạiâ€[5]. Chẳng hạn, có cả má»™t phổ rất rá»™ng các thể loại trần thuáºt thuá»™c và o loại “hiện tượng nguyên thuỷ†nhÆ° thế: cổ tÃch (truyá»n thuyết huyá»n thoại – lịch sá», truyá»n thuyết tách ra từ huyá»n thoại tiá»n trần thuáºt), dụ ngôn, giai thoại và , cuối cùng, sá»± tÃch (tiểu sá») [6] nhÆ° là hình thức phát ngôn thuá»™c loại tiểu thuyết nguyên thuá»·. Những loại hình diá»…n ngôn nói trên có Ä‘á»™ tuổi lịch sá» khác nhau. Chúng sinh ra ở những thá»i đại khác nhau trong Ä‘á»i sống văn hoá của ý thức nhân loại – theo đúng trình tá»± nhÆ° vừa kể ra ở trên,- nhÆ°ng đến nay vẫn giữ được ý nghÄ©a tÃch cá»±c vá»›i tÆ° cách là những chiến lược giao tiếp trong giao tiếp trần thuáºt. Ba cái “rễ†đầu của nguyên má»™t “khóm†hình thức thể loại sau đó, vá» nguồn gốc, là những phÆ°Æ¡ng thức phát ngôn trong giao tiếp khẩu ngữ, tức là giao tiếp trá»±c tiếp; hình thức tồn tại bằng văn viết của chúng (giao tiếp gián tiếp) chỉ là hình thức thứ sinh. Hình thức trần thuáºt cuối cùng, xuất hiện muá»™n nhất trong lịch sá», ngay từ đầu đã xuất hiện bằng văn viết, và điá»u nà y không thể không để lại dấu ấn Ä‘áºm nét trong đặc Ä‘iểm tu từ của nó. Tu từ há»c cổ tÃch, tu từ há»c dụ ngôn, tu từ há»c giai thoại và tu từ há»c sá»± tÃch (tiểu sá») hết sức khác nhau (còn quá sá»›m để nói vá» thi pháp ở đây, vì chúng ta Ä‘ang bà n vá» các thể loại lá»i nói cáºn nghệ thuáºt, chứ không phải các thể loại nghệ thuáºt vá»›i ý nghÄ©a riêng của nó). TrÆ°á»›c hết, chúng khác nhau ở thẩm quyá»n tồn tại (tham chiếu) của các cÆ¡ sở đối tượng – chủ Ä‘á» của “sá»± kiện được kể lại†(sá»± nếm trải, hay là hà nh vi của nhân váºt trong thế giá»›i) và các thẩm quyá»n giao tiếp tÆ°Æ¡ng ứng của các thà nh phần tham gia và o “sá»± kiện trần thuáºtâ€: các chủ thể diá»…n ngôn và ngÆ°á»i tiếp nháºn diá»…n ngôn. Vá» thẩm quyá»n tham chiếu của má»™t phát ngôn trần thuáºt nà o đó (nói cách khác – thẩm quyá»n tồn tại của nhân váºt), có thể nói, nó chịu sá»± quy định của bức tranh thế giá»›i được mô hình hoá bởi những văn bản của má»™t thể loại tÆ°Æ¡ng ứng. Cổ tÃch mô hình hoá bức tranh thế giá»›i của những vai trò. Äó là má»™t tráºt tá»± thế giá»›i tiá»n định, hiển nhiên và bất di bất dịch, ở đây, tất cả những ai có cuá»™c Ä‘á»i đáng được góp mặt trong truyện cổ Ä‘á»u có má»™t vai “bắt buá»™c†nà o đó. Äó là  số pháºn (hay nghÄ©a vụ nhÆ° má»™t số pháºn xã há»™i). Thể loại cổ tÃch vá» mặt lịch sá» có nguồn gốc từ trạng thái quan hệ xã há»™i cổ xÆ°a, trạng thái mà Hegel gá»i là “thế kỉ của những anh hùngâ€. Ở đây, thẩm quyá»n tồn tại của nhân váºt anh hùng được quy vá» việc hiện thá»±c hoá má»™t nhu cầu bức thiết nà o đó, má»™t định mệnh rõ rà ng, khi các nhân váºt “không lá»±a chá»n cái mà theo bản chất của mình đúng là chúng muốn và chúng thá»±c hiệnâ€[7]. Ngược lại, bức tranh thế giá»›i được mô hình hoá trong dụ ngôn chÃnh là trách nhiệm lá»±a chá»n tá»± do vá»›i tÆ° cách là thẩm quyá»n tồn tại của những nhân váºt có má»™t láºp trÆ°á»ng nhân sinh nà o đó (xem quan Ä‘iểm lá»±a chá»n của hai ngÆ°á»i con trai trong dụ ngôn của Äức Giê-su vỠđứa con trai hoang Ä‘Ã ng[8]). Äó là bức tranhquyết Ä‘oán vá» thế giá»›i, nÆ¡i mà hà nh vi lá»±a chá»n do nhân váºt thá»±c hiện (hay phạm tá»™i) không phải là sá»± định sẵn của số pháºn, mà là má»™t giá»›i luáºt luân là nà o đấy, chÃnh cái giá»›i luáºt nà y thá»±c sá»± tạo thà nh cái “minh triết†trong lá»i răn dạy của dụ ngôn. Dụ ngôn không trần thuáºt vá» những sá»± kiện vô tiá»n khoáng háºu trong Ä‘á»i sống cá»™ng đồng (cổ tÃch) hay đởi sống cá nhân (giai thoại), mà trần thuáºt vá» những hà nh vi chuẩn mẫu trong những tình huống chuẩn mẫu, vá» những gì, theo quan niệm của những ngÆ°á»i cùng tham dá»± và o diá»…n ngôn dụ ngôn, vẫn thÆ°á»ng xuyên xẩy ra và xẩy ra vá»›i nhiá»u ngÆ°á»i. Theo tÆ° tưởng của S.S. Averinsev, ở đây, các nhân váºt hà nh Ä‘á»™ng hiện lên trÆ°á»›c mắt ta giống nhÆ° “các chủ thể lá»±a chá»n luân lÃ, chứ không phải những “khách thể†của sá»± “quan sát†thẩm mÄ©[9] (nhân váºt trong cổ tÃch và giai thoại đúng là nhÆ° váºy). Má»i hà nh vi của các nhân váºt ấy trong dụ ngôn Ä‘á»u là sá»± hiện thá»±c hoá sá»± lá»±a chá»n nà y (không phải lúc nà o cÅ©ng bá»™c lá»™ rõ trong văn bản, nhÆ°ng bao giá» cÅ©ng ngầm hiện diện trong quan niệm nhân sinh của nhân váºt). Thẩm quyá»n của cái được tham chiếu trong giai thoại hoà n toà n đối láºp vá»›i tÃnh sá»± kiện của cổ tÃch, đồng thá»i, vá» mặt nà y, khác biệt rõ rệt vá»›i dụ ngôn. Thể truyện cÆ°á»i hiện đại trong văn há»c dân gian thà nh thị chỉ là má»™t trong số những biến thể của diá»…n ngôn giai thoại bị ảnh hưởng ngược lại từ phÃa văn há»c nghệ thuáºt. Giai thoại trong ý nghÄ©a Ä‘Ãch thá»±c của từ ấy (và nhÆ° tin đồn vá» những biến cố trong Ä‘á»i sống ở phÃa sau háºu trÆ°á»ng của những nhân váºt vai vế trong xã há»™i được Puskin, hoặc Vijemski ghi lại) không nhất thiết phải thông báo má»™t cái gì đó buồn cÆ°á»i, nhÆ°ng nhất thiết phải kể lại má»™t cái gì đó kì cục: tò mò, là thú, bất ngá», khả nghi, hi hữu… Trần thuáºt giai thoại luôn tạo ra bức tranh thế giá»›i nhất thá»i (ngẫu nhiên), chiết trung, rắc rối; vá»›i tÃnh bất thÆ°á»ng và đáng ngá» theo kiểu “carnaval†của nó, bức tranh ấy bác bá», bóp méo, chế giá»…u má»i thứ nghi lá»… và quy Æ°á»›c bất di bất dịch, đầy quyá»n uy trong các quan hệ của con ngÆ°á»i. Giai thoại không thừa nháºn bất kì má»™t thứ tráºt tá»± thế giá»›i nà o, trong cái nhìn của giai thoại, Ä‘á»i sống là trò chÆ¡i của cái ngẫu nhiên, là dòng chảy không thể Ä‘oán định của hoà n cảnh, là sá»± đụng Ä‘á»™ của các sáng kiến cá nhân. Thẩm quyá»n tồn tại của nhân váºt giai thoại là sự tá»± phát hiện ra tÃnh cách của mình: hà nh vi sáng tạo-mạo hiểm trong má»™t thế giá»›i vô thÆ°á»ng – phiêu lÆ°u, hà nh vi mÆ°u trÃ, sắc sảo, hay ngược lại, hà nh vi ngu đần, hoặc kì quặc, ngu ngốc, lắm khi báng bổ. M. Bakhtin cho rằng, má»c lên từ giai thoại, ngay từ đầu tiểu thuyết đã đòi há»i “xoá bỠ“huý kịâ€, dung nạp sá»± bôi bẩn, báng bổ bằng ngôn từ và sá»± tục tÄ©u. Cái “phi thÆ°á»ng†trong tiểu thuyết là xoá bá» cấm kị, là tầm thÆ°á»ng hoá cái thiêng liêng. Tiểu thuyết là thể loại ban đêm là m vấy bẩn vầng thái dÆ°Æ¡ng đã chết†(“Nghìn lẻ má»™t đêm†v.v…, mối liên hệ vá»›i cái chết)†(5, 41). Nhân váºt của sá»± tÃch (tiểu sá») có thể là , mà cÅ©ng có thể không phải là chủ thể của hà nh Ä‘á»™ng theo vai, hoặc chủ thể của lá»±a chá»n đạo đức, hay chủ thể tá»± phát hiện đầy sáng tạo: vá»›i nó, tất cả những thẩm quyá»n tồn tại ấy Ä‘á»u có thể có, nhÆ°ng tuỳ thÃch, không bắt buá»™c. Nó giống nhân váºt tiểu thuyết ở tÃnh “khác thÆ°á»ngâ€, nhÆ°ng cÅ©ng rất khác vá»›i nhân váºt tiểu thuyết ở chá»—, nó hà nh Ä‘á»™ng không hẳn giống nhÆ° “kẻ phá huỷ†má»™t số chuẩn má»±c nà o đó, mà chủ yếu giống nhÆ° đại diện và nhÆ° kẻ hiện thá»±c hoá cái ý nghÄ©a Ä‘á»™c đáo của cuá»™c Ä‘á»i Ä‘ang mở ra, tức là chủ thể của sự tá»± xác định, và đó chÃnh là cÆ¡ sở hình thức thể loại của tiểu thuyết. Bởi vì cuá»™c sống của cá nhân (khác vá»›i tÃnh cách, hay quan Ä‘iểm, hay chức năng hà nh Ä‘á»™ng) không thể tìm thấy ý nghÄ©a trong cả thế giá»›i bức thiết, thế giá»›i chuẩn má»±c quyá»n uy, lẫn thế giá»›i ngẫu nhiên, vô thÆ°á»ng. Má»™t tiểu sỠđầy đủ giá trị chỉ có thể có trong thế giá»›i xác suất và đa nghÄ©a (phức Ä‘iệu) của má»™t quan hệ liên cá nhân mang tÃnh phổ quát. “Nghệ thuáºt khiến ngÆ°á»i ta quan tâm tá»›i số pháºn của những cá nhân riêng lẻâ€. Chữ “số pháºn†trong ngữ cảnh nà y không phải là định mệnh bất di bất dịch hay váºn số nhất thá»i, mà là  kinh nghiệm có thể có của sá»± tồn tại riêng tÆ° – Mandelstam hoà n toà n có là khi đối láºp các “thánh tÃchâ€, nÆ¡i “minh hoạ cho tÆ° tưởng phổ quát†(ở đây phù hợp vá»›i chiến lược cổ tÃch và dụ ngôn). Ông viết: “Cuá»™c Ä‘á»i con ngÆ°á»i vẫn chÆ°a phải là tiểu sá» và chÆ°a tạo ra cá»™t xÆ°Æ¡ng sống cho tiểu thuyết. Con ngÆ°á»i hà nh Ä‘á»™ng trong thá»i gian của tiểu thuyết cÅ© của châu Âu tá»±a nhÆ° là cái trục của cả má»™t hệ thống hiện tượng được nhóm lại xung quanh nóâ€[10]. Truyện tiểu sá» mang tÃnh tiểu thuyết kể vá» cá nhân tiểu sá» tạo ra bức tranh thế giá»›i hiện sinh giống nhÆ° má»™t hệ thống hoà n cảnh hiện diện của cá nhân trong quá trình tồn tại nhân sinh táºp trung xung quanh cái “tôi†của nhân váºt. Äó là “thế giá»›i nhÆ° là kinh nghiệmâ€[11] hình thà nh và phát triển của chủ thể Ä‘á»i sống tá»± xác quyết. Äiá»u kiện cÆ¡ bản của chiến lược giao tiếp vá»›i thể sá»± tÃch (truyện tiểu sá») nhÆ° nó vốn dÄ© là “khả năng tồn tại của má»™t cuá»™c sống hoà n toà n khác và má»™t bức tranh thế giá»›i giá trị-ngữ nghÄ©a cụ thể hoà n toà n khác, vá»›i những Ä‘Æ°á»ng ranh giá»›i phân chia hoà n toà n khác giữa các đồ váºt và các giá trị, cùng những kẻ láng giá»ng hoà n toà n khác. ChÃnh cảm giác ấy đã tạo ra cái ná»n thiết yếu cho cái nhìn tiểu thuyết đối vá»›i thế giá»›i, cho hình tượng tiểu thuyết và ngôn từ tiểu thuyết. Khả năng của cái khác ấy thâu chứa trong bản thân cả khả năng của má»™t ngôn ngữ khác, khả năng má»™t giá»ng Ä‘iệu và má»™t sá»± định giá khác, lẫn quy mô và quan hệ không – thá»i gian khác†(5, 134-135). Cái khả năng mà vá» nguyên tắc không thể có được trong cổ tÃch và dụ ngôn lần đầu tiên được chiếm lÄ©nh trong giai thoại, hình thức thể loại chuẩn bị mảnh đất cho sá»± ra Ä‘á»i của sá»± tÃch (truyện tiểu sá») nhÆ° má»™t hiện tượng văn hoá. Thẩm quyá»n của cái được tham chiếu ở diá»…n ngôn sá»± tÃch (tiểu sá») bá»™c lá»™ đầy đặn tối Ä‘a trong tiểu thuyết cổ Ä‘iển thuá»™c hệ hình hiện thá»±c, nÆ¡i “hình tượng con ngÆ°á»i Ä‘ang trưởng thà nh†vá»›i kinh nghiệm Ä‘á»i sống hi hữu của nó (thẩm quyá»n của cái được tham chiếu ở hình thức nhá» của thể tiểu sỠ– truyện ngắn) được đặt và o “phạm vi rá»™ng lá»›n của tồn tại lịch sá»â€[12], và là nÆ¡i, nhÆ° N.D. Tamarchenko đúc kết, trình bà y “sá»± hình thà nh lịch sá» của thế giá»›i trong nhân váºt và qua nhân váºtâ€[13]. Trong khi đó, cả giai thoại lẫn dụ ngôn Ä‘á»u không biết tá»›i sá»± hình thà nh của thế giá»›i (trong dụ ngôn, thế giá»›i tÄ©nh tại, trong giai thoại, nó lại há»—n loạn), còn cổ tÃch, từng tạo ra sá» thi anh hùng trong văn há»c, chỉ nhìn thấy công cụ của thế giá»›i Ä‘ang hình thà nh ở nhân váºt hà nh Ä‘á»™ng tÄ©nh tại trong ná»™i tại. Chuyển qua các tham số của sá»± kiện giao tiếp ở hà nh Ä‘á»™ng kể chuyện, cần xác định rõ, rằng cái được thông báo trong diá»…n ngôn trần thuáºt có thể có vị thế giao tiếp: 1) tri thức, 2) tÃn niệm, 3) ý kiến, hoặc 4) sá»± thông hiểu,- má»™t trong số các vị thế ấy sẽ quyết định thẩm quyá»n sáng tạo của trần thuáºt. Má»—i vị thế của ná»™i dung tham chiếu vừa liệt kê sẽ được phát triển bằng má»™t thể loại tÆ°Æ¡ng ứng vá»›i tÆ° cách là hạt nhân cố định nà o đó của láºp trÆ°á»ng tác giả, nhân tố tổ chức văn bản và đòi há»i có má»™t hà nh vi giao tiếp đặc biệt (mặt nạ lá»i nói) để thể hiện bản thân từ phÃa ngÆ°á»i trần thuáºt. ChÃnh Ä‘iá»u nà y cho phép ta nói vá» những loại tu từ há»c khác nhau của các dạng phát ngôn Ä‘ang được khảo sát. Trong tình huống Ä‘á»c truyện cổ tÃch, chủ thể diá»…n ngôn có tri thức Ä‘Ãch thá»±c, đáng tin cáºy, nhÆ°ng không thể kiểm chứng (kiểm chứng loại tri thức nhÆ° thế cÅ©ng có nghÄ©a là phiên dịch nó qua má»™t vị thế giao tiếp khác – chân là khoa há»c). Theo đó, tu từ há»c cổ tÃch là tu từ há»c của lá»i nói theo vai, không ngôi, lá»i nói từ Ä‘iển. NgÆ°á»i nói ở đây chỉ là ngÆ°á»i biểu diá»…n cái văn bản được truyá»n đạt. Ngay cả các nhân váºt cổ tÃch cÅ©ng “không thể tá»± ý tạo ra, mà phải theo mệnh lệnh của Chúa Trá»iâ€. Ở má»™t ý nghÄ©a nà o đó, cổ tÃch thuá»™c loại tiá»n Ä‘á»™c thoại, nó liên kết ngÆ°á»i nói và ngÆ°á»i nghe bằng má»™t tri thức chung, vì thế, mặt nạ lá»i nói của loại phát ngôn nhÆ° thế tá»±a nhÆ° lá»i đồng ca của thể “tán dÆ°Æ¡ng†mang tÃnh toà n dân (hay thể phỉ báng, khốc Ä‘iếu, chế giá»…u), trong khi đó, ngÆ°á»i kể chuyện của dụ ngôn hoặc giai thoại rõ rà ng lại Ä‘Æ¡n ca. Giá»›i hạn tu từ của cổ tÃch là cách ngôn anh hùng, tiến tá»›i đó, má»i truyện cổ khác vá» nguyên tắc có thể sẽ bị suy yếu (so sánh những cách ngôn nổi tiếng: “Ta đã đến, đã nhìn thấy, đã chiến thắngâ€[14], hoặc Dù thế nà o, nó vẫn quayâ€[15]). Giá»›i hạn ngược lại là ngôn ngữ mô tả thuá»™c tÃnh khoa há»c. Trong tình huống giao tiếp của dụ ngôn, thẩm quyá»n sáng tạo của ngÆ°á»i nói là anh ta có má»™t xác tÃn là m Ä‘iểm tá»±a tổ chức diá»…n ngôn giáo huấn. Mặt nạ lá»i nói của diá»…n ngôn nà y là tu từ há»c quyá»n uy của lá»i nói tối thượng, độc Ä‘iệu hoá. Bakhtin viết: “Có thể cảm nháºn được trong lá»i nói cả má»™t hệ thống ý nghÄ©a hoà n kết và được giá»›i hạn nghiêm nhặt; nó kì vá»ng sẽ đạt được tÃnh Ä‘Æ¡n nghÄ©a, mà trÆ°á»›c hết là đơn nghÄ©a vá» mặt giá trị Chỉ có má»™t giá»ng vang lên trong đó . Nó sinh sống trong má»™t thế giá»›i đã hoà n bị, được định giá và phân hoá má»™t cách ổn địnhâ€[16]. Lá»i của cổ tÃch vẫn chÆ°a phải là lá»i. Lá»i của giai thoại vốn không phải là lá»i. Dụ ngôn chia tách những ngÆ°á»i tham gia và o sá»± kiện giao tiếp thà nh ngÆ°á»i dạy và ngÆ°á»i được giảng dạy. Äó là sá»± phân chia đẳng cấp, nó không cần tá»›i sá»± thông hiểu bình đẳng của các ý thức theo kiểu đồng ca (cổ tÃch), hay đối thoại (giai thoại) nhÆ° chúng vẫn thÆ°á»ng hiện diện trong diá»…n ngôn. Hà nh vi lá»i nói của loại dụ ngôn là độc thoại ở dạng thuần tuý, nhắm tá»›i mục Ä‘Ãch chuyển từ ý thức nà y qua ý thức khác. Còn hoạt Ä‘á»™ng tinh thần và lá»i nói của nhân váºt, thì ở đây, thông thÆ°á»ng, nó chỉ hiện diện dÆ°á»›i các hình thức phong cách của lá»i gián tiếp (dù đôi khi, dÆ°á»›i hình thức văn tá»±, nó được ghi nhÆ° là lá»i trá»±c tiếp). Giá»›i hạn tu từ của dụ ngôn: ở phÃa nà y, là thuyết giáo, trong đó dụ ngôn thÆ°á»ng xuất hiện dÆ°á»›i dạng há»—n hợp trần thuáºt, ở đầu đầu kia, là châm ngôn, đến đó, dụ ngôn sẽ suy yếu, nếu nó loại bá» phần trần thuáºt. Thẩm quyá»n sáng tạo của ngÆ°á»i kể giai thoại là tri thức đáng ngá», mà theo vị thế giao tiếp, nó được đồng nhất vá»›i ý kiến (và sự nghi ngá»). Ta hiểu vì sao, giai thoại bao giá» cÅ©ng lệ thuá»™c và o tà i nghệ của ngÆ°á»i kể chuyện nhiá»u hÆ¡n so vá»›i sá»± lệ thuá»™c của nó và o ná»™i dung. Chẳng riêng gì các câu chuyện giai thoại hÆ° cấu, mà ngay cả những chuyện không hÆ° cấu cÅ©ng Ä‘á»u không có tham vá»ng đạt tá»›i vị thế của tri thức. Ngay cả khi là chuyện xác thá»±c, chúng vẫn tồn tại nhÆ° những chuyện đồn thổi, Ä‘Æ¡m đặt, tức là chúng thuá»™c vá» bản thân tình huống kể chuyện, chứ không phải tình huống được trần thuáºt qua khu vá»±c gián cách giá trị (cổ tÃch). Mặt nạ lá»i nói của giai thoại là tu từ há»c hà i hÆ°á»›c của loại ngôn từ ngẫu nhiên, ngôn từ của hoà n cảnh, ngôn từ đối thoại hoá của lá»i nói trá»±c tiếp. Ở đây, chÃnh sá»± đối thoại giữa các nhân váºt thÆ°á»ng là nhân tố tổ chức truyện kể. Ngoà i ra, bản thân văn bản giai thoại (việc lá»±a chá»n từ vá»±ng chẳng hạn) phần lá»›n lệ thuá»™c và o tình huống đối thoại khi kể chuyện, vì cÆ¡ bản nó nhắm tá»›i phản ứng hồi đáp trá»±c tiếp: chỉ cần ngÆ°á»i nghe biết chút Ãt vá» ná»™i dung giai thoại, nó sẽ phá há»ng tình huống giao tiếp nà y (không thể nói gì vá» những trần thuáºt khác). Vì váºy, giai thoại không thể kể má»™t mình, trong khi đó, vá» nguyên tắc, dụ ngôn có thể là m nhÆ° váºy bằng cách hồi tưởng, Æ°á»›m thá» ná»™i dung của nó và o tình huống lá»±a chá»n nhân sinh trong Ä‘á»i sống riêng tÆ°. Giá»›i hạn tu từ mà tiến tá»›i đó giai thoại có thể dá»… dà ng suy yếu là châm ngôn hà i hÆ°á»›c, tức là sá»± hóm hỉnh sắc sảo (hay là sá»± sắc sảo lá»™n trái: ngốc nghếch, vụng vá», lầm lẫn, buá»™t miệng…), ở đây lá»i được phi lá»… nghi hoá, năng Ä‘á»™ng, được trau chuốt theo phong cách cá nhân. Cá»±c ngược lại của diá»…n ngôn giai thoại là sá»± sám hối xÆ°ng tá»™i (chiến lược giao tiếp “tá»± bóc trần†ở má»™t mức Ä‘á»™ nà o đó là kể giai thoại vá» chÃnh bản thân mình). Ở trÆ°á»ng hợp sá»± tÃch, vá»›i bản quyá»n có giá trị đầy đủ, chủ thể của diá»…n ngôn tiểu sá» dứt khoát phải am hiểuÄ‘á»i sống được trình bà y nhÆ° là cuá»™c sống có má»™t ý nghÄ©a tá»± trị nà o đấy. Theo sá»± xác định của S.S. Averinsev, ngay ở Plutarque,  ngÆ°á»i khởi đầu cho truyá»n thống nà y từ thá»i cổ xÆ°a, đã thấy nổi lên “sá»± tá»c mạch đầy sinh Ä‘á»™ng, không thiên kiến trÆ°á»›c sá»± tồn tại thá»±c tế của con ngÆ°á»i, kết quả của Ä‘iá»u đó là “từ láºp trÆ°á»ng của ông thầy dạy Ä‘á»i sống, ông thÆ°á»ng chuyển qua láºp trÆ°á»ng của ngÆ°á»i sáng tạo cuá»™c Ä‘á»i, ngÆ°á»i trần thuáºt vá» cuá»™c sống ấyâ€[17]. Việc không đặt Ä‘iểm tá»±a và o sá»± khám phá ý nghÄ©a được xác láºp bằng tri thức hoặc tÃn niệm vá» tiểu sá» của ai đó, mà đặt và o sá»± trình bà y những hiểu biết riêng vá» nó, thâm nháºp và o ý nghÄ©a của nó tất yếu dẫn tá»›i “giá»ng Ä‘iệu tin cáºy và cuá»™c trò chuyện thoải mái của tác giả vá»›i Ä‘á»™c giảâ€, tá»›i sá»± “minh hoạ giá»ng nói sống Ä‘á»™ng, Ä‘á»™ng tác trá»±c quan và sá»± hiện diện gần nhÆ° trá»±c tiếp của ngÆ°á»i kể chuyệnâ€[18]. Tuy nhiên, nguyên tắc đối thoại của lá»i trong truyện tiểu sá» không dẫn tá»›i các khÃa cạnh tÆ°Æ¡ng đồng vá»›i diá»…n ngôn giai thoại. Mặt nạ lá»i nói của tác giả truyện tiểu sỠđược đối thoại hoá trÆ°á»›c tiên trong tÆ°Æ¡ng quan vá»›i bản thân nhân váºt trong truyện tiểu sá» (giai thoại không biết tá»›i Ä‘iá»u đó) và láºp trÆ°á»ng giá trị – ngữ nghÄ©a trong thế giá»›i. Äiá»u đó đòi há»i tu từ há»c phải có lá»i hai giá»ng thể hiện kinh nghiệm lưỡng diện (được ghi nhá»› và ghi nhá»›) của Ä‘á»i sống. CÆ¡ sở của loại tu từ há»c nhÆ° thế là lá»i trá»±c tiếp của ngÆ°á»i khác được khúc xạ, bao gồm “những hình thức khác nhau của lá»i nói hà m ẩn, bán hà m ẩn, tản mạn của ngÆ°á»i khác v.v…†(5, 331). Phát ngôn nà o cÅ©ng có đặc Ä‘iểm do thẩm quyá»n tiếp nháºn của má»™t thể loại tÆ°Æ¡ng ứng quyết định: có địa chỉ riêng mang tÃnh chiến lược. Äịa chỉ ấy chÃnh là má»™t láºp trÆ°á»ng nà o đó được qui cho ý thức tiếp nháºn của ngÆ°á»i cùng tham gia và o sá»± kiện giao tiếp. Thẩm quyá»n của ngÆ°á»i tiếp nháºn do thể loại yêu cầu quyết định láºp trÆ°á»ng nói trên. NgÆ°á»i nghe (ngÆ°á»i Ä‘á»c) thá»±c tế có thể không có láºp trÆ°á»ng đã được chuẩn bị sẵn cho anh ta, nhÆ°ng khi đó, việc tham gia giao tiếp của anh ta sẽ không phù hợp vá»›i diá»…n ngôn mà có khả năng sẽ không thể thá»±c hiện. Chẳng hạn, truyện cổ tÃch đã mặc định ngÆ°á»i tiếp nháºn là ngÆ°á»i có láºp trÆ°á»ng tiếp xúc theo kiểu bắt chÆ°á»›c ở bên trong vá»›i các thể toà n dân “khen tụngâ€, “mạ lịâ€, “điếu khốc†và có thẩm quyá»n phá»ng hoạ. Thẩm quyá»n phá»ng hoạ cần có quan hệ vá»›i tri thức thông tin nhÆ° tri thức hoà n toà n đáng tin cáºy, cùng khả năng lÆ°u giữ và truyá»n đạt tri thức ấy cho ngÆ°á»i tiếp nháºn tÆ°Æ¡ng tá»±. Thẩm quyá»n tiếp nháºn từ phÃa ngÆ°á»i tiếp nháºn dụ ngôn có thể được xác định nhÆ° là thẩm quyá»n điá»u hoà . Quan hệ giữa ngÆ°á»i nghe vá»›i ná»™i dung dụ ngôn không có được sá»± tá»± do giống nhÆ° đối vá»›i ná»™i dung giai thoại, nhÆ°ng cÅ©ng không thụ Ä‘á»™ng giống nhÆ° vá»›i ná»™i dung cổ tÃch. Äó là láºp trÆ°á»ng tiếp nháºn chủ Ä‘á»™ng. Không bằng lòng vá»›i kiểu tiếp nháºn phá»ng hoạ, diá»…n ngôn dụ ngôn vá»›i lối nói ám chỉ của nó đòi há»i, thứ nhất, phải có sá»± diá»…n giải nhằm kÃch hoạt láºp trÆ°á»ng của ngÆ°á»i tiếp nháºn, thứ hai, ngÆ°á»i tiếp nháºn rút ra được bà i há»c có giá trị nà o đó từ truyện kể dụ ngôn cho riêng mình. Nếu Ä‘iá»u thứ nhất có thể thá»±c hiện vá»›i những ngÆ°á»i kể dụ ngôn, thì việc ứng dụng má»™t cách mẫu má»±c kinh nghiệm phổ quát được ghi lại trong dụ ngôn và o thá»±c tiá»…n Ä‘á»i sống của cá nhân chỉ có thể thá»±c hiện ở bản thân ngÆ°á»i nghe. Lối nói bóng gió có tÃnh nguyên tắc vá»›i dụ ngôn là cái tá»±a nhÆ° cÆ¡ chế kÃch hoạt ý thức của ngÆ°á»i tiếp nháºn. NhÆ°ng ở đây, tÃnh tÃch cá»±c ná»™i tại của ngÆ°á»i tiếp nháºn vẫn là má»™t thứ quyá»n uy, dụ ngôn không tạo ra quan hệ tá»± do, đùa bỡn, đổi thay ở bên trong vá»›i ngÆ°á»i được thông báo. Ngược lại, thẩm quyá»n tiếp nháºn giai thoại trao cho ngÆ°á»i tiếp nháºn láºp trÆ°á»ng đồng sáng tạo, láºp trÆ°á»ng trò chÆ¡i năng Ä‘á»™ng giữa các ý kiến. Äặc Ä‘iểm không thể thiếu trong giao tiếp của những ai biết nghe giai thoại là năng khiếu giải trÃ, loại năng khiếu đặc biệt yêu cầu sá»± hiện diện của tình cảm được gá»i là hà i hÆ°á»›c và kÄ© năng từ bỠ“tÃnh nghiêm túc gò bó†(Bakhtin) trong Ä‘á»i sống. Gia thoại không cuốn hút Ä‘á»™c giả bằng cách khắc phục tÃnh Ä‘á»™c láºp bên trong của há», mà là m cho hỠđược giải trà bằng cách tạo cho ngÆ°á»i tiếp nháºn má»™t quan hệ “carnaval ở bên trong vá»›i ngÆ°á»i được thông báo. Có má»™t đặc Ä‘iểm thế nà y: dù chỉ được truyá»n miệng má»™t cách nhẹ nhà ng, tắc trách, giai thoại được thiết kế tá»±a nhÆ° để tái bản: được thông báo trong má»™t tình huống khác, qua ngÆ°á»i kể chuyện khác, vá»›i những chi tiết và giá»ng Ä‘iệu khác, thá»±c chất, nó trở thà nh má»™t sá»± kiện giao tiếp khác. Cho nên nghe Ä‘i nghe lại cùng má»™t giai thoại là điá»u không thể chấp nháºn vá»›i cả ngÆ°á»i kể, lẫn ngÆ°á»i nghe. Diá»…n ngôn tiểu sá» lôi cuốn ngÆ°á»i tiếp nháºn nháºp và o má»™t quan hệ hết sức đặc biệt vá»›i nhân váºt của mình. Quan hệ nà y được xác định bởi sá»± thiếu vắng của khoảng cách giá trị giữa chúng vá»›i nhau. Ở đây không thể có sá»± tá»± đồng nhất má»™t cách quy phạm theo kiểu dụ ngôn vá»›i má»™t “con ngÆ°á»i nà o đóâ€. Bởi vì ná»™i dung đối tượng – chủ Ä‘á» của truyện tiểu sá» mang tÃnh Ä‘á»™c đáo tuyệt đối. NhÆ°ng ngay cả sá»± tá»± chia tách vá» mặt giá trị giữa ngÆ°á»i tiếp nháºn và nhân váºt vốn là đặc Ä‘iểm tiếp nháºn của cổ tÃch hoặc giai thoại cÅ©ng tá» ra không phù hợp: chủ thể, khách thể và ngÆ°á»i tiếp nháºn của sá»± kiện giao tiếp trong tiểu thuyết nguyên thuá»· thá»±c chất là những chủ thể tạo nghÄ©a ngang nhau, giữa chúng luôn có má»™t quan hệ đồng tình (hay ngược lại, tranh biện) vá» mặt giá trị – ngữ nghÄ©a được xác láºp. Truyện tiểu sá» chứa Ä‘á»±ng trong bản thân năng lá»±c tiếp nháºn “tin cáºy và o lá»i nói của ngÆ°á»i khác†(5, 332), đó là điá»u giai thoại không đòi há»i, nhÆ°ng cÅ©ng không có sá»± “tiếp nháºn cung kÃnh†và sá»± “giáo huấn†nhÆ° “lá»i quyá»n uy†của cổ tÃch và dụ ngôn yêu cầu. Äó là thẩm quyá»n thông hiểu lẫn nhau giữa những ngÆ°á»i đại diện cho kinh nghiệm Ä‘á»i sống khác nhau, cho sá»± “đồng thuáºn tá»± do†của há» mà ta có thể tìm thấy phÃa sau đó sá»± khắc phục khoảng cách và sá»± xÃch lại gần nhau (nhÆ°ng không hoà tan)†(5, 364). NgÆ°á»i tiếp nháºn mang tÃnh quan niệm của diá»…n ngôn tiểu sá» và nhất là diá»…n ngôn tiểu thuyết có sứ mệnh sở đắc thẩm quyá»n phóng chiếu sá»± trải nghiệm theo kiểu lạ hoá; trải nghiệm bản thân trong ngÆ°á»i khác và ngÆ°á»i khác trong bản thân mình. Anh ta phải có năng lá»±c phóng chiếu kinh nghiệm hiện hữu mang tÃnh sinh tồn của ngÆ°á»i khác lên kinh nghiệm Ä‘á»i sống của bản thân, cÅ©ng nhÆ° phóng chiếu kinh nghiệm Ä‘á»i sống của mình bằng cách dá»±a và o kinh nghiệm cá nhân trên láºp trÆ°á»ng Ä‘á»i sống của ngÆ°á»i khác. Äó là là do giải thÃch vì sao có cuá»™c khủng hoảng của diá»…n ngôn trần thuáºt và , nhất là , ở hình thức tối cao của nó (tiểu thuyết) trong thế kỉ XIX, cuá»™c khủng hoảng mà giải thÃch theo giả thuyết của W. Benjamin là do con ngÆ°á»i đánh mất kinh nghiệm mà nó đã được ban tặng[19]. Rõ rà ng, vá»›i tiểu thuyết, cuá»™c khủng hoảng nhÆ° váºy không phải là chuyện không thể khắc phục. NhÆ°ng phải thừa nháºn, việc thể loại nà y sá» dụng rá»™ng rãi các chiến lược giao tiếp khác là điá»u hiển nhiên và hợp quy luáºt. (Còn nữa) NgÆ°á»i dịch: Lã Nguyên Nguồn: В.И. Тюпа.- ÐÐ°Ñ€Ñ€Ð°Ñ‚Ð¾Ð»Ð¾Ð³Ð¸Ñ ÐºÐ°Ðº аналитика повеÑтвовательного диÑкурÑа// Ð¡ÐµÑ€Ð¸Ñ â€Ð›ÐµÐºÑ†Ð¸Ð¸ в Твериâ€. ТверÑкой гоÑударÑтвенный универÑитет. Тверь – 2001.  [1] M.M. Bakhtin.- MÄ© há»c sáng tạo ngôn từ. Tr. 357-358. [2] Tiếng Nga: “конвенциц(gốc La Tinh: “conventioâ€).- ND. [3] Tiếng Nga: “инвенциц(gốc La Tinh: “inventioâ€, nghÄ©a là “phát minhâ€, “hÆ° cấu, “thủ phápâ€).- ND. [4] Khái niệm Ä‘á»™c giả “quan niệm hoá†(“концепированныйâ€) của B.O. Korman tÆ°Æ¡ng ứng vá»›i khái niệm Ä‘á»™c giả “hà m ẩn†(“impliciteâ€) của Wayne Clayson Booth.- ND. [5] M.M. Bakhtin.- Những bà i phê bình – văn há»c. M., 1986, tr. 513. [6] Tiếng Nga: “Ñказание†(“cổ tÃchâ€), “притча†(“dụ ngônâ€), “анекдот†(“giai thoạiâ€) “жизнеопиÑание†(“truyện tiểu sá»â€).- ND. [7] G.W.F. Hegel.- MÄ© há»c. M., 1971, t. 3, tr. 593. [8] Là dụ ngôn của Äức Giê-su trong Phúc âm Lu-ca. Truyện nhÆ° sau: “… Rồi Äức Giê-su nói tiếp: “Má»™t ngÆ°á»i kia có hai con trai. NgÆ°á»i con thứ nói vá»›i cha rằng: “ThÆ°a cha, xin cho con phần tà i sản con được hưởng. Và ngÆ°á»i cha đã chia của cải cho hai con. Ãt ngà y sau, ngÆ°á»i con thứ thu góp tất cả rồi trẩy Ä‘i phÆ°Æ¡ng xa. Ở đó anh ta sống phóng đãng, phung phà tà i sản của mình. “Khi anh ta đã ăn tiêu hết sạch, thì lại xảy ra trong vùng ấy má»™t nạn đói khủng khiếp. Và anh ta bắt đầu lâm cảnh túng thiếu, nên phải Ä‘i ở đợ cho má»™t ngÆ°á»i dân trong vùng; ngÆ°á»i nà y sai anh ta ra đồng chăn heo. Anh ta ao Æ°á»›c lấy Ä‘áºu muồng heo ăn mà nhét cho đầy bụng, nhÆ°ng chẳng ai cho. Bấy giá» anh ta hồi tâm và tá»± nhủ: “Biết bao nhiêu ngÆ°á»i là m công cho cha ta được cÆ¡m dÆ° gạo thừa, mà ta ở đây lại chết đói! Thôi, ta đứng lên, Ä‘i vá» cùng cha và thÆ°a vá»›i ngÆ°á»i: “ThÆ°a cha, con tháºt đắc tá»™i vá»›i Trá»i và vá»›i cha, chẳng còn đáng gá»i là con cha nữa. Xin coi con nhÆ° má»™t ngÆ°á»i là m công cho cha váºy. Thế rồi anh ta đứng lên Ä‘i vá» cùng cha. Anh ta còn ở đằng xa, thì ngÆ°á»i cha đã trông thấy. Ông chạnh lòng thÆ°Æ¡ng, chạy ra ôm cổ anh ta và hôn lấy hôn để. Bấy giá» ngÆ°á»i con nói rằng: “ThÆ°a cha, con tháºt đắc tá»™i vá»›i Trá»i và vá»›i cha, chẳng còn đáng gá»i là con cha nữa… NhÆ°ng ngÆ°á»i cha liá»n bảo các đầy tá»› rằng: “Mau Ä‘em áo đẹp nhất ra đây mặc cho cáºu, xá» nhẫn và o ngón tay, xá» dép và o chân cáºu, rồi Ä‘i bắt con bê đã vá»— béo là m thịt để chúng ta mở tiệc ăn mừng! Vì con ta đây đã chết mà nay sống lại, đã mất mà nay lại tìm thấyâ€. Và há» bắt đầu ăn mừng.â€Lúc ấy ngÆ°á»i con cả của ông Ä‘ang ở ngoà i đồng. Khi anh ta vá» gần đến nhà , nghe thấy tiếng Ä‘Ã n ca nhảy múa, liá»n gá»i má»™t ngÆ°á»i đầy tá»› ra mà há»i xem có chuyện gì. NgÆ°á»i ấy trả lá»i: “Em cáºu đã vá», và cha cáºu đã là m thịt con bê béo, vì gặp lại cáºu ấy mạnh khoẻ. NgÆ°á»i anh cả liá»n nổi giáºn và không chịu và o nhà . NhÆ°ng cha cáºu ra năn nỉ. Cáºu trả lá»i cha: “Cha coi, đã bao nhiêu năm trá»i con hầu hạ cha, và chẳng khi nà o trái lệnh, thế mà chÆ°a bao giá» cha cho lấy được má»™t con dê con để con ăn mừng vá»›i bạn bè. Còn thằng con của cha đó, sau khi đã nuốt hết của cải của cha vá»›i bá»n Ä‘iếm, nay trở vá», thì cha lại giết bê béo ăn mừng! “NhÆ°ng ngÆ°á»i cha nói vá»›i anh ta: “Con à , lúc nà o con cÅ©ng ở vá»›i cha, tất cả những gì của cha Ä‘á»u là của con. NhÆ°ng chúng ta phải ăn mừng, phải vui vẻ, vì em con đây đã chết mà nay lại sống, đã mất mà nay lại tìm thấy.†(Phúc âm Lu-ca 15:11-32, Bản dịch của Nhóm Phiên dịch Các giá» kinh Phụng vụ).- ND. [9] S.S. Averinsev.- Dụ ngôn//Từ Ä‘iển bách khoa văn há»c. M.,1987. Tr. 305. [10] O.E. Mandelstam.- Lá»i và văn hoá. M., 1987. Tr. 72, 74. [11] M.M. Bakhtin.- MÄ© há»c sáng tạo ngôn từ. Tr. 203. [12] NhÆ° trên. [13] N.D. Tamarchenko.- Tiểu thuyết cổ Ä‘iển Nga thế kỉ XIX. M., 1997. Tr. 37. [14] Trong tiếng à  và ở bản tiếng Nga cách ngôn nà y chỉ vá»n vẹn có 3 tiếng: “Veni, vidi, vici!†(tiếng Ã); “Пришел, увидел, победил!â€(tiếng Nga). Äây là lá»i của Hoà ng đế La Mã Jules César (100 – 44 tr. CN). Trong tiểu sá» Jules César, theo thông báo của nhà sá» há»c Plutarque (45 – 120), Hoà ng đế César đã dùng đúng 3 từ nhÆ° váºy và o năm 47 tr. CN để thông báo cho má»™t trong số những ngÆ°á»i bạn vá» chiến thắng mà ông đã già nh được ở thà nh Zile trÆ°á»›c Farnak, vua xứ Bosphore.- ND. [15] Tiếng Nga: “РвÑе-таки она вертитÑц(tiếng Ã: “E pur si muove!â€) – đây là tuyên bố nổi tiếng của Galileo Galilei và o năm 1633 “Dù sao thì trái đất vẫn quay quanh mặt trá»iâ€.- ND. [16] M.M. Bakhtin.- Những bà i báo phê bình văn há»c. Tr. 513. [17] S.S. Averinsev.- Plutarchus và truyện tiểu sá» cổ đại. M., 1973. Tr. 76. [18] NhÆ° trên. Tr. 259. [19] Xem: W. Benjamin.- Le Narrateur // Poesie et Revolution. Pаris, 1971. P. 139-169. Nguồn: http://languyensp.wordpress.com |